Ndërsa Banka Qendrore Europiane duket e vendosur të rrisë përsëri normat e interesit, pse bankat qendrore i rrisin normat? Gjithçka po rritet: energjia elektrike, nafta, perimet, interneti, hotelet, fluturimet dhe tani, normat e interesit. Pushtimi i Ukrainës nga Rusia, kriza energjetike mbare botërore, bllokimet në Kinë dhe bllokimet e furnizimit të epokës së pandemisë janë bashkuar për të prodhuar një koktej shpërthyes çmimesh spirale. Gjithçka, me sa duket, po bëhet jashtëzakonisht e shtrenjtë. Në një mënyrë pothuajse të sinkronizuar, bankat qendrore nga e gjithë bota po nxitojnë të rrisin normat e tyre bazë të interesit në një përpjekje për të zbutur inflacionin e lartë, i cili, për zhgënjimin e tyre, vazhdon të thyejë rekorde mujore.
Banka Qendrore Europiane (BQE) ka rritur normat tre herë në katër muaj, duke i dhënë fund të papritur një kapitulli të gjatë të normave negative që datojnë nga vitet më të këqija të krizës së borxhit sovran të BE-së. Homologët e saj në Mbretërinë e Bashkuar, Suedi, Norvegji, Kanada, Korenë e Jugut dhe Australi kanë ndërmarrë të gjithë hapa të ngjashëm në reagim ndaj leximeve të frikshme të inflacionit. Rezerva Federale e Shteteve të Bashkuara ka ofruar tre rritje të njëpasnjëshme të tepruar prej 0.75 pikë bazë, me lëvizje të ngjashme që vijnë poshtë tubacionit.
Por cila është saktësisht arsyeja pas kësaj lëvizjeje?
Bankat qendrore janë institucione publike të një natyre unike: ato janë subjekte të pavarura jo-tregtare të ngarkuara me menaxhimin e monedhës së një vendi ose, në rastin e BQE-së, një grup vendesh. Ato kanë kompetenca ekskluzive për të emetuar kartëmonedha dhe monedha, për të kontrolluar rezervat valutore, për të vepruar si huadhënës emergjent dhe për të garantuar shëndetin e mirë të sistemit financiar.
Misioni kryesor i një banke qendrore është të sigurojë stabilitetin e çmimeve. Kjo do të thotë se ata duhet të kontrollojnë inflacionin kur çmimet rriten dhe deflacionin kur çmimet ulen. Deflacioni shtyp ekonominë dhe nxit papunësinë, kështu që çdo bankë qendrore vendos një objektiv të inflacionit të moderuar dhe pozitiv, zakonisht rreth 2% për të inkurajuar një rritje graduale dhe të qëndrueshme.
Por kur inflacioni fillon të rritet në qiell, banka qendrore është në telashe të thella. Inflacioni i tepërt mund të shkatërrojë me shpejtësi përfitimet e korrura në vitet e mëparshme të prosperitetit, të gërryejë vlerën e kursimeve private dhe të hajë fitimet e kompanive private. Faturat bëhen një luftë e vështirë për të gjithë: konsumatorët, bizneset dhe qeveritë janë lënë të gjithë të përpiqen për të përballuar jetesën. “Inflacioni i lartë është një sfidë e madhe për të gjithë ne”, ka thënë presidentja e BQE-së, Christine Lagarde. Ky është momenti kur politika monetare hyn në lojë.
Kushtet më të shtrënguara financiare çojnë në mënyrë të pashmangshme në një rënie të shpenzimeve të konsumatorëve në shumicën ose të gjithë sektorët ekonomikë. Rregullat themelore ekonomike tregojnë se kur kërkesa për mallra dhe shërbime bie, çmimet ndjekin shembullin. Kjo është pikërisht ajo që bankat qendrore synojnë të bëjnë aktualisht: të frenojnë shpenzimet për të frenuar inflacionin.
Por efektet e politikës monetare mund të duhen deri në dy vjet për t’u materializuar dhe për këtë arsye nuk ka gjasa të ofrojnë një zgjidhje të menjëhershme për sfidat më të ngutshme. Gjërat i ndërlikojnë është fakti se energjia është aktualisht shtytësi kryesor i inflacionit, i nxitur nga një faktor krejtësisht i palidhur me ekonominë: pushtimi i paprovokuar i Ukrainës nga Rusia.
Energjia elektrike dhe benzina janë mallra që shumica e njerëzve i përdorin pavarësisht se sa kushtojnë, kështu që një rënie e shpejtë dhe drastike e kërkesës për të ulur çmimet nuk mund të merret si e mirëqenë. Kjo shpjegon pse bankat qendrore, si Fed, po ndërmarrin hapa të tillë radikalë, edhe nëse kjo përfundon duke dëmtuar ekonominë. Politika monetare agresive është një ecje në litar: të bësh paranë më të shtrenjtë mund të ngadalësojë rritjen, të dobësojë pagat dhe të nxisë papunësinë.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Normat e interesit do qëndrojnë të fiksuara pranë zeros”
‘Mrekullia shqiptare’-Analiza që profesori i huaj i kushtoi Shqipërisë
