Perspektiva e sotme ekonomike është çuditërisht kontradiktore. Ndërsa tregjet globale, të udhëhequra nga teknologjia dhe energjia, kanë qenë të egra mbi fitimet e larta afatshkurtra, gjendja shpirtërore në Takimet Pranverë të Bankës Botërore dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar muajin e kaluar ishte padyshim e zymtë. Dy institucione globale që normalisht flasin në mënyrë banale lëshuan paralajmërime të forta për rreziqet në rritje të fragmentimit ekonomik.
Ideja se një ekonomi globale e ndërvarur mund të funksionojë brenda një sistemi gjeopolitik të bazuar në sovranitetin kombëtar të afro 200 shteteve ka reflektuar gjithmonë një sasi të caktuar idealizmi. Ose ndoshta ishte më shumë si mendjemadhësi. Kjo martesë e çuditshme, në fund të fundit, u shemb në vitet 1930, me ndarjen që zgjati deri në fund të Luftës së Dytë Botërore.
Por idealizmi nuk kishte vdekur dhe sistemi global u rindërtua më pas mbi një themel të rregullave të dakorduara, institucioneve të përbashkëta ndërkombëtare, një shkalle të durimit të ndërsjellë dhe menaxhimit të krizave. Që në fillim, konsideratat e sigurisë u mbajtën sa më të ndara nga ekonomia, por kjo u bë veçanërisht e rëndësishme në vitet 1990, kur vendet me regjime rrënjësisht të ndryshme filluan të integrohen në ekonominë globale.
Sot, megjithatë, themelet e këtij sistemi po gërryen shpejt dhe integrimi ekonomik global me sa duket ka shkuar në drejtim të kundërt. Siç shpjegoi së fundmi Gita Gopinath, zëvendësdrejtoresha e parë menaxhuese e FMN-së, fragmentimi ekonomik mund të ketë implikime të gjera për tregtinë, të tilla si ulja e përfitimeve të efikasitetit dhe rritja e rrezikut të paqëndrueshmërisë makro-financiare. Fragmentimi gjithashtu mund të zvogëlojë flukset e kapitalit në Jugun Global dhe të dëmtojë ofrimin e të mirave publike globale, duke përfshirë veprimin klimatik.
Pesë faktorë kyç po e çojnë këtë prirje drejt fragmentimit. Së pari, rritja e rreziqeve gjeopolitike ka nxitur mosbesimin dhe ka reduktuar vullnetin e vendeve me rëndësi sistemike për të bashkëpunuar. Megjithëse politikëbërësit rrallë e pranojnë atë, një krizë mbi Tajvanin – një pikë e ndezur në rivalitetin kino-amerikan – mund të rrëzojë sistemin ekonomik global.
Së dyti, vendet kyçe po lejojnë gjithnjë e më shumë konsideratat e sigurisë për të formësuar politikën ekonomike, me disa që ndërmarrin veprime të gjera për të siguruar akses në inpute, infrastrukturë dhe teknologji. Ndërsa kjo është e kuptueshme, vendet duhet të ushtrojnë përmbajtje. Ndërsa globalizimi ndodhi gradualisht, një proces deglobalizimi i nxitur nga masat e motivuara nga siguria (të cilat janë pothuajse të garantuara se do të shkaktojnë përshkallëzim nga rivalët dhe partnerët) ndoshta do të ishte i shpejtë dhe i pafuqishëm, duke paraqitur rreziqe të rënda sistematike.
Faktori i tretë që qëndron në themel të fragmentimit ekonomik është një përçarje e thelluar midis Veriut dhe Jugut Global. Mbështetja publike dhe private për ekonomitë në zhvillim ka rënë në një kohë kur shumë po luftojnë me trashëgiminë e pandemisë Covid-19 dhe po përballen me ndryshimet klimatike. Tendenca prej dekadash drejt konvergjencës me ekonomitë e zhvilluara me sa duket është ndërprerë dhe pakënaqësia po rritet në Jugun Global. Flukset neto financiare drejt vendeve në zhvillim janë kthyer negative në vitin 2023 dhe tendenca po përkeqësohet në vitin 2024. Kjo shpjegon pjesërisht hezitimin ose refuzimin e shumë vendeve të Jugut Global për të mbështetur Perëndimin në çështjet kyçe gjeopolitike, siç janë sanksionet kundër Rusisë në përgjigje të agresionit të saj në Ukrainë.
Fragmentimi pasqyron gjithashtu përshkallëzimin e shpejtë të rreziqeve dhe fatkeqësive klimatike. Me përmbytjet, megazjarret dhe thatësirat që “një herë në jetë” po shtohen, shumë vende janë në rrezik të destabilizimit brenda disa viteve të ardhshme dhe nuk ka një “rrjet sigurie” globale. Ndërkohë, siç ka theksuar Dani Rodrik i Harvardit, vendet po konkurrojnë për dominim në teknologjitë e gjelbra, në vend që të punojnë së bashku për të përshpejtuar përparimin.
Së fundi, rritja eksponenciale e inteligjencës artificiale po nxit konkurrencën kombëtare, në vend të bashkëpunimit global që kërkohet. Siç kanë vënë në dukje Daron Acemoglu dhe Simon Johnson nga MIT, rregulloret, politikat dhe institucionet do të jenë thelbësore për të siguruar që AI të krijojë vende pune, në vend që vetëm t’i shkatërrojë ato. Vendet globale të Jugut kanë nevojë për një zë në përpjekjet rregullatore të AI.
Sigurisht, sistemi ekonomik global ka ende shumë burime elasticiteti. Siç kanë treguar presidencat e fundit indoneziane, indiane dhe braziliane të G20-ës, pjesa më e madhe e Jugut Global mbetet e përkushtuar ndaj ndërvarësisë dhe qeverisjes globale. Për më tepër, sektori privat karakterizohet ende nga ndërvarësia. Ne kemi ende organizata ndërkombëtare të dedikuara, rrjete globale arsimore dhe një shoqëri civile globale.
Por ne nuk duhet të nënvlerësojmë rreziqet përpara. Ka arsye të forta për të menduar se muajt dhe vitet e ardhshme do të sjellin një sërë tronditjesh dhe krizash. Nëse liderët përgjigjen me politika të vogla që synojnë të sigurojnë avantazhe ndaj rivalëve, ekonomia e integruar globale mund të shpërbëhet. Shpejtësia e këtij procesi mund të mposht politikëbërësit dhe rruga nga dhimbja ekonomike në trazirat sociale deri në braktisjen e rregullave të përbashkëta globale mund të jetë e shkurtër.
Siç qëndron, liderët janë aq të preokupuar me luftërat, betejat për pushtet, tensionet sociale dhe polarizimin politik, saqë ata duket se nuk janë të gatshëm të investojnë në shpëtimin e ekonomisë së integruar globale, e lëre më për të forcuar kapacitetin e saj për t’u përballur me rreziqet ekzistenciale me të cilat përballemi. Por historia, teoria ekonomike dhe tendencat aktuale empirike tregojnë se ky është një gabim.
Edhe një kolaps i pjesshëm i sistemeve tona globale ekonomike dhe financiare të ndërvarura do të ishte katastrofik, jo vetëm sepse do të minonte investimet në të mirat publike globale. Për politikanët e shqetësuar për efektin e migrimit në vendet e tyre, vlen të përmendet se, pa investime masive në luftimin e ndryshimeve klimatike, kthimin e shkretëtirëzimit dhe reduktimin e varfërisë, miliona mund të përpiqen të kalojnë Mesdheun deri në vitin 2050.
Siguria kombëtare duhet të jetë një prioritet për politikëbërësit. Por masat për të “siguruar” ekonominë duhet të kombinohen me përpjekjet për të përmirësuar komunikimin me rivalët dhe për të investuar në të mirat publike globale. Për këtë qëllim, liderët botërorë duhet të përdorin G20 dhe organe të tjera plurilaterale për të ngritur grupet e punës dhe institucionet që mbështesin qeverisjen kolektive, me fokus në menaxhimin e rreziqeve të AI, adresimin e ndryshimeve klimatike dhe parandalimin e kolapsit të sistemit ekonomik global nga i cili varemi.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Kina e Xi Jinping mund t’ia arrijë ku Bashkimi Sovjetik ka dështuar”
“Nuk është krizë shëndetësore, por ekonomike”
“Bota do vazhdojë të vuaj nëse japim zgjidhje afatshkurtër”
