Për Markon dhe mitin e lashtë të bilbilit

Për Markon dhe mitin e lashtë të bilbilit..

Në fëmijërinë time, netëve të pranverës e të verës, prindërit e mij, çoku më jepnin ndonjëherë leje që nën shoqërinë e disa më të rriturve, të harxhoja edhe unë ndonjë natë jashtë nëpër stane apo lëmejtë e fshatit.
Ishja i vogël por sidoqofshin përjetimet e mia të atëhershme, Darsia e netëve me hënë, e parë që nga lartësitë e kodrave të saj, ishte dhe mbetet si diçka mes ëndërrës dhe së vërtetës. Akoma unë e kujtoj atë qiell të ndriçuar nga drita e artë e asaj hëne fytyrë trishtë e me ca si njolla si të vrara lije, kujtoj që ndonjë yll i rrallë mezi dukej humburazi, kujtoj dhe që tutje në juglindje, në një sfond të zbehtë qiejsh dukej mali i shejtë i Tomorrit, i cili në kujtesën time të sotme, më vjen si kurrizi i një murgu gjigand që i përgjunjur mbi detin e siluetave të errta të kodrave të përgjumura, e me ca re të vogla e të florijta të hedhura mbi vehte, i falej magjisë së përjetësisë. Që i vogël unë ishja gjumë keq dhe edhe kur i gjithë stani me njerëz qen e bagëti, flinte nën atë fresk e fllad të natës të zbutur nga misti i avujve të vesës, unë me veshë ngritur rrija e dëgjoja zhurmat e natës. Më të rrallë dëgjohej ndonjë tingull i shkurtër këmbore kur ndonjë dele ashtu si edhe unë, kushedi se për çfarë arsye, nuk gjente dot rehat në atë përgjumje të qiellit e të tokës.. Por ajo botë kish dhe të tjera gjëra që nuk flinin. Nga pyjet përreth dëgjohej bilbili që nuk lodhej së kënduari ndërkohë që here pas here, për një tjetër hall, sipas atyre që më kish treguar nëna ime, një gjon nate klithte me dëshpërim duke bredhur pa pushim, në gjithë drurët e pyllit, nga njëra pemë në tjetrën.

Nëna më kish thënë që bilbili kish qenë dikur bari të cilin zoti e pati kthyer në zog për të gjetur qentë e tij. Edhe çobanët e stanit thanë se ai kish qenë njëlloj si ata, dhe ndryshe nga sa dija unë, ata thanë se ai ishte një zog që këndonte më së shumti natën. Shumë më vonë, do të mësoja që në anglisht emri i tij ishte “nightingale” që në shqip përkthehet si “këngëtar i natës”.

Në atë kohë unë as që i kishja dëgjuar ndonjëherë fjalët mit apo mitologji dhe i mpresionuar e i prekur thellë nga drama e asaj ngjarje e besoja për të vërtetë atë histori të dhimbëshme e dramatike pendese.

…………………………….

Në mitologjinë greke, sipas Ovidit, bilbili kish qenë një vajzë që quhej Filomela (Φιλομήλη) e që zoti e ktheu në zog, për ta mbrojtur nga burri i motrës së saj,Tereus, mbret i Thrakës, i cili e kish përdhunuar atë dhe i kish prerë gjuhën për të mos treguar të vërtetën rreth atij përdhunimi. Ndërsa miti shqiptar, ndryshe nga mitologjia greke, thotë që bilbili (Luscinia megarhynchos) ka qenë një bari që ju lut zotit ta kthente në zog dhe ai e ktheu….
Në mitin shqiptar, bilbili, qyqja, dudia e varrezave, gjoni i natës e mbase dhe ca zogj të tjerë, siç tregoheshin e besoheshin që prej kohësh të lashta në Darsinë time, kishin qenë dikur njerëz, që të gjithë shumë paqësorë e që për arsye dramatike qenë transformuar në shpendë. Qyqja ishte motra që qante pa prerë për vëllezërit e vdekur, gjoni i natës, në variantin e Darsisë ishte bujku i varfër që kërkonte pa derman gjatë gjithë netëve që kish bërë zoti, qetë e parmendës me të cilët ushqente familjen e që ja vodhën hajdutët. Dhe kjo kish ndodhur po në një natë me hënë, kur bujkun e lodhur nga punët e ditës e zuri gjumi duke kullotur qetë në livadhet e fshatit. Ndërsa bilbili ishte bariu, që kërkonte i penduar, pa derman e pa i gjetur dot kurrë, brez pas brezi, mal më mal e pyll më pyll, qentë e tij të stanit.

Miti thotë, se një bari, kur u përmënd pas një lëngate të gjatë një vjeçare, i gjeti të dy qentë e tij të stanit duke qarë mbi trupin e tij të tretur nga sëmundja. Pa e kuptuar akoma se ç’bëhej e përse ata po qanin, ai i prekur nga kujet e tyre, i mallkoi e i përzuri ata. Zemër thyer nga mallkimi i të zot, qentë ikën e morën dhenë ndërsa i zoti kur mblodhi vehten e pa nga stani, pa se qentë për një vit të tërë, gjatë gjithë asaj kllapie të nëmur të atij bariu, kishin ruajtur gjithçka, ishin kujdesur për tufën e bagëtive, bile dhe e kishin dyfishuar atë.

I penduar thellë bariu i la të tëra dhe nuk la mal e nuk la pyll pa kërkuar qentë e tij, e kur si gjeti dot më, i torturuar pa derman nga pendesa e thellë, ju kthye perëndisë e ju lut: -Bëmë zog o zot! Bëmë zog të gjej qentë e mij!…

Dhe miti thotë, se që atëhere, natë e ditë, pyll më pyll e mal më mal, bilbili – ish bari, i penduar thellë për nxitimin mosmirënjohës, në një vuatje pambarim të shpirtit, kërkon pangushëllim e paderman qentë e tij të stanit…

………………………………..

…Në vendin më të dukshëm në zyrën time, gjendet dhe fotoja e stampuar në kanvas e Markos, qenit tim, të veshur me shaka me uniformën verore të kompanisë APEK, gjë që sigurisht nuk ka të bëjë aspak me temën tonë. Diçitura e fotos shkruan “My best employee” që në shqip do të thotë “Puntori im më i mirë” dhe që shpjegon kështu edhe idenë e shakasë time!

Marko erdhi në shtëpinë tonë kur ishte një këlysh 4 muajsh. Ai ishte bir i një çifti të rracës “German Shorthaired Pointer”, vëlla i nje tufe këlyshash të tjerë, ngjyrë kafe e ndezur dhe bisht cung si e gjithë rraca e tij. Gjithë paja e tij, ishte, nje medalion në qafë, çertifikata e pastërtisë së rracës dhe dokumenti i vaksinave. I hutuar e pak i trembur prej ndarjes nga nëna, vëllezërit dhe motrat e tjera – ai ishte për mua, dhurata për krishtëlindjet e atij viti. Nuk kishte akoma një emër dhe fëmijët e mij, në kujtim të një qeni tjetër, me histori nga e kaluara jonë në Shqipëri, vendosën ta quanin Marko….
Markos ju desh pak kohë që të mësonte rregullat e shtëpisë, që të mos prekte kurrë ushqime pa leje e ti binte ziles sa herë që i duhej të delte për nevoja personale. Për këtë të dytën ne zgjodhëm një copë fushë me bar në pjesën më të largët të lulishtes që gjëndet në pjesën e mbrapme të shtëpisë tonë. Ngaqë nuk dinim se si të trajnonim qen, vuajtëm ca, aq sa siç dhe bëja shaka më vonë, ne vërtet e mësuam atë por dhe ai na mësoi ne: – filluam edhe ne të urinonim duke ngritur një këmbë përpjetë!

…Kanë kaluar vite që atëhere dhe Marko tani është pothuaj plak siç edhe unë i zoti i tij. Ai po shkon tek 10 vjeç kurse unë i kam kaluar me kohë të gjashtëdhjetat.

Megjithëse unë jam njeriu më i rëndësishëm i jetës së tij, them se Marko nuk e di emrin tim, dhe njëlloj as dhe emrat e pjestarëve të tjerë të familjes, ashtu siç nuk di dhe shumë gjëra të tjera nga bota e njerëzve. Besoj njëlloj, megjithëse e sheh sa herë vjen në zyrën time, ai as që e di fare se portreti në murin jugor të zyrës time, pak mbi kompjuterin ku unë po shkruaj dhe këto rreshta, është i tij. E vetmja gjë, që duket dhe si qëllimi i vetëm i jetës së tij, është dashuria e çuditëshme dhe e pamatëshme midis nesh dhe atij. E provuar, përditë e përnatë, gjatë gjithë momenteve të jetës njerëzore, mes nje pafundësie episodesh, të vogla e të mëdha, ajo dashuri i ka brenda të gjitha mirësitë pafund të dëshiruara për njëri tjetrin, të gjitha shqetësimet për aq sa mund t’ja kuptojmë njëri tjetrit, e bile ka brënda edhe elementin e saj mbrojtës -xhelozinë!

Dhe xhelozia çfaqet kur unë përkëdhel një qen tjetër apo kur Marko sheh që unë përkëdhel nipin dhe mbesat e mija. Me qentë e tjerë mjafton një shikim i egër apo një skërmitje e tij që ata të largohen me bisht ndër shalë nga ana e kundërt, ndërsa me nipin e mbesat ndryshon puna. Ai e di që ata janë qënie të shejta e superiore dhe kur ka ndonjë mundësi ai futet mes meje dhe tyre dhe me kujdes i shtyn tutje me qëllim që ti largojë nga unë. Dhe kur nuk mundet ta bëjë këtë, ai shtriqet në ndonjë cep të vetmuar, apo poshtë ndonjë tavoline dhe fillon të qajë me zë të ulët e të trishtuar.

Herë herë, kur unë e marr atë në zyrë, ai shtrihet në kolltukun prapa karriges time dhe pret me durim që unë të bëj punët e mija të ditës. Ka raste kur unë duke punuar në kompjuter, herë me vehte e herë për të, them ndonjë fjalë të rrallë, që sigurisht ai nuk ka sesi ta kuptojë, dhe në moment si përgjigje dëgjoj rrafjet e shpeshta të bishtit të tij të shkurtër që përplaset në meshinat e kolltukut, si një shenjë që më thotë se ai po e ndjek bisedën time. Kur kthehem nga ai dhe i flas drejtëpërdrejtë, ai përqëndrohet fort, më sheh në sy, rrotullon pak kokën majtas djathtas si për të më parë më mirë, e shtrydh fort atë mëndjen e tij prej kafshe dhe ..oh..e gjitha kjo përfundon me një gogësimë si për gjumë e pas kësaj ai ul kokën e mundohet ti fshehë sytë e mbushur me një ndjenjë e të dukëshme dashurie, faji e përulje, për pamundësinë e të kuptuarit të gjuhës njerëzore.

Të gjithë ne e dimë që një qen është miku më i mirë i njeriut, por e thënë kështu, kjo mënyrë të shprehuri më duket si shumë e përdorur dhe si shumë e zakonshme. Duket që qentë duhet të jenë shumë më tepër se sa vetëm miqtë tanë më të mirë. Duket se ata janë shpirtra të vegjël, shumë më të dashur se ç’kemi qenë ne vetë ndonjëherë. Dhe nëse do mundja, unë do i hidhja në zjarr gjithë fjalorët e botës, vetëm për të ndërruar kuptimin e emrit “qen”, nga një “gjitar mishngrënës i zbutur” në një “ëngjëll i cili jep gjithçka, për dashurinë ndaj njeriut”.

…Mua më kujtohen të gjithë qentë e jetës time: – Midis tyre dhe Lica, Balo, Romi, Marko e pak të tjerë. Më kujtohen dhe ata të librave apo të filmave, sidomos ata të Xhek London, të cilët ishin dhe shtysa kryesore qe unë të shkoja e të vizitoja dhe Yukon-in e Gold Rush në Alaskën e largët , apo Mumu-ja i Turgenevit, apo Patsy Ann historinë e të cilit e gjeta në Juaneu po të Alaskës dhe që ja u kam treguar edhe juve, apo Fido në Itali e Hachiko në Japoni…

Për shumë nga ata, dashuria e tyre për të zotërit dhe anasjelltas qe e pamjaftueshme që ti shpëtonte nga fatet e hidhura. Ndër qentë e jetës time unë mund tju tregoj që Lica u vra aksidentalisht në gjueti, Balon e vodhën, kurse Romi, qeni i tim vëllai, ishte më fatkeqi i të gjithëve. Çdo mëngjez ai vinte nga shtëpia e tim vëllai që jetonte në periferi të qytetit e gdhihej duke më pritur mua pas derës së apartamentit tim i cili gjëndej disi më afër qëndrës së qytetit. I mjaftonte vetëm një përkëdhelje e shpejtë e imja, më përcillte deri tek makina dhe pas kësaj, duke marrë me vehte gëzimin e asaj përkëdhelje, vraponte i gëzuar, mbrapsh për në shtëpinë e tim vëllai. Kështu vazhdoi ky ritual, derisa në mëngjezin e një dite të hidhur, nuk e gjetëm Romin duke më pritur pas derës së apartamentit. Dikush që jetonte në lagjen tonë, e që gjatë viteve 90 shiste qofte të pjekura zgare nëpër pazaret e fshatrave të Lushnjes, e kish kapur, therur dhe mishin ja shiti për qofte…

.. Kush nga ne nuk u prek e nuk qau kur pa filmin “Hachiko” kushtuar një ngjarje të vërtetë, kur në stacionin Shibuya të Tokios, qeni priti për 9 vjet e 9 muaj e 15 ditë, deri sa ngordhi edhe vetë, të zotin e vdekur.

E gjithë Italia ka dëgjuar për Fidon, i cili priti gjithë jetën në stacionin e autobuzit të Borgo San Lorenzos, që të kthehej nga puna, i zoti i cili ishte vrarë nga bombardimet, më 30 Dhjetor të vitit 1943. Dhe kjo vazhdoi pa asnjë ditë ndëprerje deri më 9 Qershor 1958, ditë, kur Fido ngordhi dhe vetë. Apo historia e vërtetë e qenit Bobbie që i dha jetë më vonë serialit televiziv me emrin “Lassie” (Shqip -Lesi), qen i cili për 6 muaj, bëri afërsisht 4105 km rrugë, pra mesatarisht 23 km në ditë, nëpër male, lumej, pyje e shkretëtira, për tu kthyer nga Indiana ku dhe humbi, në shtëpinë e të zotërve në Oregon të Shteteve të Bashkuara.

Vetëm një zot di ta shpjegojë se si Bobbie e gjeti shtëpinë…

Unë di shumë histori të tilla dhe jam gjithashtu dhe dëshmitar dhe i një rasti të veçantë edhe në Shqipëri.
Por si të gjithë ju, edhe unë jam dëshmitar në mjaft raste, i sjelljes së keqe të njerëzve kundër këtyre ëngjëjve që zoti ja u dha njerëzve për shokë. Nuk ka një njeri normal që të mos e dijë se si qan një qen kur e godasin, e nuk ka një njeri të vëmëndëshëm që të mos i ketë parë të paktën njëherë sytë e trishtuar të një qeni të keq shpërblyer në dashurinë e tij për njeriun. Dhe unë jam gati dhe të betohem, se njëherë, në brigjet e Clinton River, në “River Bends Park” për të cilin dhe ju kam folur, kam parë dhe një “Gerasim” si ai i Turgenevit, me një Mumu të vogël në krah. Sigurisht që ai njeri nuk ishte vërtet shërbëtori trupmadh e shurdh memec i novelës së Turgenevit, dhe as ai qen nuk duhet ta kishte emrin Mumu, por unë e pashë kur ai shkoi drejt lumit me atë qen të vogël ndër duar dhe për fatin tim të keq u ndodha po atje kur ai u kthye i vetëm dhe pa krijesën e pafajshme….. Kam parë dhe në facebook një ekzekutim me varje të një qeni i cili nga uria kish vjedhur nje vezë…

…………………………

Mbaj mënd që kur ishja i vogël dhe lexova për herë të parë “Pinoku-n”, fundi i asaj novele, kur Pinoku kthehet në një djalë të vërtetë, më ka bërë që të qaj gjatë. Eh, – them sot me vehte… Sikur kjo përrallë të ishte e vërtetë dhe për Markon tim… Mbase dhe do çuditeni, por unë do doja vërtet që një mëngjezi kur të ngrihesha nga gjumi të gjeja tek këmbët e krevatit tim, shokun tim të kthyer në njeri. Dhe sikur vërtet përralla të ulej në tokë, unë do të gëzoja për Markon, po aq sa edhe baba Xhepeto për buratinon e tij të drujtë…

…Ndërsa unë shkruaj këto rreshta, Marko qëndron i shtrirë në kolltukun e mëshinte pas karrikes time.
…Kthehem dhe e shoh. Sytë e tij të butë ngulen mbi sytë e mij, ndërsa bishti i tij i cungtë rreh ritmikisht meshinën e kolltukut. Mund të kesh shumë para e mund të blesh shumë gjëra në këtë botë ku gjërat nuk duket se janë ndarë edhe aq mirë, por nuk besoj se ato para do mund ti bënin sytë e një kafshe të shikonin në atë mënyrë dhe as atë bisht të tundej ashtu…

-Fol Marko! – gati i thërras! -Thuama një fjalë…..
Dhe më shumë se Marko, trëmbem unë vetë nga fjalët e mija e më duhet kohë të bindem që një shpirt kaq i mirë është dhe i pagojë! Dhe është aq i mirë, sa që bashkë me dramën e pendesës së pafund, bën që dhe miti i lashtë shqiptar, ai i shëndërrimit të njeriut në zog për të gjetur qentë e humbur, të jetë, të paktën për mua, sigurisht shumë më i bukur e më i dhimbshëm se sa miti i fqinjit tonë jugor i cili ka në qëndër dhunën dhe krimin.

Për mitin grek të bilbilit, nuk ka shkruar vetëm Ovidi e nuk ka pikturuar vetëm Rubens. Dhe me të drejtë ai gjëndet i përshkruar në të gjitha librat e mitologjisë e historisë kushtuar shkëlqimit të Greqisë së lashtë. Ndërsa për mitin shqiptar unë nuk kam gjetur asgjë të shkruar. Arsyet për mendimin tim janë aq banale sa që dhe ju do bezdiseshit shumë nqse unë do merresha me to…