Tregtia globale dikur ishte një temë pak e denjë, e dashur nga ekonomistët dhe kufizohej në faqet financiare të gazetave.
Por vitet e fundit të tregtisë së profilit të lartë kanë ndryshuar gjithçka, duke nënvizuar vlerën dhe rëndësinë e saj për të gjithë ne.
Duke parë titujt e lajmeve, është e lehtë të mendosh që flukset e tregtisë po kthehen në të kundërt. Mosmarrëveshja e vazhdueshme midis SHBA dhe Kinës ka bërë që Uashingtoni të vendos tarifa për më shumë se $ 360 bn (287 milion) të mallrave kineze, ndërsa Pekini u hakmor me tarifat për më shumë se 110 bn dollarë të produkteve amerikane.
Diku tjetër, mosmarrëveshja tregtare e Japonisë dhe Koresë së Jugut po kërcënon prodhimin e telefonave inteligjentë, kompjuterëve dhe elektronikës të tjera, ndërsa Bashkimi Evropian dhe Mbretëria e Bashkuar përballen me përçarje të mundshme nga një Brexit i çrregullt.
Bota tregtoi më shumë se 25 dollarë dollarë në mallra dhe shërbime në 2018 dhe kjo është më shumë se 50 herë vlera e produkteve që preken drejtpërdrejt nga tarifat e SHBA dhe Kineze.
Rritja në tregtinë globale mund të ketë ngadalësuar në 3.0% këtë vit, më e ulta që nga recesioni i vitit 2009, sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar, por prirja është akoma në rritje.
Sa më shumë një vend të tregtojë me fqinjët e tij, aq më mirë është gjendja e ekonomisë së saj dhe kombet, ekonomitë e brendshme të të cilave po rriten ndjeshëm gjithashtu priren të kenë ritme më të larta të rritjes së tregtisë si një pjesë të prodhimit të tyre, argumentojnë ekonomistët.
“Politikat e tregtisë liberale që lejojnë qarkullimin e pakufizuar të mallrave dhe shërbimeve mprehin konkurrencën, motivojnë inovacionin dhe suksesin e racës,”– thotë Organizata Botërore e Tregtisë (OBT).
Dhe tregtia ka ekzistuar për sa kohë që ne njerëzit kemi formuar shoqëri të civilizuara. Në mijëvjecarin e 3-të pes, shtetet sumeriane të qytetit në Mesopotami (tani Iraku) tregtuan me civilizimin Harappan të Luginës së Indusit (Pakistani i sotëm, pjesë të Indisë dhe Afganistanit).
Deri në mijëvjecarin e 2 para Krishtit, Epoka e bronzit Greqia, Egjipti, Babilonia dhe perandoria Hittite (tani Turqia) tregtonte rregullisht me njëra-tjetrën – dhe me Afganistanin e largët, ku guri gjysëm i çmuar, lapis lazuli, ishte shumë i çmuar për ngjyrën e tij të fortë blu dhe përdoret në stoli.
Ishte një tregti që erdhi në një fund spektakolar kur qytetërimet e tyre të ndërlidhura u rrëzuan rreth vitit 1150 BC. Mbase shembulli i parë që ne dimë për një kolaps ekonomik “global”.
Sot, larmia e madhe e tregtisë globale mund të jetë befasuese. Për shembull, merrni eksportet e prera të luleve nga vende si Peru dhe Kenia. Këto janë rritur në sajë të rritjes së udhëtimit ajror, dhe tregtia tani vlen më shumë se 16 bn dollarë në vit, çfarë do të thotë se bëhet fjalë për shumë buqeta me lule.
Ose merrni biçikletën e përulur në Mbretërinë e Bashkuar 50 vjet më parë shumica u prodhuan në një qytet, Nottingham. Sot industria vlen 45bn dollarë në të gjithë botën, dhe mbështetet në një zinxhir global të integruar të furnizimit me “rimat nga Bullgaria, titani nga Kina, metali nga Tajvani, ingranazhet shpërndarëse nga Amerika”- hotë Will Butler-Adams i firmës së Brompton Bikes në Mbretërinë e Bashkuar.
Por është çipi gjysmëpërçues i Shekullit 20, i cili ka shkuar më larg se çdo send tjetër i vetëm i teknologjisë, në thellimin e shumë prej lidhjeve tona. Është vlerësuar se klienti mesatar perëndimor tani përdor shërbime nga 40 satelitë që rrotullohen rreth botës çdo ditë, të gjitha falë ‘patateve të skuqura kompjuterike’.
Ndërsa silikoni – elementi natyror në zemër të kësaj industrie $ 500 bn, gjendet në 90% të kores së Tokës, shumica e tij vjen nga vetëm një qytet i vogël në Karolinën e Veriut të quajtur ‘Bredh Pishë’. Një burim veçanërisht i pastër i kuarcit, minerali nga i cili nxirret silikoni, është minuar atje.
“Kjo e bën mendjen pak” – thotë menaxheri i minierës Rolf Pippert. “Për të konsideruar që brenda pothuajse çdo telefoni celular dhe çip kompjuteri, ju do të gjeni kuarc nga Spruce Pine.”
Në historinë moderne, ka pasur dy valë të gjata të globalizmit. E para filloi pas luftërave Napoleonike në 1815 dhe përfundoi me Luftën e Parë Botërore. E dyta filloi pas vitit 1945 dhe vazhdon akoma, vëllimi i mallrave të eksportuara sot është më shumë se 40 herë më i madh se sa ishte në 1913, me rreth 25% të prodhimit të përgjithshëm global të shitur jashtë vendit.
Tani po shohim një ndryshim tjetër radikal.
Ndërsa u deshën shekuj me radhë që ekonomitë botërore të kalojnë nga bujqësia në prodhim, ngritja e sektorit të shërbimeve ka ndodhur shumë më shpejt gjatë 20 viteve të fundit, dhe tani përbën 68% të PBB-së totale globale.
Megjithatë, këtu pengesat për shërbimet e tregtisë ndërkombëtarisht mbeten ende, duke bërë një ndalje të rritjes ekonomike.
“Çfarë dobie ka prodhimi i mallrave të klasit botëror nëse nuk keni qasje të mjaftueshme në shërbimet e biznesit si bankare, kontabilitet dhe sigurim për t’i bërë operacionet globale të zbatueshme?”– argumenton Simon MacAdam, ekonomist global në Ekonominë e Kapitalit.
Kur bëhet fjalë për eksport, bizneset e vogla dhe të mesme (NVM) shpesh janë nën përfaqësuese. Firmat më të mëdha kanë më shumë aftësi për të thithur shpenzimet e pionierëve në tregjet e reja jashtë shtetit, dhe firmat më të vogla shpesh mund ta kenë të vështirë të marrin informacionin përkatës që u nevojiten në kohën e duhur.
Por ndryshimet e fundit në peizazhin e tregtisë globale, të tilla si rritja e zinxhirëve të vlerës globale dhe transformimi dixhital, po ofrojnë mundësi të reja për NVM-të për t’u integruar në ekonominë globale.
Fleksibilitet dhe aftësi më e madhe për të rregulluar dhe diferencuar produktet mund t’i japin NVM-ve një avantazh konkurrues në tregjet globale, pasi ato mund të përgjigjen me shpejtësi ndaj ndryshimit të kushteve të tregut dhe cikleve gjithnjë e më të shkurtër të jetës së produktit.
Atëherë çfarë tjetër? Dekadat e para të Shekullit 21 janë etiketuar si shpallje e një “shekulli aziatik”. Ndërsa kritikët mund të japin citimin e atyre fjalëve të kontestuara të Zhou Enlai – “është shumë shpejt për të thënë” – ajo që është padyshim e vërtetë është se modelet e vendosura të tregtimit kanë ndryshuar rrënjësisht.
Ne kemi parë ngritjen e grupimeve të reja si Brics (Brazili, Rusia, India, Kina, Afrika e Jugut), dhe marrëveshje të reja tregtare si Marrëveshja Gjithëpërfshirëse dhe Progresive për Partneritetin Trans-Paqësor (CPTPP), dakorduar midis Australisë, Brunei, Kanada , Kili, Japonia, Malajzia, Meksika, Zelanda e Re, Peru, Singapori dhe Vietnami, CPTPP tani është zona e tretë më e madhe në botë e tregtisë së lirë.
Dy të vetmet akoma më të mëdha janë Marrëveshja e Tregtisë së Lirë të Amerikës së Veriut midis SHBA, Kanada dhe Meksikës dhe Bashkimi Evropian.
Avokatët e tregtisë së lirë thonë se ndërsa globalizimi po shkakton tendosje politike në disa vende, pasi modelet e punësimit zhvendosen, tërheqja në proteksionizëm i thjeshtë thjesht do të përkeqësohet sesa të zgjidhë problemet.
Dhe në atë shënim, në përmbledhjen e saj në fillim të këtij muaji, kryekonomisti i FMN Gita Gopinath përmendi me vëmendje rëndësinë globale të qetësimit të mosmarrëveshjeve aktuale tregtare.
“Për të rinovuar rritjen, politikëbërësit duhet të zhbëjnë pengesat tregtare të vendosura me marrëveshje të qëndrueshme, të forcojnë tensionet gjeopolitike dhe të zvogëlojnë pasigurinë e politikës së brendshme.”
Në fund të fundit, gjithçka merret me tregtinë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga BBC.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Ekonomistë që ‘shkruan me shifra’ historinë
