Vijnë për herë të parë për publikun, nga Gazeta “TemA”, ekskluzivisht një cikël të gjatë dokumentesh, me të gjitha procedurat që ndoqi aktori i madh shqiptar Aleksandër Moisiu, për të përfituar nënshtetësinë shqiptare.
Edhe pse e kaloi thuajse gjithë rininë, mes qytetit të Durrësit dhe Tiranës, para se të zhvendosej drejt Vjenës së Austrisë, artisti i shquar iu nënshtrua të gjitha procedurave ligjore për të përfituar pasaportën e vendit të tij.
Mes shumë materialesh arkivore që mund të gjenden për të, në Arkivin Qendror të Shtetit (AQSh), ato që bien më shumë në sy janë letërkëmbimet zyrtare për Aleksandër Moisiun, i cili, kërkon nënshtetësinë shqiptare.
Gazeta “TemA” i sjell për herë të parë, këto dokumente që përmbajnë vlera të rralla, si dëshmi e qartë dhe e padiskutueshme se, dramaturgu i madh i skenave botërore, pavarësisht suksesi të madh skenik, nuk e harroi kurrë vendlindjen dhe kërkoi së bashku me familjen, atë që i takonte: Identitetin e tij shqiptar.
Pavarësisht se, mjaft emra të ndritur të kulturës botërore u magjepsën përpara artit të Moisiut, ajo që vihet re në këtë korrespondencë të ftohtë dhe teknike mes institucioneve, është fakti se, ai iu nënështrua procedurave ligjore të kohës, si për çdo shtetas tjetër.
Duket se, ai, nuk e fshehu aspak të qenit shqiptar dhe fakti që ky vigan i përmasave botërore, nderonte njëherësh edhe imazhin e Shqipërisë, ishin elemente që për shtetin e kohës, nuk përbënin asnjë lehtësi ligjore.
Më poshtë, vijnë në vëmendje një pjesë nga letërkëmbimet zyrtare të kohës, kur konsullata shqiptare në Vjenë i drejtohej ministrit të Punëve të Jashtme Xhafer Vila, duke sqaruar të gjithë dosjen e Moisiut, lidhur me kërkesën që parashtron ndaj shtetit shqiptar:
“Kam nderin të njoftoj se dramaturgu i njoftun, prej gjaku dhe fisi shqiptar, z. Alexandër Moissi, i lindur në Trieste, më 2. IV.1880, që ndodhej për një muej në një turne theatrore në Vjenë, iu drejtua sot kësaj Konsullate Mbretnore me lutjen që të ja parashtroj Shkëlqesis Suej dëshirën e tij që t’i akordohet sa ma parë shtetësia shqiptare bashkë me zonjën e tij Giovanna Moissi-Terwin, artiste, e lindur në München më 18.III.1884.
Ky artist i përmëndun, që nuk e ka mohue kurr kombësinë shqiptare dëshiron që të njifet tutje dhe përjashta si shtetas shqiptar. Z.Alexander Moissi e mori në kohë të luftës së madhe proforma shtetësinë gjermane, dmth mbas një intervecioni personal të Princit Otto Bismark dhe prej vitit 1932 rron në vilën e tij në Lugano (Svicër).
Ky i refuzoi gjithë shtetësitë e tjera dhe dëshiron vetëm të pranohet si shtetas shqiptar, siç ka qenë familja e tij e dalun me kohë prej Kavaje dhe n.q.s pranohet lutja e tij do të jetë kurdoherë mirënjohës kundrejt shtetit tonë për këtë gjest bujar.
Emri i këtij dramaturgu do të jetë me të vërtetë një reklamë e gjallë dhe propagandë e vlefshme për Shqipërinë, e cila do t’ishte krenare me e quejtur si të tijnë këtë artist të përmëndun në të gjithë botën.
Tue i marrë parasysh arësyet e naltshënueme i lutem Shkëlqesis S’uej që t’i akordohet në një mënyrë të jashtëzakonshme shtetësia shqiptare Z. Alexander Moissi dhe zonjës së tij” – shkruhej ndër të tjera në letrën zyrtare të përcjellë, që mban datën 7 nëntor 1933.
Letërkëmbimi i sjellë nga historiani Xhezo Canaj, vazhdon me letrën me të cilën, ministri i Punëve të Brendshme i drejtohet Kryeministrisë. Pasi citon kërkesën që Aleksandër Moisiu ka bërë në Vjenë, ai thekson:
“Tue marrë parasysh racën e tij shqiptare, kohë shpërnguljen e familjes prej Kavajës në vise të huaja dhe marrjen e shtetësisë gjermane në një kohë të mbas sundimit ottoman në periudhën e okupacioneve të huaja në Shqipni e si dhe profesionit dramaturg që t’i vyejë historisë së kombit tonë, propozojmë pranë P.T.
Këshillit Ministror të kombit tonë, regjistrimin e tij bashkë me gruan në shtetësinë e racës së vet, me banim definitiv në Kavajë me lutje që pasi të merret në studim nqs e mundur të parashtrohet për dekret Mbretnuer në bazë të Art. 9 të Kodit Civil tue ju akordue shtetësia shqiptare dy artistave të përmëndun me rëndësi, njani prej të cilëve i racës sonë shqiptare. Kryesia e Këshillit të Ministrave, data 17.III.1934.
Për dije e veprim, këtu ngjit ju dërgohet Kopje e dekretit Mbretnuer mbi akordimin e shtetësis shqiptare Z. A. Moissi, tash shtetas gjerman me banim në Svicër bashkë me zonjën e tij, Giovanna Moissi-Terwin” – thuhej ndër të tjera në letrën e adresuar, faksimilen e të cilës, historiani Xhezo Canaj e publikon për herë të parë.
Edhe pse artist i këtyre niveleve, Moisu respektoi të gjitha parashikimet ligjore, pavarësisht se u nda nga jeta duke mos e gëzuar pasaportën shqiptare…
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Pengu”, shfaqja që mbajti në tension publikun
Aleksandër Moisiu, legjenda që mahniti teatrin botëror
“Argumente fëmijësh këto…”
