Ismail Kadare ka shkruar: Planeti ynë është shumë i vogël për të përballuar luksin e injorimit të Dante Alighierit. Arratisja e Dantes është po aq e pamundur sa të ikësh nga ndërgjegjja. Asnjë krijim tjetër letrar nuk e vendos vetëdijen njerëzore ose më saktë, perëndimet e diellit, në epiqendrën e saj në një masë të tillë “.
Kadare paraqet një problem mjaft të gjerë dhe kulturor, si dhe një vizion letrar. Dante ishte qendra e një rilindjeje dhe e konsideron atë, si ithtar të një dimensioni të ri të mendimit europian, që ka arritur të sintetizojë Perëndimin dhe Lindjen.
Njeriu i mesëm jo vetëm në rafshin e moshës së njeriut, po është mendim në mes të një shekulli që njofton modernitetin dhe sjellë në lajm çështjen e mprhtë të një identiteti, veçanërisht në momentin kur kalon në mërgim.
Kadare e zhvendos atë në jetën e tij, duke përjetuar si shok kur dhe ai vuan dramën e largimit nga Shqipëria e tij. Shqipëria bëhet ferri për shkrimtarin, siç u bë Firence për Danten.
“Nuk duhet të përjashtohet, ndër të tjera, që Firence ishte zemra e ferrit të tij”, – do të thotë Kadare, duke menduar për Danten. Por, ku është pika e takimit? Duke ditur të lexojmë Danten, jo vetëm përmes analizës së “Komedisë”, por në tragjedinë e gjetur në shkrimet apokaliptike të Dantes që jeton kontradiktat e mërgimit, duke mos e parashikuar atë. Megjithatë, Dante konsiderohet profet.
Kadare lexon Danten, si një pararendës të Gjergj Kastriotit, me një përbërës të fortë të krishterë dhe mbrojtës të një Perëndimi që përfshin trashëgiminë mesdhetare dhe orientale. Por, si mund të mos e parashikojë mërgimin, pasi ai është gjithashtu një politikan me aftësi të forta intuitive, pikërisht në përplasjen midis Guelphs dhe Ghibellines. E njëjta gjë, mund të thuhej për vetë Kadarenë, i cili ishte së pari, mbrojtës i madh i komunizmit dhe më pas, heretiku shumë kritik sa u detyrua të ikte në Francë.
Duke iu referuar vargjeve që Dante shkruajti për Muhamedin. Kadare, nënvizoi: “Ndalimi i shkrimit që do të kishte shoqëruar Danten në Ballkan, ishte barriera më e sigurt që mund të ngrihej kundër tij”.
Dante është i dashur sot në Ballkan dhe veçanërisht në Shqipëri. Një nga studiuesit kryesorë shqiptarë të Dantes është dukshëm Ernest Koliqi; edhe ai vuajti mërgimin dhe jetoi në Romë, ku vdiq. Jo vetëm e solli Danten në Shqipëri me një forcë shpirtërore befasuese, por gjithashtu Koliqi e përktheu dhe e komentoi në disa raste.
Dante është gjithmonë një pikë referimi. Ai duhej të thoshte se për shqiptarët, Dante ishte shumë i njohur edhe në nivelin gjuhësor dhe analogjitë e Koliqit, bëhen kështu themelore për letërsinë e Rilindjes së re shqiptare. Si pararendësi i metaforës së udhëtimit midis Pound dhe Joyce, për t’u pjekur me Eliot, në qendër. Vetëm me një kalim të shpejtë, ai krijon harkun që shkon nga Dantja në modernitet.
Kadare e konfiguron atë si grekun që lundron në Mesdhe, duke e konsideruar vetë Shqipërinë, pjesë integrale të gjithë Mesdheut. Ai tërheq përballjen midis Seferis dhe Dantes në mozaikun e Greqisë, duke shpresuar në Itakën e Kavafisit, si vendi i gjeografisë dhe shpirtit. Por, Firence është e tillë për Danten. “Komedia” është udhëtimi i gjatë, për të arritur mërgimin e vdekjes, të venitjes, të mallit.
Kadare, ka edhe Beatriçen e tij në Shqipëri, të cilën e braktis. Alegoria e lojës letrare në të cilën, nuk është vetëm Ovidi, por i gjithë ndërveprimi midis profecisë së “Komedisë” dhe braktisjes së atdheut.
Kadare do të thoshte, ndoshta edhe duke huazuar Koliqin, se Dante “Duke rrëfyer udhëtimin e tij të vetmuar në botën e të vdekurve, u zbuloi shokëve të tij poetë – qofshin ata rusë, shqiptarë, balltikë apo kinezë – se gjendja natyrore e një shkrimtari konsiston “pikërisht në udhëtimin e gjallë midis të vdekurve”.
Këtu është çelësi që e bën atë të pavdekshëm edhe në historinë kulturore dhe civile të Shqipërisë. Midis dyshimeve të politikës ekziston vetëm një e vërtetë, që është ajo e poezisë, ajo e letërsisë, me të cilën është e mundur të arrihen planete që duken të panjohur e të fshehtë. Çfarë e ka bërë dhe e bën Danten, mësuesin e të vërtetës.
Si Kadare, ashtu edhe Koliqi, e konsideruan të tillë. Të vdekurit janë varrosur, për t’i ringjallur në udhëtimin e gjallë të Dantes, profetit të kontradiktave politike, që e bëjnë letërsinë e tij të përjetshme.
Identiteti i Dantes?
Sigurisht, Dantja mbetet simboli i përjetësisë.
*Nga: Pierfranco Bruni – politicamentecorretto.com
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Qenia sikur Zoti”
Më i madhi lirik i kombit të vet
