Fjala e heroit legjendar para ushtrisë, në momentet kur po bëhej gati për mësymje ndaj qyteteve të tjera, për t’i çliruar nga pushtimi osman. Ky është përshkrimi më autentik i fjalimit të famshëm të Skënderbeut, që njohim sipas Marin Barletit.
“Asgjë të re, as të papritur nuk shoh këtu, kapedanë dhe ushtarë kryetrima, që të mos ma ndjente me parë zemra dhe të mos më mbushte me shpresë, sa herë që unë sillja ndër mend tërë mall edhe bujarinë e lashtë të popullit, edhe shërbimet e veçanta dhe zyrtare tuaja ndaj atit tim, Gjonit. Dhe me të vërtetë, mos ma merrni për mburrje, por unë s ‘kam dyshuar kurrë, në asnjë çast të jetës sime kur ruaja në zemer këtë qëllim, këtë dashuri për atdhe, kur ushqeja këto ndjenja për liri, këto dëshira të miat, që s’më ndaheshin, ishin edhe tuajat, Kur ju më ftonit shpesh, në kohën që unë isha pranë Tiranit, me tërë dashurinë dhe gatishmërinë tuaj për këtë vepër, gjë që unë tani e kujtoj me kënaqësi dhe them me mburrje, ju shkonte ndoshta në mend se e kisha harruar atdheun, se e kisha harruar nderin tim dhe lirinë, meqë ju ktheja prapë në shtëpi fort të pikëlluar pa asnjë shpresë të sigurte, pa asnjë shenjë të qartë të qëllimit tim. Por s’ka dyshim, qytetarë, se me atë heshtjen time, me atë përulësi të shtime të shpirtit tim, una mendoja për vete dhe për ju, sepse punët ishin të atilla, që duheshin bërë ma tepër sesa thënë, kurse ju kishit nevojë më fort për fre sesa për mamuze. Po e them se unë jua fsheha planet e mia, se s’ju thashë asnjë fjalë gjatë gjithë asaj kohe për dëshirat e mia, jo sepse dyshoja për besnikërinë tuaj apo s’ju a dija mirë shpirtin, posa ju vetë m’i shfaqët të parët qëllimet tuaja në atë kohë aq të rrezikshme, por sepse më mbante frika që më shtinte brishtësia e vdekatarëve dhe papërmbajtshmëria” e njerëzve, e cila lëshohet me ngut në çdo punë dhe, kur është rasti për lirinë, rrëmbehet e s’bëhet dot zap, nuk peshon asgjë, nuk ia var asnjë rregulli. Dhe, sikur t’i paraqitet rasti më i vogël, jo vetëm për ta fituar, por për ta provuar lirinë, atëherë s’mund ta largojnë atë nga qëllimi as një mijë shpata, siç i thonë një fjale, as një mijë rreziqe, as vdekja e sigurt dhe as rreziku i padyshimtë i të mirave të jetës. Por, kur në një punë të tillë, të nisur kot, përpjekjet dalin pa gjë, atëherë s’mbetet veçse vdekja më mizore, apo skllavëria edhe më e keqe dhe çdo shpresë për të nesërmen fluturon e rasti, që të shket një herë nga duart, s’kthehet më kurrë prapë. Kjo punë niset një herë e mirë e, në mos vaftë mbarë, mundësia zhduket përgjithmonë. Prandaj unë, po jua them sheshit, nuk e shikoja as veten time si një pjesëtar të sigurtë në këtë plan. Kisha frikë se mos gjuha, që s’i durohej para një pune kaq të madhe, se mos muret e shtëpisë më tradhtonin.
Për dëshmitar kam Hamzën, nipin, që u bë pastaj përkrahësi kryesor i planit dhe shoku i mundit, si edhe disa të tjerë fare të paktë, me ndihmën besnike dhe te papërtuar të të cilëve jemi duke e kryer këtë punë. Dhe, sado që neve na qëlloi të jetonim bashkë, të ushqeheshim dhe sidomos të kishim një shpirt e një zemër, megjithëkëtë asnjë nga këta s’më mori vesh që unë s’e kisha harruar atdheun, veçse në Luftën Hungareze, asnjë s’ma dëgjoi zërin, të flisja si njeri i krishterë e i lirë, veçse atëherë, kur e pati mundësinë pa frikë ndëshkimi.
Ju, epiriotët, mund të gjenit një tjetër mbrojtës të lirisë, një tjetër përkryes të qëllimeve dhe të aspiratave tuaja, sepse, në këtë vend, s’kanë munguar mendjet e ndritura, por juve ju pëlqeu, megjithëkëtë, se ndoshta kështu e deshën perënditë, që këtë liri ta prisnit më mirë nga unë, qoftë edhe vonë, sesa nga të tjerë, apo ta fitonit vetë me dorën tuaj. Ju, si burra aq të fortë, të rritur në këtë liri, që qëndruat kaq kohë nën mënxyrën barbare, nuk u mërzitët derisa të më shihnit. Po përse doni që unë ta mbaj për vete me pa të drejtë, emrin e çlirimtarit? Lirinë nuk e solla unë, por e gjeta këtu. Sapo më shkeli këmba truallin tuaj, sapo dëgjuat emrin tim, m’u derdhët me vrap të gjithë, më dolët përpara kush e kush më parë, sikur të kishit dëgjuar se u ngritën nga varret etërit, vëllezërit, bijtë tuaj, sikur të kishin zbritur këtu gjithë perënditë, Ju më latë prapa, ju m’i lidhët menjëherë duart, ju më mbytët me shërbime aq të mëdha dhe me një gaz shpirtëror aq të madh, saqë duket se ju më keni bërë tani aq rob, sa edhe të lirë. Mbretërinë dhe këtë qytet nuk jua dhashë unë, po ju m’i dorëzuat mua. Armët nuk jua solla unë, por ju gjeta të armatosur. Lirinë e pashë se e keni kudo, në kraharor, në ballë, në shpatat e në ushtat, dhe si kujdestar të pashoq, të lënë nga ati im, e vutë përsëri në vend, me kujdes e besnikëri të pandryshuar, skeptrin, që ma ruajtët gjer në këtë ditë, dhe më bëtë përsëri, me mundin e punën tuaj të papërtuar, zot të mbretërisë së të parëve të mi, pa derdhur gjak. Përpara tani, për të shtënë në dorë me ndihmën e perëndive edhe ç’ka mbetet! Pjesën më të madhe të punës e kemi mbaruar. Kruja është fituar, krahina e gjithë është jona, Dibrat dhe pastaj popullsitë e tjera janë bashkuar me ne dhe emri i armiqve është zhdukur nga fusha; mbeten qytetet. Po të mendoj gjendjen e tyre të vështirë, duke parë se të gjitha janë të rrethuara nga ne, të zëna në befasi, se të rrethuarve u kanë mbetur vetëm muret e zhveshura, kam shpresa të mira. Po të marr parasysh vështirësitë që paraqitin këto vende dhe trupat që janë vendosur brenda nga Tirani, duket se do të jetë nevoja të përdorim ndonjë zgjuarsi apo këmbëngulje shumë të madhe, Por këto do t’i gjykojmë më mirë, kur të ndodhemi në vende e të kemi përpara armikun e kur të mbajmë shpatën në të djathtën tonë shkrumbuese, sesa tani për së largu e në tym. Të nisemi, pra, pangurrim dhe kudo të tregohemi me guxim prej fitimtarësh; fati do të na ndihmojë në përpjekjet tona, fati, që gjer më sot s’na është ndarë në çdo punë e na ka ecur për bukuri.
Megjithëkëtë, duhet t’ia nisim, para së gjithash, nga Petrela, jo sepse kjo kështjellë mbetet prapa të tjerave për nga vështirësia e pozitës, apo nga mbrojtja natyrore, por sepse është më afër këtij qyteti. Unë besoj se do tạ gjejmë atje emrin dhe frikën e fatit të Krujës më të madhe, sepse ata i panë me sy trimëritë tuaja, edhe fatkeqësitë e veta. Këto mund t’u kallin atyre një frikë ndoshta jo të vogël e, në mos ua kallshin tamam këtë, atëherë do të veproj sigurisht këmbëngulja jonë. Një gjë vetëm duhet të na ngulitet mirë në kokë dhe të mos na dalë asnjërit nga mendja: në mos u pushtoftë ai qytet e në mos qofshim të zotët t’ia plotësojmë dëshirat tona, atëherë s’kemi pse të kthehemi prapë në shtëpi. Na duhet të provojmë çdo mjet, mundim, durimin, shpatën, arin dhe argjendin, me qëllim që fitores sonë t’ia fillojmë që këndej. Në qoftë se perënditë do të duan që ne ta marrim qytetin me forcë, atëherë nuk duhet të ketë vend nga ana jonë për asnjë mëshirë kundër kokëfortëve, por t’ia arrijmë fitores qoftë edhe në mënyrën më të pazakontë, me qëllim që t’ua thyejmë guximin të tjerëve. Në qoftë se do të na jepet mundësia që ta shtiem atë në dorë pa derdhur gjak, duke na e dorëzuar vetë vendasit, atëherë do të na duhet që të gjithëve të veprojmë me urtësi të madhe si publikisht ashtu dhe privatisht, me qëllimn që të nxitim kështu edhe të tjerët për dorëzim.”
Shkëputur nga “Historia e Skënderbeut”
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Skënderbeu hero, politikan, mbret dhe simbol i shqiptarve’
‘Skënderbeu’, historia më madhështore e treguar!
‘’Meshari’’ i Gjon Buzukut, vepër monumentale
