Deri në këtë vit, inflacioni në ekonomitë e përparuara si Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e Bashkuar kishte qenë aq i ulët për aq kohë sa duhej të ishte në moshën e mesme për të kujtuar se si ishte të jetosh përmes rritjeve të çmimeve në fund të viteve 1970. Ishte keq. Inflacioni vjetor i çmimeve të konsumit në SHBA arriti kulmin në 13.5% në 1980, ndërsa në MB ai arriti në 24.2% në 1975 dhe, pas një rënie, u rrit përsëri në 18% në 1980.
Por numrat kryesorë nuk zbulojnë numrin që shkakton inflacioni i lartë. As një vlerësim i arsyetuar ekonomik i kostove të tij, duke përfshirë shtrembërimet që lindin kur rritja e çmimeve ndërvepron me sistemin e taksave, erozionin e kursimeve të familjeve ose efektin e pasigurisë që rezulton në investime dhe rritje.
Ekonomistët theksojnë se rritja e normës së inflacionit ka një efekt rishpërndarës sepse dëmton kursimtarët, por përfitojnë huamarrësit duke ulur barrën e tyre të borxhit në terma realë. Por kjo është rehati e ftohtë për njerëzit me hipoteka të mëdha, të cilët tani përballen me normat më të larta të interesit – dhe rrjedhimisht kërkesat për të ardhurat e tyre të disponueshme – në kohët e fundit.
Ky efekt rishpërndarës e bën reagimin e politikës ndaj inflacionit në mënyrë të pashmangshme politike. Këtu, Banka e Anglisë po hiqet si e shurdhër duke u bërë thirrje në mënyrë të përsëritur njerëzve që të mos kërkojnë rritje pagash në përputhje me inflacionin. Të ardhurat mesatare vjetore të disponueshme të familjeve në Mbretërinë e Bashkuar janë rreth 31,000 £ (37,305 dollarë) në një kohë kur faturat e energjisë parashikohen të rriten në më shumë se 4,000 £ në vit nga janari, nga 1,400 £ në tetor 2021, dhe çmimet e ushqimeve janë rritur me gati 10 % në 12 muajt e fundit.
Frika e BOE nga një spirale e çmimit të pagave është racionale. Por vlerësimet racionale ekonomike nuk marrin parasysh pasojat emocionale të inflacionit të lartë. Kjo kuptohet më lehtë në rastin e hiperinflacionit. Përvoja e Gjermanisë në vitet 1920 konsiderohet gjerësisht se ka kontribuar në paqëndrueshmërinë sociale dhe se ka pasur një ndikim në politikëbërjen ekonomike që vazhdon edhe sot e kësaj dite.
Por edhe episodet më të vogla inflacioniste si ai i viteve 1970 lënë plagë emocionale. Unë isha një adoleshent atëherë dhe kujtoj qartë ankthin e dukshëm të nënës sime për të qenë në gjendje të përballonte faturën javore të ushqimit. Ajo kishte një dollap ku ruante kanaçe ose mallra të thata të blera me ofertë speciale, një lloj llogarie kursimi për të ushqyer familjen. Unë kam një dollap të ngjashëm në shtëpi edhe sot, dhe kam trashëguar edhe fiksimin e saj për të fikur dritat dhe për të mbajtur termostatin të ulur. Këto zakone do t’i qëndrojnë familjes sime në vend të mirë në 2022 dhe 2023, por ato i paraprijnë krizës aktuale, duke reflektuar gjurmët e frikës së nënës sime.
Inflacioni i sotëm është shumë jashtë përvojës së fundit. Njerëzit mendonin prej kohësh se çmimet e mallrave të përditshme si veshjet, ushqimet, pajisjet apo pajisjet shtëpiake kishin më shumë gjasa të bien sesa të rriten – një ndjenjë ndoshta më e spikatur sesa rritja e çmimeve për shërbime të tilla si transporti dhe sigurimet. Sot, megjithatë, ka raporte për rritje të kërkesës në bankat e ushqimit si në SHBA ashtu edhe në MB, dhe përdorim më të madh të parave të gatshme ndërsa njerëzit përpiqen të buxhetojnë më me kujdes. Mos harroni se çfarë thotë kjo nëse ekonomia është në recesion; Pak emocione janë më të forta se frika dhe ankthi që ndjen një prind për të mos qenë në gjendje t’u sigurojë fëmijëve të tyre ushqim dhe strehim.
Kjo kosto jomonetare e rritjes së inflacionit ndjek me forcë përvojën shumë të ndryshme, por në mënyrë të ngjashme tronditëse të pandemisë Covid-19. Si do të ndikojë një dimër i ashpër ekonomikisht tek të rinjtë që kanë kaluar pjesën më të mirë të dy viteve të shkëputur nga bashkëmoshatarët e tyre për shkak të izolimit dhe që u është ndërprerë arsimimi? Një brez thellësisht i shqetësuar po formohet para syve tanë.
Njohja e kostove emocionale të inflacionit të sotëm çon në dy përfundime. Njëra është se përgjigja politike është më sfiduese – dhe më e rëndësishme – se sa të vendosësh drejt ekonominë. Megjithëse këshillat e ekonomistëve do të jenë sigurisht të rëndësishme në përpjekjen për të kufizuar këtë episod inflacioniste, ne jemi akti mbështetës. Politikanët mund të zgjedhin në mënyrë të arsyeshme politika (të tilla si ndihma fiskale e buxhetit për familjet e vuajtura, ose ndërhyrja në përcaktimin e çmimeve) që ortodoksia ekonomike mbizotëruese do t’i përjashtonte.
Efikasiteti ekonomik nuk është prioriteti kryesor në një krizë. Kjo është arsyeja pse ministritë e kujdesshme të ekonomisë tani duhet të planifikojnë skema të racionimit për disa artikuj të energjisë dhe ushqimit në rast se nevojiten masa të tilla (siç ishin për benzinën në SHBA dhe MB në mesin e viteve 1970).
Përfundimi tjetër është se kjo periudhë ka të ngjarë të ketë pasoja të rëndësishme sociale. Që nga fundi i mesit të viteve 1980, Perëndimi ka përjetuar gati katër dekada të globalizimit, të mbështetur nga një filozofi politike që theksonte forcat e tregut duke bërë dallimin e mprehtë midis shtetit dhe ekonomisë.
Kushtet e pëlqimit social për biznesin po ndryshojnë rrënjësisht, për shkak të krizës financiare globale të vitit 2008, pandemisë dhe tani krizës së kostos së jetesës. Shumica e politikanëve duket se nuk e kanë njohur apo artikuluar ende këtë. Por ideja që fitimet globale të lira, shpërblimet për të paguarit dhe kthimet e aksioneve mund të vazhdojnë, së shpejti do të përplaset me realitetin. Pyetja e vetme është se çfarë forme do të marrë kalimi në konsensusin e ri. /Diane Coyle
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Sfidat e ushqimit, paniku po dëmton më shumë se lufta
Ekonomia globale drejt një tjetër recesioni?
Si shpjegohet qetësia në tregjet globale të aksioneve?
