Ndihmoi në këtë rrëfim, Konstantin Benyumov
Pjesa e tretë
“Më kryqëzoni këtu” – Jeta postpresidenciale e Mikhail Gorbaçovit
Për një shekull, udhëheqësit e qeverive sovjetike dhe ruse, ose vdiqën pa lënë postet e tyre, ose u larguan nga pushteti për një pension të qetë dhe u mbyllën në jetën e tyre private. Përjashtimi i vetëm nga ky rregull ka qenë i fundit, sekretari i përgjithshëm i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Sovjetike dhe presidenti i parë i Bashkimit Sovjetik, Mikhail Sergeyevich Gorbachev. Pasi dëshmoi kolapsin e vendit, që drejtonte dhe i’a dorëzoi pushtetin njërit prej kundërshtarëve të tij politikë, Gorbaçovi përdori statusin e tij, si një nga politikanët më të njohur në botë, për të siguruar jetesën e tij dhe për të mbledhur fonde gjerësisht, për projekte kërkimore dhe shërbimi në dobi të njerëzimit. Në këtë proces, ai gjithashtu bëri përpjekje të shumta, për të rifituar autoritetin politik në atdheun e tij. Në 27-vjetorin e rënies së Bashkimit Sovjetik, korrespondenti i ‘Meduza’, Ilya Zhegulev, raportonte se si ish-udhëheqësi sovjetik, e ka kaluar kohën e tij në pension.
Vijon nga numri i kaluar
PJESA V
Një bllok centrist
Vlerësimi i Boris Yeltsin për sjelljen e Gorbachevit në fillim të viteve 1990 ishte i saktë: paraardhësi i tij nuk kishte aspak ndërmend t’i jepte fund përfshirjes së tij politike. Në vitin 1996, kur vlerësimi i miratimit të Jelcinit ra nën 5 për qind vetëm disa muaj para zgjedhjeve të ardhshme presidenciale, Gorbachevi vendosi të nxiste një rimeç (garë) dhe njoftoi se ai gjithashtu do të kandidonte.
Jo vetëm që pothuajse çdo punonjës kyç i Fondacionit “Gorbachev” doli kundër fushatës presidenciale të themeluesit të tij; edhe personi më i afërt me të, ish-Zonja e Parë, Raisa Gorbacheva, shprehu kundërshtimin e saj. Muratov tha se ai madje e përfshiu çiftin që po grindej për këtë çështje: Gorbachevi po përpiqej t’i shpjegonte gruas së tij se duhej “të takonte njerëz, të fliste me njerëz, t’u jepte atyre këndvështrimin e tij”. Palazhchenko konfirmoi atë rrëfim të motivimeve të Gorbachevit: “Në vitin 1996, Gorbaçovi kishte shumë energji dhe për të, fushata ishte e vetmja mënyrë që ai mund të merrte një platformë publike – të mbante fjalime, të dilte në TV, të fliste me njerëzit, të thoshte atë që përndryshe do të mundte. “Thuaj publikisht, takohesh personalisht me votuesit, përgjigju pyetjeve”.
Madje Gorbaçovi përfshiu paralajmërimet e gruas së tij në fjalimet e tij publike së bashku me thënien: “Dëgjoni këshillat e një gruaje dhe bëni të kundërtën”. Ai e arsyetoi vendimin e tij për të kandiduar duke thënë se, nga njëra anë, ai nuk donte që vendi të zgjidhte midis Jelcinit dhe kundërshtarit të tij kryesor, kandidatit të Partisë Komuniste, Genadi Zyuganov. Nga ana tjetër, ai siguroi publikun se edhe nëse nuk do të mund të fitonte i vetëm zgjedhjet presidenciale, do të formonte një “bllok qendror” që mund të merrte një shumicë të përgjithshme votash. Përveç Gorbachevit, blloku do të përfshinte Grigory Yavlinsky, themeluesin e partisë politike centriste Yabloko; gjenerali Aleksandër Lebed; dhe okulisti Svyatoslav Fyodorov, i cili gjithashtu kishte shprehur ambicie presidenciale.
Kur Gorbacheva e kuptoi se nuk do të kishte për ta bindur burrin e saj, ajo qëndroi pranë tij gjatë gjithë fushatës. Ishte një përpjekje e gjatë dhe komplekse.
Pothuajse çdo herë që Gorbachevi mbante një tubim publik, rreshti i parë do të pushtohej nga komunistët të cilët fajësonin ish-sekretarin e përgjithshëm për copëtimin e vendit të tyre dhe zhytjen e tij në skamje. Sipas fjalëve të Muratov, Gorbachevi iu përgjigj ashpër këtyre incidenteve, duke bërtitur: “Çfarë po prisni? Thjesht dil në skenë dhe më kryqëzo këtu”!
“Pas kësaj, dhoma do të qetësohej dhe Gorbaçovi do të ishte në gjendje të mbante turmën për dy ose tre orë,” vazhdoi themeluesi i Novaya Gazeta.
“Ai tha se liria është për njerëzit, jo për qeverinë, dhe se ishte një gënjeshtër të thuash se vendi nuk ishte gati për demokraci”. Libri i Taubman përshkruan incidente edhe më tronditëse që rrinin në pritë për Gorbachevin në rrugën e fushatës: në Omsk, një anëtar i pakënaqur i audiencës i dha një shuplakë kandidatit. Kur më në fund arriti në skenë, Gorbachevi qëndroi për disa minuta duke dëgjuar ofendimet nga turma përpara se të bërtiste: “Kështu vjen fashizmi në Rusi”! dhe duke u larguar nga auditori.
Gorbaçovi ndoqi në mënyrë aktive edhe votën e të rinjve dhe bashkëpunoi në atë përpjekje me muzikantin elektronik ‘DJ Groove’. Groove më vonë kujtoi se ndihmësit e politikanit i kërkuan që të vinte në muzikë fjalimet e regjistruara nga kandidati dhe gruaja e tij – një kërkesë që rezultoi në atë që mund të ishte kënga më e njohur e DJ-së, “There Is Happiness”. Muzikanti gjithashtu mori pjesë në fushatën kundërshtare të Jelcinit për të tërhequr votuesit e rinj. Titulli i fushatës, “Voto ose Humb”, është gjithashtu titulli i një kënge tjetër të Groove.
Pavarësisht këtyre përpjekjeve, Gorbaçovi nuk mundi të bindte elektoratin e tij. Ai humbi aq keq në zgjedhje, saqë Jelcin pushoi së shikuari atë si një konkurrent serioz. Me një 0.5 për qind poshtëruese të votave, ish-sekretari i përgjithshëm zuri vendin e shtatë dhe madje humbi nga okulisti Fyodorov, i cili, së bashku me Yavlinsky dhe Lebed, nuk iu bashkua “bllokut të tij qendror”. Thënë kështu, Gorbachevi e Fjodorov mbetën miq dhe doktori madje filloi të kontribuonte në Fondacionin “Gorbachev”.
Dëshpërimi i tij në zgjedhje nuk e pengoi Gorbaçovin nga mbajtja e një niveli të lartë të përfshirjes politike. Në kulmin e bllokimit politik të vitit 1999, kur dukej se Kremlini ishte dobësuar përsëri dhe mund të humbiste fuqinë e tij ndaj një aleance të re politike të udhëhequr nga Evgeny Primakov dhe Yuri Luzhkov, ish-presidenti, vendosi të merrte drejtimin e Rusisë së Bashkuar.
Partia Socialdemokrate
Lëvizja e bashkoi atë me Gavriil Popov, kryebashkiaku i parë i zgjedhur në mënyrë demokratike të Moskës, dhe bordi këshillues i partisë përfshinte figura si aktori Armen Jigarhanyan dhe regjisori Yuri Lyubimov. Partia u krijua në mars të vitit 2000 dhe në vitin 2001, Gorbachvit iu afrua Konstantin Titov, guvernatori i Oblastit, Samarskaya, i cili gjithashtu kishte kandiduar për president dhe dështoi keq me 1.5 për qind të votave.
Titov udhëhoqi atë që atëherë quhej Partia Ruse për Social Demokraci, e cila ishte krijuar nga Aleksandr Yakovlev, një nga aleatët e ngushtë të Gorbaçovit gjatë Perestrojkës. Sugjerimi i Titovit që Gorbachvi t’i bashkohej partisë së tij ishte i favorshëm për të dyja palët: Titov kishte nevojë për burimet ndërkombëtare të Gorbaçovit dhe reputacionin e tij për t’i dhënë peshë partisë dhe Gorbaçovit kishte nevojë për burime dhe një strukturë institucionale për të mbështetur ambiciet e tij politike.
Gorbachevi nuk pyeti se ku i mori paratë guvernatori rajonal. Burime pranë Titovit thanë se, ai kishte një djalë të pasur, i cili investoi në parti së bashku me një nga partnerët e tij të biznesit. Kompania e Aleksei Titov, mori 57 milionë dollarë kredi nga Trust Bank në vitin 2001. Vetë qeveria e Samarskaya Oblast, veproi si garantuese me mbështetjen e kompanisë së naftës të Khodorkovsky, YUKOS.
Më vonë, kompania e djalit të Titovit dhe qeveria rajonale refuzuan të shlyenin borxhet e të parit dhe Trust mund t’i shpëtonte ato vetëm duke u mbështetur në llogaritë e YUKOS. Në praktikë, Mikhail Khodorkovsky përfundoi duke paguar për përpjekjen e fundit të Gorbachevit për të rihyrë në politikë. Disa vite pas asaj përpjekjeje, kompania “Rosneft”, e cila trashëgoi asetet e YUKOS, paditi Trust-in dhe i hoqi ato 57 milionë dollarë nga duart e saj.
Ekipi social-demokrat nuk zgjati shumë. Në vitin 2004, Gorbachevi u largua nga partia kur kuptoi se askush në të nuk kishte ndërmend të merrte pjesë në zgjedhjet federale.
“Gorbachevi nuk mendonte se Titov do të dilte thjesht një oportunist, kështu që ai e besoi atë”, tha Muratov. (Kur Titov mësoi për temën e këtij artikulli, ai refuzoi të fliste me ‘Meduzën’.) Vetë Gorbaçovi e quajti Titovin “një llucë” dhe beson se ish-partneri i tij, kishte marrëdhënie të brendshme me qeverinë: “Ai ishte shumë i dashuruar me partinë në pushtet, dhe ata bënë një marrëveshje”!
Gorbachev tha se ai mori një aluzion delikate për paqëndrueshmërinë strukturore të partisë nga Vladislav Surkov, i cili në ato vite, ishte ndihmësi presidencial përgjegjës për politikën e brendshme. “Zoti Gorbachev, ju keni bërë tashmë gjëra që askush tjetër në histori nuk ishte në gjendje t’i bënte. Ju nuk keni nevojë për këtë”, kujton Gorbachev, duke thënë atë. Gorbaçovi pohoi se ishte përgjigjur: “Oh, por përgjigja për gjithë këtë është e qartë. Kur një person është kaq i lidhur me politikën gjatë gjithë jetës së tij, ai nuk mundet vetëm…! Për mua, ky është i gjithë thelbi im”.
“Sikur partitë tona të organizoheshin përgjatë vijave ideologjike”, psherëtiu Palazhchenko i Fondacionit Gorbachev.
“Në sistemin aktual ka një parti në pushtet dhe një grup partish dekorative. Nuk ka vend për një parti social-demokrate”. Menjëherë pas largimit të Gorbachevit, Titov u largua gjithashtu nga partia dhe ajo u likuidua përfundimisht nga Gjykata e Lartë Ruse në vitin 2007.
Gjithashtu në vitin 2007, Gorbachevi erdhi në krye të Unionit jofitimprurës të Social-Demokratëve. Zyrtarisht, Unioni ekziston edhe sot e kësaj dite, por gazetarja Lyudmilla Telen, e cila është e listuar në faqen e internetit të organizatës si sekretare për komunikimin, i tha gazetarit të ‘Meduza’, se ajo mendonte se “u shpërbë shumë kohë më parë”.
“Ishte një organizatë jofitimprurëse me qëllime bamirësie dhe unë e mbështeta sepse doja të mbështesja aktivitetet politike të zotit Gorbachev”, tha Telen. Sipas saj, Unioni filloi me organizimin e “një lloj serie konferencash në lidhje me demokracinë sociale”, por, siç i tha një pjesëmarrëse tjetër në projektin e ‘Meduza’, themeluesit shpejt hasën në telashe: “Thjesht nuk kishte para dhe gjithçka gradualisht u shua”. Faqja e internetit e Unionit u përditësua për herë të fundit në vitin 2013.
PJESA VI
Gorbaçovi kundër armëve kimike
Në qershor të vitit 1992, Alexander Likhotal, i cili kishte qenë ushtrues detyre i shërbimit të shtypit presidencial të Gorbachevit, (përpara se të fillonte të punonte për Fondacionin “Gorbachev”), ishte me pushime në shtëpinë e tij. Kur ndezi radion, dëgjoi një lajm të papritur. Në atë kohë, Rio de Zhaneiro, po priste Konferencën e OKB-së për Mjedisin dhe Zhvillimin, samiti më i rëndësishëm mjedisor i fundit të shekullit të njëzetë. Radio Likhotal njoftoi se: “Samiti global i Tokës, ka krijuar një organizatë për mbrojtjen e mjedisit të quajtur Kryqi i Gjelbër, dhe detyra e udhëheqjes së kësaj organizate, do t’i bie ish presidentit të BRSS-së, Mikhail Gorbachev”.
Kur Likhotal pushtoi shefin e tij, u bë e qartë se pozicioni i ri i këtij të fundit në Kryqin e Gjelbër, ishte gjithashtu një lajm për vetë Gorbaçovin. Megjithatë, ai nuk nxitoi ta përgënjeshtronte njoftimin. Në kujtimin e Likhotalit, ish-presidenti i tha atij: “Vetëm prit pak – në fund të fundit, ishin një grup i tërë udhëheqësish shtetërorë që e morën këtë vendim; ndoshta dikush ka keqkuptuar diçka. Ne do ta kuptojmë”.
Dy javë më vonë, një delegacion i OKB-së mbërriti vërtet në Moskë, për të bindur Gorbachevin të drejtonte ‘Kryqin e Gjelbër’ dhe t’i kujtonte atij se ishte ai që rekomandoi i pari krijimin e një organizate të tillë. Në vitin 1990, presidenti sovjetik tha në një nga fjalimet e tij se: serioziteti i situatës globale mjedisore, kërkonte diçka të ngjashme me Kryqin e Kuq. Sipas Likhotal, ai madje përdori vetë fjalët “Kryqi i Gjelbër”. Gjatë dy viteve të ardhshme, Gorbachevi harroi propozimin e tij – ndryshe nga OKB-ja, e cila ndau 700.000 dollarë për projektin.
Në fund, ish-sekretari i përgjithshëm pranoi të bëhej themelues i Kryqit të Gjelbër. Sipas vetë Gorbachevit, një rol të rëndësishëm në atë vendim, ka luajtur kleriku Mitropoliti Pitirim, i Volokolamsk dhe Yuyryev. Si një nga figurat më me ndikim në Kishën Ortodokse Ruse në atë kohë dhe zyrtar i Kishës përgjegjës për lidhjet ndërkombëtare, Pitirimi ishte thellësisht i shqetësuar për çështjet mjedisore dhe ishte vetë i pranishëm në samitin e Rio de Zhaneiros.
Mitropoliti ishte mjaft i afërt me Raisa Gorbachevën dhe me vetë Gorbachevin dhe nuk kaloi shumë kohë që të bindte mikun e tij të ndryshonte mendje. Në fillim, selia e Kryqit të Gjelbër ndodhej në Holandë, por më vonë u zhvendos në Gjenevë. Atje, politikani vendas Roland Wiederkehr, kishte themeluar një OJQ të quajtur Kryqi i Gjelbër Botëror, pasi kishte dëgjuar fjalimin e Gorbachevit. Ajo organizatë kishte tashmë disa degë ndërkombëtare dhe të gjitha shpejt u bashkuan në Kryqin e Gjelbër të bashkuar të Gorbachevit.
Sipas fjalëve të Likhotal, Gorbaçovi nuk ishte kurrë një “i famshëm me qira” dhe pesha politike që mbante me vete e lejoi atë të nxirrte në pah çështje që përndryshe do t’u mungonte mbështetja sociale dhe financiare. Ndër këto çështje, shkatërrimi i armëve kimike u bë prioriteti më i lartë i Gorbaçovit. Marrëveshjet e armëve kimike që u arritën në fund të Luftës së Ftohtë, sipas një prej ndihmësve të Gorbachevit, nuk u zbatuan shumë aktivisht – askush nuk dukej i detyruar të siguronte fondet e nevojshme.
Madje kishte një kohë kur Rusia ndaloi plotësisht financimin e shkatërrimit të armëve të saj kimike. Ishte atëherë kur Gorbachevi arriti të organizonte një takim kokë më kokë me Putinin; pas kësaj, gjërat më në fund shkuan mirë. Ish-sekretari i përgjithshëm, madje gërmoi mbështetje për Kryqin e Gjelbër në Ministrinë Ruse të Mbrojtjes, e cila i lejoi organizatës të ndërtonte një fabrikë në rajonin e Saratovit dhe ta pajiste atë për shkatërrimin e armëve kimike. Në fillim, ndërtimi i saj ishte planifikuar për Chapaevsk, afër qytetit të Samara, por u zhvendos pasi banorët vendas kundërshtuan.
Në vitin 2017, Vladimir Putin njoftoi shkatërrimin e magazinës së fundit të armëve kimike të Rusisë. Ai nuk e përmendi Mikhail Gorbachevin. Me kalimin e kohës, vetë Gorbachevi gjithashtu filloi të kritikojë presidentin aktual të Rusisë. Kjo përkundër faktit se Gorbachevi fillimisht ishte mirënjohës ndaj pasuesit të Jelcinit, që filloi të njihte rëndësinë e tij si një figurë historike. Gorbachevi u ftua në inaugurimin e zhvilluar nga Putin dhe më në fund mori lejen për të hyrë në ambasadat dhe konsullatat ruse jashtë vendit menjëherë pas kësaj.
Kryqi i Gjelbër mbikëqyri gjithashtu një sërë projektesh të tjera të rëndësishme, dhe si rezultat, Gorbachevi u bë një nga politikanët e parë me rëndësi globale që mori seriozisht mbrojtjen e mjedisit në një mënyrë vërtet publike. Organizata e gjeti gjithashtu të rëndësishme mbështetjen e paqëllimshme në aktivizmin mjedisor të kandidatit të pasuksesshëm presidencial të SHBA-ve dhe ish-zëvendëspresidentit, Al Gore.
“Përpara Al Gore, çdo lloj aktivizmi që lidhet me mjedisin dukej për shumicën e njerëzve si një hobi i çuditshëm që do të ishte më i përshtatshëm për një hipi, sesa për udhëheqësin e një shteti hegjemonik,” tha Likhotal. Dokumentari i Gore mbi ngrohjen globale, “Një e vërtetë e papërshtatshme”, mori dy çmime Oscar dhe vetë ish-zëvendëspresidentit, iu dha Çmimi ‘Nobel’ për Paqen në vitin 2007. Ishte, natyrisht, i njëjti çmim që Gorbachevi kishte marrë pothuajse dy dekada më parë. Nga ana e tij, Gorbachevi vazhdoi të udhëtonte nëpër botë, duke bërë fushatë aktive për Kryqin e Gjelbër në takime me liderë botërorë si Angela Merkel dhe Barack Obama. Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
25 faktet interesante të Bashkimit Sovjektik
