Investitorët janë dëshpëruar pas lajmit të mirë. Që nga fillimi i tetorit, aksionet evropiane janë rritur, me optimistët që deklarojnë fundin e krizës energjetike të kontinentit në horizont. Aksionet kineze janë rritur në bisedat e fundit se Xi Jinping do të braktisë politikën e tij ‘zero-kovid’ dhe ndërsa rregullatorët kanë liruar kufizimet e tyre në sektorin e pronave. Më 10 nëntor, me lajmin se inflacioni i çmimit të konsumit në Amerikë kishte rënë pak më poshtë pritshmërive të ekonomistëve, indeksi nasdaq i teknologjisë së rëndë u rrit me 7%, një nga lëvizjet më të mëdha ditore ndonjëherë, pasi investitorët vlerësuan me norma interesi më të ulëta.
Por bëni një hap prapa dhe perspektiva për ekonominë globale në fakt është errësuar javët e fundit. Ekonomia po ngadalësohet, ndoshta në një recesion, pasi bankat qendrore rrisin normat e interesit për të luftuar një rritje të çmimeve një herë në gjeneratë. Edhe me një muaj të dhëna më të mira se sa pritej për Amerikën, ka prova të pakta se inflacioni është pothuajse i mposhtur. Në të vërtetë, në pjesën më të madhe të botës ajo po zgjerohet.
Për pjesën më të madhe të këtij viti bota është shqetësuar për një rënie. Në qershor, kërkimet në Google për “recesion” arritën një nivel rekord. Por për një kohë të gjatë, retorika e zymtë ishte shumë përpara realitetit. Prodhimi në vendin mesatar të pasur u rrit me rreth 1.3% nga fundi i 2021 deri në tremujorin e tretë të këtij viti – rritje jo spektakolare, por jo e keqe. Në vitin deri në shtator, shkalla mesatare e papunësisë në OECD, një klub i vendeve kryesisht të pasura që përbën rreth 60% të PBB-së globale, ra me afër një pikë përqindjeje. Papunësia në eurozonë ka arritur nivelin më të ulët historik. Shpenzimet e konsumatorëve ishin të forta, me hotele, aeroplanë dhe restorante të mbushura në mbarë botën.
Tani realiteti është kapur me retorikën. Kostot më të larta të huamarrjes kanë filluar të bien. Në shumë vende, përfshirë Kanadanë dhe Zelandën e Re, çmimet e banesave po bien pasi blerësit e shtëpive përballen me hipoteka gjithnjë e më të shtrenjta. Ndërtuesit e shtëpive po anulojnë projektet e ndërtimit dhe pronarët e shtëpive po ndihen më pak të pasur. Edhe kompani të tjera po frenojnë shpenzimet. Në raportin e tyre të fundit të politikës monetare, studiuesit e Bankës së Anglisë vënë në dukje se financat më të kushtueshme po “peshojnë mbi synimet e investimit”. Procesverbali i një mbledhjeje të fundit të Rezervës Federale vëren se investimet fikse nga bizneset “tashmë kanë filluar t’i përgjigjen shtrëngimit të kushteve financiare”.
Përkeqësimi i kushteve ekonomike kanë filluar të shfaqen në të dhënat “në kohë reale”. Goldman Sachs, një bankë, publikon një “tregues të aktivitetit aktual”, një matës muaj pas muaji i fuqisë ekonomike. Muajin e kaluar, për herë të parë që nga bllokimet fillestare të Covid-19 në 2020, ekonomitë e botës së pasur u duk se po tkurren. Po kështu, një anketë globale e menaxherëve të blerjeve tregon një tkurrje për herë të parë që nga qershori 2020.
Optimistët tregojnë për tregje të forta pune. Makina e frikshme e vendeve të punës në Amerikë është ngadalësuar, por ende po rrotullohet, duke shtuar më shumë se 250,000 pozicione në tetor. Megjithatë, diku tjetër po shfaqen shenja dobësie. Claudia Sahm, një ekonomiste, ka sugjeruar se një recesion është afër kur mesatarja e shkallës së papunësisë gjatë tre muajve të fundit rritet me të paktën 0.5 pikë përqindjeje në krahasim me nivelin e ulët gjatë vitit të kaluar. Ne zbulojmë se tetë nga 31 vende të pasura përmbushin aktualisht këtë kriter, duke përfshirë Danimarkën dhe Holandën. Ky nuk është një përqindje e lartë krahasuar, të themi, me fillimin e krizës globale financiare të viteve 2007-09. Por kjo sinjalizon se një ngadalësim serioz tani është duke u zhvilluar.
Çmime të larta për të paguar
“Rregulli Sahm” zbulon një tjetër të vërtetë të rëndësishme: se vende të ndryshme po lëvizin me shpejtësi të ndryshme. Përveç Amerikës, një numër vendesh, si Australia dhe Spanja, janë ende në rritje të denjë. Megjithatë, vendet e tjera janë në vështirësi. Suedia, ku normat e larta të interesit po dëmtojnë një treg veçanërisht të lartë të banesave, po humbet me shpejtësi. Britania tashmë është pothuajse me siguri në recesion. Në Gjermani, çmimet e larta të energjisë po detyrojnë mbylljen e industrive. Mund të jetë duke kaluar më të keqen nga të gjitha vendet e pasura.
Sa e rëndë do të jetë rënia? Familjet në vendet e pasura janë ende të ulur në triliona dollarë “kursime të tepërta”, të cilat i grumbulluan në 2020-2021 nga kontrollet stimuluese dhe mbështetje të tjera fiskale. Këto para do t’i lejojnë ata të vazhdojnë të shpenzojnë, edhe përballë rënies së të ardhurave reale. Hulumtimi i ri nga Goldman Sachs zbulon se tepricat e mëdha të kursimeve të sektorit privat shoqërohen me recesione më pak të rënda – dhe kursimet e shëndetshme nënkuptojnë se dhimbja ekonomike ka më pak gjasa të përkthehet në shqetësim financiar. Normat e delikuencës së hipotekave janë në fakt në rënie në Amerikë dhe janë jashtëzakonisht të ulëta në Zelandën e Re dhe Kanada.
Tregjet e punës po dobësohen, por një rritje e papunësisë si ajo e parë pas krizës financiare nuk ka gjasa. Kjo për shkak se kërkesa për punë ka një rrugë të gjatë për të rënë para se të përputhet me ofertën. Në fillim të këtij viti, të dy ishin seriozisht jashtë rrezikut, me numrin e vendeve të lira të paplotësuara në të gjithë OECD-në që arrin kulmin në 30 milion, sipas llogaritjeve tona. Tani me rënien e kërkesës, vendet e lira të punës dhe jo vendet e punës duket se edhe një herë po rëndohen. Vlerësojmë se numri i pozitave të paplotësuara ka rënë me një të dhjetën nga niveli i lartë, por numri i posteve të plotësuara është statik.
Megjithatë, shumë varet nga rruga e inflacionit. Bankat qendrore janë të gatshme të nxisin një recesion për të ulur inflacionin. Normat më të larta mund të sjellin “disa zbutje të kushteve të tregut të punës”, siç vuri në dukje Jerome Powell, kryetari i Fed në fillim të këtij muaji. “Ne mendojmë se [rritja e normave] do të ulë kërkesën, nuk do të pretendojmë se kjo është pa dhimbje,” ka paralajmëruar Philip Lane i Bankës Qendrore Evropiane. Si teoria ekonomike ashtu edhe të dhënat e shtatë dekadave të fundit sugjerojnë se rënia e PBB-së shoqërohet me një rënie të madhe të shpejtësisë së rritjes së çmimeve. Por vonesat midis politikës monetare më të shtrënguar dhe inflacionit më të ulët nuk janë kuptuar mirë. Bankat qendrore mund të duhet të shkaktojnë më shumë dhimbje sesa parashikojnë aktualisht.
Në disa vende, çmimet më të ulëta të energjisë dhe ushqimeve po ndihmojnë në uljen e normës totale të inflacionit. Shifrat e fundit të Amerikës për tetorin ishin më të mira nga sa prisnin ekonomistët. Megjithatë, në përgjithësi, çmimet nuk po shkojnë në drejtimin që do të donin bankierët qendrorë. “Surprizat” e inflacionit në të gjithë botën e pasur, kur të dhënat e raportuara janë më të larta se parashikimi, janë ende të zakonshme. Sipas shifrave të publikuara më 16 nëntor, inflacioni në Britani ishte 11.1% në tetor, më i lartë se pritshmëritë e ekonomistëve. Pothuajse kudo, inflacioni “bazë”, i cili pasqyron më mirë presionin themelor të çmimeve, është në rritje. Në tre dimensione – gjerësi, paga dhe pritje – inflacioni i botës së pasur po rrënjoset më shumë, jo më pak.
Filloni me gjerësinë. Kur rritja e inflacionit filloi vitin e kaluar, ajo u kufizua në shumicën e vendeve në një numër të vogël mallrash dhe shërbimesh. Në Amerikë ishin makina të përdorura. Në Japoni ishte ushqim. Në Evropë ishte energji. Kjo u dha rehati të rreme ekspertëve, shumë prej të cilëve supozuan se sapo çmimet të ndalonin së rrituri në këto pak komponentë, inflacioni i përgjithshëm do të shuhej.
Në fakt, virusi i inflacionit është përhapur. Ne analizuam shportat e konsumit të 36 vendeve kryesisht të pasura. Në qershor të vitit të kaluar 60% e çmimeve në shportën mesatare u rritën me më shumë se 4% nga viti në vit. Tani 67% janë. Edhe në Japoni, vendin e inflacionit të ulët, çmimet e një të tretës së shportës po rriten me më shumë se 4%. Ky zgjerim është pjesërisht për shkak të një dollari jashtëzakonisht të fortë, i cili rrit inflacionin duke i bërë importet më të shtrenjta. Por ka të bëjë më shumë me atë që po ndodh në ekonomitë e brendshme.
Këtu hyn dimensioni i dytë – pagat. Paga ofron udhëzime për rrugën e ardhshme të inflacionit: kur kostot e punës së kompanive rriten, ato ua kalojnë klientëve në formën e çmimeve më të larta. Optimistët e inflacionit tregojnë të dhënat nga Amerika, ku ka disa dëshmi të një ngadalësimi të pagave, megjithëse nga rritjet prej 6% ose më shumë nga viti në vit. Rritja në Britani gjithashtu duket se ka arritur në krye me një normë të lartë, por jo më në rritje.
Megjithatë, gjetkë nuk ka shumë prova të përmbajtjes. Hulumtimi i ri nga Pawel Adrjan i Indeed, një faqe interneti për punë, dhe Reamonn Lydon i Bankës Qendrore të Irlandës sugjeron se paga nominale në postimet e vendeve të punës në eurozonë po rritet me më shumë se 5% nga viti në vit dhe është ende duke u përshpejtuar. Inflacioni francez i pagave “duhet të shkojë më tej”, vlerëson JPMorgan. Në Gjermani, ig Metall, një sindikatë e madhe për punëtorët e metaleve dhe inxhinierisë, po kërkon një rritje pagash deri në 8%. Në Zelandën e Re, Norvegjinë dhe Suedinë, rritja e pagave është ende në rritje. Kjo nuk është ajo që do të prisnit në një kohë kur perspektiva ekonomike është e tmerrshme.
Dimensioni i tretë janë pritshmëritë. Alternative Macro Signals, një konsulencë, drejton miliona artikuj lajmesh në disa gjuhë përmes një modeli për të ndërtuar një “indeks të presionit të inflacionit të lajmeve”. Indeksi, i cili ka rezultuar të jetë një parashikues i mirë i numrave zyrtarë, është ende i lartë. Dëshmi të ngjashme vijnë nga të dhënat e kërkimit në Google, të cilat sugjerojnë se interesi global për inflacionin nuk ka qenë kurrë kaq i lartë.
Masat e pritshmërive të bazuara në vrojtime në mënyrë të ngjashme nuk japin asnjë provë për uljen e inflacionit. Shifrat e mbledhura nga Cleveland Fed, Morning Consult, një kompani e të dhënave dhe Raphael Schoenle i Universitetit Brandeis vlerësojnë pritjet e publikut për inflacionin në vende të ndryshme të pasura. Sipas sondazhit të tij për muajin tetor, në vendin mesatar publiku mendon se çmimet do të rriten me 5% gjatë vitit të ardhshëm, siç ka ndodhur në muajt e mëparshëm. Pritjet për inflacionin e kompanive – aktorët ekonomikë që vendosin çmimet – janë po aq shqetësuese. Një sondazh nga Cleveland Fed, bazuar në hulumtimin e Bernardo Candia, Olivier Coibion dhe Yuriy Gorodnichenko, tre ekonomistë, zbulon se firmat amerikane aktualisht presin inflacion prej 7% gjatë vitit të ardhshëm, niveli më i lartë që nga fillimi i sondazhit në 2018.
Injoranca e dhimbshme
Të gjithë mund të bien dakord për një gjë për vitin e kaluar. Ai ka zbuluar se sa pak ekonomistët e kuptojnë inflacionin, duke përfshirë edhe atë që e shkakton atë dhe atë që e bën atë të vazhdojë. Prandaj, ka të ngjarë që ekonomistët të kenë vështirësi të parashikojnë se kur do të ftohet inflacioni. Optimistët shpresojnë se çmimet do t’i befasojnë edhe një herë njerëzit, me rritjen e tyre duke u ngadalësuar më shpejt se sa pritej. Por duket më e mundshme që inflacioni të jetë kokëfortë edhe kur ekonomia ngadalësohet. Kjo do t’i lërë politikëbërësit me një zgjedhje të zymtë: të shtrëngojnë ekonominë gjithnjë e më shumë, ose t’i lënë çmimet në spirale.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
ANALIZA/ Ekonomia botërore, rreziku dhe premisat
Ekonomia globale drejt një tjetër recesioni?
“AlJazeera”: Pesë fakte mbi inflacionin
