Një komision parlamentar turk do të diskutojë dhe ka të ngjarë të miratojë kërkesën e Suedisë për t’u bashkuar me NATO-n sot, hapi i fundit drejt zgjerimit të koalicionit të mbrojtjes perëndimore pas 18 muajsh vonesa që frustuan disa aleatë dhe dhanë disa lëshime.
Majin e kaluar, Presidenti Tajip Erdogan kundërshtoi kërkesat si nga Suedia ashtu edhe nga Finlanda për t’u bashkuar me aleancën ushtarake. Shtetet nordike i bënë këto kërkesa pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia.
Turqia miratoi pranimin e Finlandës në prill, por, së bashku me Hungarinë, anëtare të NATO-s, e ka mbajtur Suedinë në pritje, duke i kërkuar Stokholmit të ndërmarrë më shumë hapa për të goditur ata që në juridiksionin e saj Turqia i konsideron terroristë.
Më poshtë është një përmbledhje e masave të marra nga Stokholmi, Helsinki, Uashingtoni dhe anëtarë të tjerë të NATO-s për të adresuar shqetësimet e Turqisë. Sipas analistëve të cituar nga Reuters, këto janë fitore gjeopolitike për Erdoganin, edhe pse presidenti turk ka shkaktuar tensione në marrëdhëniet e Turqisë me Perëndimin.
Çfarë lëshimesh bënë Suedia dhe Finlanda?
Në një samit të NATO-s në Madrid vitin e kaluar, Turqia arriti një marrëveshje me Suedinë dhe Finlandën, sipas së cilës të dy vendet hoqën embargon e armëve dhe ndërmorën veprime kundër anëtarëve të Partisë së jashtëligjshme të Punëtorëve të Kurdistanit (PKK), si dhe të të ashtuquajturës Lëvizja Gylen, të cilën Ankaraja e konsideron përgjegjëse për tentativën për grusht shteti të vitit 2016.
Vitin e kaluar Stokholmi hoqi një ndalim për eksportet e pajisjeve ushtarake në Turqi, pa dhënë detaje të kompanive apo produkteve.
Në qershor, ajo prezantoi një projekt-ligj të ri kundër terrorizmit që e bën të paligjshme anëtarësimin në një organizatë terroriste, duke thënë se ajo ka mbajtur anën e saj të marrëveshjes.
Në muajt e fundit, një gjykatë e lartë suedeze bllokoi ekstradimin e dy turqve që Ankaraja thotë se janë gylenistë, ndërsa një gjykatë apeli la në fuqi dënimin e një burri për përpjekje për të financuar PKK, e cila konsiderohet gjithashtu një organizatë terroriste nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara.
Në një zhvillim të veçantë, në përgjigje të kritikave në Turqi dhe vende të tjera me shumicë myslimane, Ministri i Drejtësisë Gunnar Strömer tha se Suedia po shqyrtonte nëse do të ndryshonte ligjin në mënyrë që protestuesit të mos mund të digjnin më publikisht Kuranet.
Finlanda, nga ana e saj, ra dakord vitin e kaluar të shqyrtojë dhënien e licencave të eksportit të armëve për Turqinë rast pas rasti. Pas gati një viti pritje, Ankaraja njoftoi se Helsinki ka dritën jeshile për t’u anëtarësuar.
Çfarë bënë anëtarët e tjerë të NATO-s?
Kur Erdogan sinjalizoi në një konferencë të NATO-s në korrik se Suedia do të merrte përfundimisht dritën jeshile, Kanadaja anëtare e NATO-s ra dakord pa bujë të rihapte bisedimet me Turqinë për heqjen e kontrolleve mbi eksportin e pjesëve të dronëve, përfshirë pajisjet optike.
Holanda ka hequr kufizimet për dërgesat e armëve në Turqi.
Gjithashtu në korrik, pas një takimi midis krerëve turq dhe suedez, Sekretari i Përgjithshëm Jens Stoltenberg njoftoi se NATO do të krijonte një pozicion të posaçëm koordinator kundër terrorizmit. Në tetor, ai emëroi në këtë post ndihmës sekretarin e përgjithshëm Thomas Goffus.
Drita jeshile për Suedinë në këmbim të luftëtarëve amerikanë F-16?
Çështja e mbështetjes së Uashingtonit për kërkesën e Ankarasë për të blerë avionë luftarakë F-16 dhe 79 komplete modernizimi me vlerë 20 miliardë dollarë, lanë në hije diskutimet nëse do të miratohej kërkesa suedeze.
Një ditë pasi Erdogan dha dritën jeshile për anëtarësimin e Suedisë në NATO në korrik, Shtëpia e Bardhë njoftoi se do të vazhdojë me dhënien e F-16 Turqisë pas konsultimit me Kongresin.
Në tetor, Erdogan dërgoi në parlamentin turk kërkesën e Suedisë për t’u bashkuar me NATO-n për shqyrtim. Por ai ka thënë se Uashingtoni po e lidh miratimin e blerjes së F-16 me miratimin e pranimit të Suedisë.
Ankaraja e bëri kërkesën për të blerë F-16 në vitin 2021. Por ajo është përballur me kundërshtime nga Kongresi amerikan për shkak të vonesës së Turqisë në zgjerimin e NATO-s dhe për shkak të historisë së saj të të drejtave të njeriut.
Çfarë po ndodh me kërkesën e Suedisë për momentin?
Nëse komiteti i punëve të jashtme të parlamentit turk mbështet projektligjin e pranimit të Suedisë, parlamenti i plotë do të mbajë një votim, ndoshta brenda disa ditësh ose javësh.
Ministrat e Jashtëm të NATO-s do të takohen më 28 dhe 29 nëntor në Bruksel. Hungaria gjithashtu nuk e ka ratifikuar kërkesën për anëtarësim të Suedisë.
Kryetari i parlamentit turk, ku koalicioni qeverisës i Erdogan ka një shumicë të fortë, i tha homologut të tij suedez të martën, se ligjvënësit shpresojnë të përfundojnë ratifikimin “sa më shpejt të jetë e mundur”.
Pas prezantimit të projektligjit në parlament në tetor, Erdogan ka thënë se do të përpiqet të lehtësojë ratifikimin, por ka shtuar se Stokholmi ende nuk ka ndërmarrë veprime të mjaftueshme kundër militantëve kurdë.
Lufta e Izraelit kundër grupit islamik Hamas në Gaza mund të tensionojë marrëdhëniet SHBA-Turqi dhe të komplikojë zgjerimin e NATO-s, thonë analistët.
Pasi Erdogan deklaroi se Hamasi nuk është një organizatë terroriste, por një organizatë çlirimtare që lufton për të mbrojtur tokën palestineze, 47 anëtarë të Kongresit Amerikan i kërkuan qeverisë amerikane që të kërkojë llogari nga Turqia për rolin e saj në mbështetjen e Hamasit.
