Për rreth 1500 vjet, mallrat me vlerë të lartë u zhvendosën nga Kina (dhe ndoshta pjesë të tjera të Azisë) në Evropë dhe Lindjen e Mesme nëpërmjet Rrugës së Mëndafshit. Rruga e saktë ndryshonte me kalimin e kohës, por gjithmonë kalonte dhe përfshinte tregtarë vendas në pjesë të asaj që ne tani e quajmë Azinë Qendrore.
Sot, tregtia përmes Azisë Qendrore është sërish plot gjallëri, me Kaukazin gjithashtu duke hyrë në veprim. Por tani bumi është në lëvizjen e mallrave nga Shtetet e Bashkuara, Japonia, Evropa Perëndimore dhe Kina në Rusi, nëpërmjet vendeve të tilla si Armenia, Gjeorgjia dhe Kirgistani.
Demokracitë e G7 e dinë mirë se kjo tregti forcon regjimin e presidentit rus Vladimir Putin dhe e bën më të lehtë për të që të mbajë luftën e tij brutale të agresionit në Ukrainë. Por qeveritë e tyre po bëjnë pak për ta ndalur atë nga frika e prishjes së interesave industriale vendase. Si rezultat, demokracitë kryesore të botës – të ndihmuara dhe të mbështetura nga vendet ndërmjetëse – po mbështesin efektivisht aftësinë e Rusisë për të vrarë ukrainasit. G7 dhe Bashkimi Evropian duhet të forcojnë kontrollet e tyre të eksporteve dhe të sigurojnë zbatim kuptimplotë.
Në sipërfaqe, kontrollet e eksportit kanë funksionuar mirë. Eksportet amerikane të mallrave në Rusi ranë në 0.6 miliardë dollarë në 2023, nga një ekuilibër para-COVID prej 5.8 miliardë dollarësh në 2019 (të gjitha të dhënat që citojmë janë nga burimet kombëtare të shkarkuara përmes Haver Analytics). Kjo është një rënie prej 90%, që do të thotë se tregtia e drejtpërdrejtë midis SHBA-së dhe Rusisë ka pushuar plotësisht. Është e njëjta gjë për ekonomitë e tjera të rëndësishme në Perëndim. Eksportet e Japonisë drejt Rusisë ranë 60% gjatë së njëjtës periudhë, ndërsa Gjermania regjistroi një rënie prej 70%.
Por diçka nuk shtohet, sepse importet e mallrave të Rusisë u rritën 20% gjatë të njëjtës periudhë, nga 254 miliardë dollarë në 2019 në 304 miliardë dollarë në 2023, sipas të dhënave nga banka qendrore e Rusisë.
Ka dy arsye për këtë. Së pari, Kina ka rritur ndjeshëm eksportet e saj drejt Rusisë. Eksportet e Kinës në Rusi u rritën në 110 miliardë dollarë në 2023, nga 50 miliardë dollarë në 2019. Kjo është një rritje prej 125% – dhe në vetvete më shumë se kompenson rënien e mallrave nga Perëndimi. Së dyti, për ta thënë me mirësjellje, kontrollet perëndimore të eksporteve janë “të rrjedhura”, me mallra që shkojnë në Rusi nëpërmjet vendeve të treta.
Kjo reflektohet në eksportet e SHBA në Azinë Qendrore dhe Kaukaz, të cilat u rritën nga 2.6 miliardë dollarë në 2019 në 4.1 miliardë dollarë në 2023. Kjo rritje prej 60% ndodhi menjëherë pas pushtimit të Rusisë, një shenjë treguese se këto mallra po i shmangnin sanksionet. Eksportet nga Japonia në Azinë Qendrore dhe Kaukaz u rritën me 67% gjatë së njëjtës periudhë, ndërsa eksportet nga Gjermania u rritën me 72%. Kjo po ndodh në të gjitha vendet në Perëndim, dhe të gjitha vendet në Azinë Qendrore dhe Kaukaz janë të përfshira.
Kur i mblidhni të gjitha, numrat janë shumë domethënës. Për shembull, eksportet direkte nga BE-ja në Rusi ranë rreth 4 miliardë dollarë në muaj (nga 8 miliardë dollarë në 4 miliardë dollarë) menjëherë pas pushtimit. Por eksportet e BE-së në Azinë Qendrore dhe Kaukaz u rritën nga 1.5 miliardë dollarë në 2.5 miliardë dollarë në muaj, duke nënkuptuar se “rrjedhja” është rreth 25% (1 miliardë dollarë pjesëtuar me 4 miliardë dollarë). Një normë e ngjashme rrjedhjeje – rreth 30% – duket të jetë e vërtetë për eksportet gjermane të makinave dhe pjesëve të makinave.
Është plotësisht e mundur që kjo rrjedhje të përfshijë mallrat për të cilat Rusia ka më shumë nevojë – mallra me përdorim të dyfishtë si makina dhe pjesë automjetesh që mund të gjejnë rrugën e tyre në fushën e betejës në Ukrainë. Edhe nëse nuk është kështu, mallrat perëndimore mundësojnë riorientimin e ekonomisë së Rusisë drejt prodhimit të luftës, që është pothuajse po aq e keqe.
Në Perëndim, kontribuuesit kryesorë në këtë rrjedhje janë në BE. Shquhen Gjermania, Italia, Polonia, Republika Çeke dhe vendet baltike. Në Azinë Qendrore dhe Kaukaz, rieksporti i mallrave perëndimore është veçanërisht i shfrenuar në Armeni, Gjeorgji dhe Kirgistan. Por Kazakistani është një vend interesant në rajon. Si gjithë të tjerët, ajo pa këtë lloj tregtie të shpërtheu menjëherë pas pushtimit. Por nga mesi i vitit 2023, eksportet nga Kazakistani në Rusi kishin rënë përsëri në nivelet e mëparshme. Është e qartë se në Astana u mor një vendim për të dalë nga raketa e transportit.
Asgjë në lidhje me këtë nuk është e pashmangshme. Qeveritë në rajon padyshim e dinë se çfarë po ndodh. Por Kazakistani është përjashtim. Në shumicën e rasteve, kjo tregti vazhdon, me bekimin e drejtuesve vendorë.
Ndërkohë, lufta në Ukrainë po merr një numër të tmerrshëm për sa i përket jetëve të humbura ose të shkatërruara nga traumat. Imperativi kryesor për Perëndimin duhet të jetë që ta bëjë këtë luftë sa më të kushtueshme për Rusinë. Kontrollet e eksporteve perëndimore janë të nevojshme për të privuar Rusinë nga teknologjia kritike dhe për ta bërë jetën më të vështirë për njerëzit e saj, dhe janë një plotësues thelbësor i sanksioneve financiare perëndimore dhe kufirit të çmimit të naftës G7. Perëndimi mund dhe duhet të mbyllë rrugën e mëndafshit të Putinit. Kjo do të kërkojë zgjerimin e sanksioneve perëndimore për të parandaluar rieksportin nga Azia Qendrore dhe Kaukazi në Rusi.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Leva’ e gazit rus mbi BE nuk është zhdukur plotësisht!
A do të fundosë korrupsioni konvergjencën e BE?
