Diçka e jashtëzakonshme i ka ndodhur politikëbërjes makroekonomike. Pjesërisht për shkak të ndikimit të COVID-19, ortodoksia e vjetër është shndërruar në një të re, por pa i pranuar askush implikimet e ndërrimit, ose në të vërtetë që kishte ndonjë problem me konventën e mëparshme.
Për shembull, në një intervistë të fundit, ish-Zëvendës Guvernatori i Bankës së Anglisë (BOE) Paul Tucker tha se “politika monetare tani duhet të zërë vendin e dytë në politikën fiskale”. Bankierë të tjerë qendrorë, figura të ministrisë së financave dhe zyrtarë të OECD dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar po thonë shumë të njëjtën gjë.
Ajo që paladinët tanë financiarë kurrë ose vetëm rrallë pranojnë është se sa gabim kishin në të kaluarën. Financial Times erdhi më afër me pranimin e saj të fundit të çaluar se shkurtimet e shpenzimeve që mbrojti në 2010 “mund të kenë pasur një ndikim më të madh negativ sesa pritej”.
Para përplasjes 2008-09, shumë besuan se stabilizimi makroekonomik ishte tërësisht çështje e politikëbërësve monetarë dhe duhej të kryhej nga bankat qendrore të pavarura duke synuar një normë të detyruar të inflacionit me anë të politikës së normës së interesit. Kjo pasoi nga besimi ortodoks se ekonomitë ishin ciklike të qëndrueshme, me kusht që inflacioni të kontrollohej. Politika fiskale duhet të jetë pasive, apo edhe tkurrëse nëse shkurtimet e shpenzimeve do të rrisnin besimin në treg.
Besimi në epërsinë e politikës monetare mbijetoi edhe rënies së egër 2008-09. Lehtësimi sasior (QE), ose “politika monetare jokonvencionale”, siç u quajt, do të zëvendësonte politikën ortodokse të normës së interesit kur norma nominale e referimit do të kapte “kufirin zero”. Bankat qendrore përpunuan të gjitha mënyrat e mekanizmave fantazëm të “transmetimit” me të cilat paratë e gatshme shtesë që vendosnin në duart e shitësve të bonove do të derdheshin në ekonominë reale, duke injoruar mundësinë që shumica e tyre të përdorej për të rimbushur rezervat e bankës së varfëruar ose për të ndërruar financat pasuritë. Ndërkohë, qeveritë do të luanin rolin e tyre duke shkurtuar shpenzimet e tyre.
Megjithëse kombinimi i zgjerimit monetar dhe tkurrjes fiskale nuk arriti të sillte rimëkëmbjen e pritur, besimi në terapinë monetare ishte ende i fortë kur goditi pandeminë COVID-19 në vitin 2020. Kjo i parandaloi qeveritë të mendonin seriozisht për kanalizimin e qindra miliarda parave të reja QE ndaj atyre pjesëve të ekonomisë reale që mbetën të hapura për biznes, në vend se t’u jepnin miliona njerëzve leje me pagesë.
Në fakt, tipari i jashtëzakonshëm i përgjigjeve të qeverive perëndimore ndaj pandemisë ishte karakteri i tyre i paargumentuar. Bërësit e politikave preferuan bllokimet masive dhe ndërmarrjet ndaj çdo përpjekje për t’i mbajtur njerëzit duke punuar duke vendosur sisteme teknike të mundshme testimi, gjurmimi, siç bënë shumë vende të Azisë Lindore.
Tani qindarka ka rënë. Në mungesë të stimulit, ekonomitë evropiane dhe amerikane post-COVID pritet të jenë tkurrur në vitin 2020 me shkallën më të lartë që nga Lufta e Dytë Botërore, me një rritje të njëkohshme të papunësisë. Tani, skemat e trafikut do të përfundojnë, dhe bankat qendrore thonë se atyre u mbaron municioni, që do të thotë aftësinë e tyre për të mbajtur të sigurt zotëruesit e obligacioneve për t’u ripaguar.
Në këto kushte, politika fiskale është loja e vetme në qytet. Na duhet urgjentisht një kornizë e re makroekonomike, që mbulon qëllimet e politikës aktive fiskale, rregullat për zhvillimin e saj dhe bashkërendimin e saj me politikën monetare.
Duke qenë se po vuajmë si nga një kërkesë ashtu edhe nga një goditje e furnizimit, politika e rimëkëmbjes do të duhet gjithashtu të adresojë çështjet e furnizimit. Me fjalë të tjera, ilaçi Keynesian nga kërkesa për të paguar njerëzit për të hapur gropa dhe për t’i mbushur ato përsëri është i papërshtatshëm. Megjithëse çdo nxitje e drejtpërdrejtë e kërkesës do të nxisë indirekt edhe ofertën duke rritur të ardhurat kombëtare, një vonesë serioze në përgjigjen e furnizimit rrezikon të shkaktojë inflacionin. Për këtë arsye, nëse për asnjë tjetër, investimi në kapacitet të ri duhet të jetë një pjesë e rëndësishme e çdo stimuli fiskal.
Nga ana tjetër, ky imperativ do të drejtojë vëmendjen e politikëbërësve për natyrën e furnizimit që do të kërkojnë ekonomitë e së ardhmes. Në funksion të sfidave afatgjata të automatizimit dhe ndryshimit të klimës, çdo politikë e rimëkëmbjes post-pandemike duhet të synojë të sigurojë qëndrueshmërinë e ekonomisë, jo vetëm stabilitetin e saj ciklik.
Çështja e politikës fiskale nuk është vetëm ajo që është një stabilizues makroekonomik më i fuqishëm (sepse më i shënjestruar) sesa politika monetare, por gjithashtu që qeveria është njësia e vetme përveç sistemit financiar të aftë për të alokuar kapitalin. Nëse nuk jemi të gatshëm të lejojmë që investimet në teknologji dhe infrastrukturë të formësohen nga një logjikë thjesht financiare, atëherë nevoja për atë që Mariana Mazzucato e quan një strategji të investimeve publike “të orientuara nga misioni” që përfshin politikën e taksave bëhet e pashmangshme.
Diskutimi i dytë i madh që duhet të kemi ka të bëjë me marrëdhëniet midis politikës fiskale dhe asaj monetare. Në Mbretërinë e Bashkuar, zgjerimi i QE që nga Marsi i vitit 2020 ka ndjekur saktësisht rritjen e deficitit buxhetor. A mund të mbijetojë perceptimi i pavarësisë së BOE dhe besueshmëria e objektivit të saj të inflacionit kur banka qendrore ka vepruar si agjente e Thesarit për vitin e kaluar?
Nëse qeveria do të jetë aktori aktiv makroekonomik, ne duhet të shqyrtojmë se si apo nëse banka qendrore duhet të kthehet në rolin e saj tradicional të kontrollit të tepricave fiskale. Por vetë rregullat fiskale duhet të rishkruhen për të lejuar një politikë më aktive kundër-ciklike dhe një rol shumë më të madh të qeverisë në ndarjen e kapitalit sesa ka qenë kohët e fundit në modë.
Pandemia paraqet një mundësi për një diskutim të hapur publik të këtyre çështjeve. Dikush shpreson që ky debat të zëvendësojë sistemin e dremitjeve të hundës dhe syve dhe kuptimeve nëntokësore që ka formësuar fatet tona ekonomike, ose fatkeqësitë, për shumë kohë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Bota do të mbajë mend çfarë bëri Kina, jo çfarë tha!
G20 duhet të marrë situatën në dorë, sërish…
Ata po i shmangen përgjegjësive, duke fajësuar Kinën!
