Ndërsa bota po përballet me një rritje inflacioniste të nxitur nga pandemia Covid-19, fërkimet tregtare kino-amerikane dhe lufta në Ukrainë, Shtetet e Bashkuara e ‘kanë dhënë përgjigjen’ e tyre: rritje të normave të interesit. Por, ndërkohë që kjo mund të ndihmojë SHBA-në të frenojë rritjen e çmimeve, normat më të larta të interesit në SHBA intensifikojnë presionet inflacioniste për të tjerët, veçanërisht për ekonomitë në zhvillim.
Duke rritur normat e interesit, Rezerva Federale po tërheq kapitalin drejt ekonomisë amerikane, kryesisht nga ekonomitë në zhvillim. Ndërsa flukset hyrëse të kapitalit rrisin vlerën e dollarit, daljet e kapitalit po zvarritin monedhat e ekonomisë në zhvillim. Që nga fillimi i këtij viti, won i Koresë së Jugut është nënçmuar me 18%, paundi egjiptian me 20%, baht Thai me 15%, rupia indiane me 8%, dhe renminbi kinez me 13%.
Në të njëjtën kohë, inflacioni është rritur në ekonomitë në zhvillim. Norma e inflacionit të Nigerisë arriti në 20.5% në gusht në nivelin më të lartë të 17 viteve. Në Egjipt, inflacioni po i afrohet 15%. Dhe në Argjentinë, parashikohet të kalojë 100% këtë vit. Ndërsa politika monetare e SHBA nuk është i vetmi faktor, ajo padyshim po i përkeqëson gjërat.
Tani, ekonomitë në zhvillim përballen me një dilemë politike. Ato mund të lejojnë rrjedhjet e vazhdueshme të kapitalit dhe zhvlerësimin e monedhës, dhe çmimet e shikimit – veçanërisht të mallrave të importuara, përfshirë ushqimin – vazhdojnë të rriten. Ose ata mund të ndjekin shembullin e SHBA-së dhe të rrisin normat e interesit, duke mbytur efektivisht rimëkëmbjen e pandemisë. Sa më të hapura të jenë tregjet e një ekonomie dhe tregjet e kapitalit, aq më të larta janë kostot e të dyja opsioneve.
Kjo dilemë është një rrjedhë e “trilemës së pamundur” në makroekonomi, e cila thotë se një vend nuk mund të ketë njëkohësisht një kurs këmbimi fiks, lëvizje të lirë të kapitalit dhe një politikë monetare të pavarur. Kjo shpjegon pse disa vende me kontrolle kapitali, si Kina, kanë qenë në gjendje të ulin normat e interesit, duke nxitur kështu ekonominë, duke parandaluar rënien e vlerës së monedhës së tyre.
Ky nuk është një opsion për vendet pa kontrolle kapitali, duke përfshirë ekonomitë e përparuara, megjithëse konvertueshmëria e monedhave të tyre zbeh ndikimin e lëvizjeve të politikës amerikane. Sigurisht, edhe bankat qendrore të ekonomisë së përparuar, nga Banka e Anglisë deri te Banka Qendrore Evropiane, po rrisin tani normat e tyre të interesit dhe si euro ashtu edhe paundi britanik kanë arritur nivele rekord të ulëta kundrejt dollarit amerikan. Megjithatë, ekonomitë në zhvillim përballen me rreziqe shumë më të mëdha për stabilitetin financiar dhe kanë më pak opsione politikash.
Liberalizimi financiar dikur ishte recetë standarde e politikave për vendet në zhvillim. Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore shpallën liberalizimin si një mënyrë për të tërhequr më shumë kapital në ekonomitë të cilave u mungojnë burimet financiare të brendshme. Megjithatë, në praktikë, heqja e kontrolleve të kapitalit nuk u pasua nga një rritje ekonomike e qëndrueshme, por nga kriza financiare.
Një shembull i tillë është kriza financiare aziatike e vitit 1997. Ndërsa kapitali derdhej nga Indonezia, Koreja e Jugut dhe Tajlanda, të tre qeveritë u detyruan të kërkonin kredi urgjente nga FMN. Malajzia, në të kundërt, e shmangi këtë situatë duke vendosur kontrolle kapitali. Kjo dhe kriza të ngjashme sollën gradualisht kuptimin – duke u shtrirë përfundimisht edhe në FMN – për rreziqet e liberalizimit të “parakohshëm” financiar.
Këto rreziqe komplikohen nga epërsia globale e dollarit amerikan. Vendet në mbarë botën marrin hua, rregullojnë tregtinë dhe mbajnë rezerva në dollarë. Por dollari mbetet një monedhë kombëtare, e menaxhuar nga një bankë qendrore, mandati i së cilës fokusohet në inflacionin dhe punësimin në SHBA.
Duke pasur parasysh rolin global të dollarit, SHBA-ja ka përgjegjësinë të mbështesë ekonomitë e tjera në kohë trazirash. Kjo ndodhi deri diku në mars 2020. Duke iu përgjigjur goditjes fillestare të pandemisë, Bordi i Rezervës Federale të SHBA zgjeroi linjat e shkëmbimit të monedhës në nëntë ekonomi: Australi, Brazil, Danimarkë, Meksikë, Zelanda e Re, Norvegji, Singapori, Koreja e Jugut dhe Suedia.
Kjo ndërhyrje – së bashku me marrëveshjet e qëndrueshme të shkëmbimit të monedhës së Amerikës me Kanadanë, eurozonën, Japoninë, Zvicrën dhe Mbretërinë e Bashkuar – ndihmoi në stabilizimin e tregut të këmbimit valutor mes një shpërthimi të kërkesës për dollarë. Linja të tilla shkëmbimi duhet të shtrihen në të gjitha vendet e G20 sot.
Më gjerësisht, sigurimi i stabilitetit global do të kërkonte që politikëbërësit e Fed të jenë më të ndërgjegjshëm për pasojat ndërkombëtare të vendimeve të tyre. Por kjo duket e pamundur, duke i lënë ekonomitë në zhvillim me pak zgjidhje, përveç përpjekjes për të kufizuar ekspozimin e tyre ndaj politikës amerikane, qoftë duke reduktuar përdorimin e tyre të dollarëve – një trend që tashmë është duke u zhvilluar – ose duke kufizuar lëvizshmërinë e kapitalit.
Duke vendosur disa kufizime në tregjet e kapitalit, ekonomitë në zhvillim mund të rrisin stabilitetin e kursit të këmbimit dhe autonominë e politikës monetare, duke rritur kështu lirinë e tyre për të marrë vendime që forcojnë investimet dhe rritjen e brendshme. Edhe FMN-ja ka miratuar kontrolle të ndryshme të kapitalit dhe politika makroprudenciale.
Koreja e Jugut ofron një model për këtë qasje. Pasi filloi pandemia dhe u vendos linja e shkëmbimit të dollarit, autoritetet miratuan tre masa – të krijuara si pasojë e krizës globale financiare të vitit 2008 – për të rritur fleksibilitetin e ofertës së dollarit dhe për të përballuar paqëndrueshmërinë e rrjedhës së kapitalit.
Së pari, Banka e Koresë ngriti kufirin në pozicionet e para në valutë të bankave tregtare – nga 40% në 50% për bankat vendase dhe nga 200% në 250% për bankat e huaja – për t’i inkurajuar ato të ofrojnë më shumë dollarë. Së dyti, u pezulluan taksat për borxhet në valutë jodepozitare të bankave të nivelit të dytë. Së treti, raporti i mbulimit të likuiditetit u ul nga 100% në 85%.
Përtej miratimit të masave të tilla makroprudenciale, ekonomitë në zhvillim do të ishte e mençur të konsideronin menaxhimin më të drejtpërdrejtë të llogarisë së kapitalit. Ndërsa SHBA akuzon të tjerët për përfshirje në manipulimin e kursit të këmbimit për të nxitur eksportet, rritja e normave të interesit përbën një manipulim të ngjashëm, që synon eksportimin e inflacionit.
Kjo qasje është njëkohësisht e padrejtë dhe e pajustifikuar, duke pasur parasysh se faktorët nga ana e ofertës – për shembull, ndërprerjet e zinxhirit të furnizimit të shkaktuara nga shkëputja SHBA-Kinë dhe lufta e Ukrainës – janë ndër nxitësit kryesorë të inflacionit të sotëm. Normat e interesit nuk janë mjetet e duhura për menaxhimin e inflacionit nga ana e ofertës. Në fakt, dobësia e shumë ekonomive kërkon uljen e normave të interesit. Por politika aktuale e SHBA-së po e bën të pamundur këtë për vendet me llogari kapitale të liberalizuara.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Gabimet e mëdha të anti-globalistëve
Ekonomia globale drejt një tjetër recesioni?
Kriza e Energjisë do të thellohet
