Ne e dimë se e ardhmja do të mundësohet nga metalet, por mbetet për t’u parë nëse ato metale do të rrethohen me perde hekuri. Në fund të fundit, shumica e mineraleve kritike vijnë nga vetëm një pjesë e vogël e vendeve: Kina kontrollon pothuajse të gjitha materialet e rënda të tokës së rrallë (duke përfshirë 91% të magnezit dhe 76% të metalit të silikonit), Republika Demokratike e Kongos (DRC) përbën mbi 60% të tregut global të kobaltit, dhe Afrika e Jugut kontrollon 71% të furnizimit të platinit në botë.
Këto metale dhe minerale kritike janë thelbësore për tranzicionin e gjelbër, sepse ato përdoren në çdo gjë, nga automjetet elektrike te turbinat me erë. Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë vlerëson se tregu global i mineraleve kritike tashmë është dyfishuar gjatë pesë viteve të fundit dhe (të paktën) do të dyfishohet përsëri deri në vitin 2040, për shkak të rritjes së kërkesës për EV, ruajtjen e baterive, prodhimin e energjisë me emetime të ulëta dhe rrjetet e energjisë elektrike.
DRC, Kili, Peruja, Kina, Rusia, Afrika e Jugut, madje edhe Australia, të gjitha do të përfitojnë nga kërkesa në rritje për lëndë të para kritike. Me çdo vend tjetër të vendosur për të siguruar furnizimin e vet, vendet e pasura me minerale mund të ndjekin modelin e OPEC dhe të përpiqen të formojnë një Organizatë të Vendeve Eksportuese të Metaleve (OMEC).
Gjithashtu flitet për zgjerimin e grupit informal BRICS (Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut) për të përfshirë tregje të tjera përkatëse në zhvillim, veçanërisht prodhuesit e mallrave. Në këtë skenar, një kartel metalesh mund të shtrihet në jugun global, duke bashkuar disa vende në Azinë Juglindore (Vietnam, Malajzi, Indonezi, Laos dhe Sri Lanka), disa në Afrikë (Nigeri, Kenia dhe Angola) dhe disa në Amerikën Latine. (Bolivi dhe Argjentinë).
Nëse vendet e pasura me minerale do të bashkonin forcat, ato mund të tronditnin tregjet globale në tre mënyra, duke filluar me manipulimin e çmimeve. Ashtu si OPEC, një OMEC mund të përdorë kuotat e prodhimit ose eksportit për të rritur çmimet, gjë që nga ana tjetër do t’i bënte teknologjitë e energjisë së pastër më të shtrenjta, duke ngadalësuar potencialisht tranzicionin e gjelbër. Për më tepër, një kartel i ri mund të ndjekë ndërprerje strategjike të furnizimit për të fituar levë gjeopolitike mbi vendet që varen shumë nga këto metale. Dhe mund të hyjë në marrëveshje ekskluzive tregtare me partnerë të zgjedhur në mënyrë strategjike, duke përqendruar më tej fuqinë e saj në treg dhe duke anuar ofertën globale siç e sheh të arsyeshme.
Të gjitha këto rreziqe nënkuptojnë se vendet që konsiderohen “jomiqësore” nga karteli mund të kenë vështirësi në sigurimin e burimeve që u nevojiten. Ne morëm një pamje paraprake të këtyre dinamikave në vitin 2010, kur Kina ndaloi disa eksporte të tokave të rralla në Japoni si pjesë e një mosmarrëveshjeje territoriale. Çmimet shpërthyen dhe u deshën vite që çështja të zgjidhej në Organizatën Botërore të Tregtisë. Në atë kohë, zinxhirët e vlerave të bazuara në tokë të rrallë kishin migruar tashmë në Kinë dhe rënia pasuese e çmimeve e çimentoi më tej epërsinë e saj në prodhim dhe përpunim.
Sot, embargot kineze të eksporteve ka të ngjarë të jenë shumë më efektive, sepse përqendrimi i zinxhirëve të vlerës do të thotë që qeveria mund të zbatojë lehtësisht urdhrat e saj (dhe jo vetëm në sektorin e tokave të rralla). Për partnerët tregtarë të Kinës, “zhdukja e rrezikut” do të kërkojë shumë kohë dhe mbështetje nga qeveria, sepse burimet alternative priren të jenë më të kushtueshme.
Duke i ndërlikuar më tej gjërat, shumë qeveri kanë vendosur kufizime të reja të eksportit për lëndët e para kritike, veçanërisht aluminin, kobaltin dhe heliumin. Masa të tilla janë rritur më shumë se pesëfish gjatë dekadës së fundit, veçanërisht në Kinë, Indi, Pakistan, Argjentinë dhe Rusi, por edhe në Shtetet e Bashkuara. Ky zhvillim përbën një kërcënim të veçantë për vendet e varura nga importi si Japonia, Koreja e Jugut dhe anëtarët e BE-së.
Bashkimi Evropian, për shembull, është plotësisht i varur nga antimoni dhe borat i importuar – të cilat janë thelbësore për ruajtjen e energjisë në shkallë të gjerë dhe turbinat e erës, përkatësisht – dhe më shumë se 80% varet nga importet e gjashtë lëndëve të tjera të para. Në fazën e rafinimit, është 100% e varur nga importi për gjashtë materiale kryesore dhe 80% për shtatë të tjera. Ai gjithashtu mbështetet kryesisht në një furnizues të vetëm për minerale të caktuara, si Kina për magnezin, germaniumin dhe elementët e tokës së rrallë dhe Turqia për boratin. Kështu, BE-ja mund të përballet me mungesa kritike nëse zinxhirët e furnizimit ndërpriten për arsye ekonomike ose gjeopolitike.
Një rrezik tjetër qëndron në përqendrimin e firmave kryesore të zinxhirit të furnizimit. Edhe pse kobalti gjendet kryesisht në DRC, kontrolli i furnizimit të produkteve të kobaltit është zhvendosur nga qeveria e DRC dhe kompanitë ruse në firmat kineze dhe afrikano-jugore. Në mënyrë të ngjashme, vetëm një kompani me bazë në BE renditet në mesin e dhjetë prodhuesve më të mirë të bakrit dhe gjashtë kompani nga katër vende (SHBA, Mbretëria e Bashkuar, Zvicra dhe Kanadaja) përbëjnë rreth një të tretën e prodhimit global të bakrit.
Është e qartë se ekziston një nevojë në rritje për të diversifikuar marrëdhëniet e furnizimit dhe për të bërë investime më konkrete jashtë vendit për të parandaluar përqendrimin e mëtejshëm në terma afatgjatë. Ndër zgjidhjet më të menjëhershme, zgjidhja më e shpejtë është rritja e pluralitetit të aksionarëve në kompanitë dominuese, qofshin ato publike apo private, duke mbështetur politika të favorshme tregtare dhe investimesh të huaja. Porta Globale e BE-së është një platformë e vlefshme dhe mund të përdoret më tej në partneritete me vendet e pasura me burime për të rritur elasticitetin e zinxhirit të furnizimit.
Për vendet shumë të varura nga mineralet kritike të importuara, luajtja e lojës së gjatë do të kërkojë rritjen e prodhimit vendas dhe aftësive të riciklimit, promovimin e praktikave të qëndrueshme të nxjerrjes dhe investimin në zhvillimin e teknologjive të riciklimit. Zhvillimet e reja teknologjike do të luajnë një rol kyç duke reduktuar intensitetin e materialit dhe duke nxitur zëvendësimin. Bateritë me jon natriumi, për shembull, mund të lehtësojnë presionin mbi furnizimet me litium. Megjithatë, duke pasur parasysh atë që është në rrezik në tranzicionin e gjelbër global, përparësia kryesore duhet të jetë ruajtja e tregtisë së lirë, të drejtë dhe të hapur. Një kartel i ri do të ishte armiqësor për këtë qëllim.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A do të ulë OPEC-u prodhimin e naftës në ditën e punës?
Analiza: Kapitali ka ‘fluturuar’ nga nafta në ar
