Shumë analistë argumentojnë se rendi ndërkombëtar liberal mbaroi me rritjen e Kinës dhe zgjedhjen e Presidentit amerikan Donald Trump.
Por nëse Joe Biden mposht Trump në zgjedhjet e nëntorit, a duhet të përpiqet ta ringjallë atë? Ndoshta jo, por ai duhet ta zëvendësojë atë.
Kritikët tregojnë saktë se rendi amerikan pas vitit 1945 nuk ishte as global, as gjithnjë shumë liberal. Ai përfshinte shumë shtete autoritare. Hegjemonia Amerikane ishte gjithnjë e ekzagjeruar. Sidoqoftë, vendi më i fuqishëm duhet të udhëheqë në krijimin e të mirave publike globale, ose ato nuk do të sigurohen, dhe amerikanët do të vuajnë.
Qëllimi realist për një administratë të Biden duhet të jetë krijimi i institucioneve ndërkombëtare të bazuara në rregulla me anëtarësi të ndryshme për çështje të ndryshme.
A do të pranojnë Kina dhe Rusia të marrin pjesë? Gjatë viteve 1990 dhe 2000, asnjëri nuk mund të ekuilibronte fuqinë Amerikane.
SHBA bombardoi Serbinë dhe pushtoi Irakun pa miratimin e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara. Ajo gjithashtu mbështeti një rezolutë të Asamblesë së Përgjithshme të KB në 2005 që vendosi një “Përgjegjësi për të Mbrojtur” qytetarët e brutalizuar nga qeveritë e tyre.
Rusia dhe Kina ndjeheshin të mashtruar, për shembull, kur ndërhyrja e udhëhequr nga NATO në Libi rezultoi në ndryshim të regjimit, ndërsa mbrojtësit e portretizojnë atë si evolucionin natyror të ligjit ndërkombëtar humanitar.
Në çdo rast, rritja e fuqisë kineze dhe ruse ka vendosur kufij më të rreptë për ndërhyrjen liberale.
Çfarë ka mbetur? Rusia dhe Kina stresojnë normën e sovranitetit në Kartën e KB, sipas të cilit shtetet mund të shkojnë në luftë vetëm për vetëmbrojtje ose me miratimin e Këshillit të Sigurimit.
Marrja e territorit të një fqinji me forcë ka qenë e rrallë që nga viti 1945, dhe ka çuar në sanksione të kushtueshme kur ka ndodhur (si me aneksimin e Krimesë nga Rusia në 2014).
Për më tepër, Këshilli i Sigurimit shpesh ka autorizuar vendosjen e forcave paqeruajtëse në vendet me probleme, dhe bashkëpunimi politik ka kufizuar përhapjen e armëve të shkatërrimit në masë dhe raketave balistike.
Ky dimension i një rendi të bazuar në rregulla mbetet thelbësor.
Sa i përket marrëdhënieve ekonomike, rregullat do të kërkojnë rishikim. Para kësaj pandemie, kapitalizmi shtetëror hibrid i Kinës mbështeti një model të padrejtë merkantilist që shtrembëronte funksionimin e Organizatës Botërore të Tregtisë.
Rezultati do të jetë një shkëputje e zinxhirëve global të furnizimit, veçanërisht kur është në rrezik siguria kombëtare.
Megjithëse Kina ankohet kur SHBA-në, i ndalon ndërmarrjet si Huawei të ndërtojnë rrjete telekomunikacioni 5G në Perëndim, ky pozicion është në përputhje me sovranitetin. Mbi të gjitha, Kina parandalon Google, Facebook dhe Twitter të operojnë në Kinë për arsye sigurie.
Në të njëjtën kohë, bashkëpunimi në fushën thelbësore financiare mbetet i fortë, pavarësisht krizës aktuale.
Në të kundërt, ndërvarësia ekologjike paraqet një pengesë të pakapërcyeshme për sovranitetin, sepse kërcënimet janë transnacionale. Pavarësisht nga pengesat për globalizimin ekonomik, globalizimi i mjedisit do të vazhdojë, sepse i bindet ligjeve të biologjisë dhe fizikës, dhe jo logjikës së gjeopolitikës bashkëkohore.
Çështje të tilla kërcënojnë të gjithë, por asnjë vend nuk mund t’i menaxhojë vetëm ato.
Në këtë kontekst, nuk është e mjaftueshme të mendosh për të ushtruar fuqi mbi të tjerët. Marrëveshja për klimën në Paris dhe Organizata Botërore e Shëndetësisë na ndihmojnë neve, si dhe të tjerët. Që kur Richard Nixon dhe Mao Zedong u takuan në 1972, Kina dhe SHBA kanë bashkëpunuar pavarësisht dallimeve ideologjike.
Hapësira në internet është një çështje e rëndësishme e re, pjesërisht transnacionale, por gjithashtu subjekt i kontrolleve sovrane të qeverisë.
Interneti tashmë është pjesërisht i fragmentuar. Normat në lidhje me fjalën e lirë dhe privatësinë në internet mund të zhvillohen midis një rrethi të brendshëm të demokracive, por nuk do të respektohen nga shtetet autoritare.
Siç sugjerohet nga Komisioni Global për Stabilitetin e Hapësirës në internet, disa rregulla që pengojnë ndërhyrjen me strukturën themelore të Internetit janë gjithashtu në interes të autoritarizmit.
Këmbëngulja ndaj vlerave liberale në hapësirën në internet nuk do të nënkuptonte çarmatimin e njëanshëm të SHBA-së.
Sondazhet tregojnë se publiku amerikan dëshiron të shmangë ndërhyrjet ushtarake, por jo të tërhiqet nga aleancat ose bashkëpunimi shumëpalësh. Dhe publikut ende i interesojnë vlerat.
Nëse Biden zgjidhet, pyetja me të cilën do të përballet nuk është nëse të rivendoset rendi ndërkombëtar liberal.
Është nëse Shtetet e Bashkuara mund të punojnë me aleatët për të promovuar demokracinë dhe të drejtat e njeriut ndërsa bashkëpunojnë me një grup më të gjerë shtetesh për të menaxhuar institucionet ndërkombëtare të bazuara në rregulla të nevojshme për t’u përballur me kërcënime transnacionale të tilla si ndryshimi i klimës, pandemitë, sulmet në internet , terrorizmi dhe paqëndrueshmëria ekonomike.
Joseph S. Nye, Jr. është profesor në Universitetin e Harvardit dhe autori i “The American Century Over?” dhe “Do Morals Matter? Presidents’’ and ‘’Foreign Policy from FDR to Trump’’.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Detyrat’ e NATO-s tani që është 70 vjeç
“Kina e Xi Jinping mund t’ia arrijë ku Bashkimi Sovjetik ka dështuar”
A është ende “Amerika e para”?
