Faktori kryesor që kufizon rimëkëmbjen globale nuk është rritja e shumëpërfolur e inflacionit në ekonomitë e zhvilluara, e cila ka të ngjarë të jetë kalimtare, por pabarazitë masive midis shumicës së vendeve të pasura dhe pjesës tjetër të botës, me përjashtim të Kinës. Këto pabarazi, duke kufizuar zgjerimin e kërkesës efektive globale, mbajnë disa ekonomi më të varfra të zhytura në stagnim dhe përfundimisht do të ndikojnë edhe tek investitorët në vendet më të pasura.
Një arsye kryesore për rimëkëmbjen globale në formë K është ndryshimi i madh në përgjigjet fiskale midis vendeve të pasura dhe pjesës tjetër. Megjithëse pandemia Covid19 bëri që të ardhurat e qeverisë të bien kudo, Fondi Monetar Ndërkombëtar vlerësoi në prill 2021 se ekonomitë e përparuara kishin rritur shpenzimet e tyre publike në 2020 me më shumë se 6% të PBB-së para pandemisë. Ekonomitë e tregjeve në zhvillim shpenzuan mesatarisht vetëm 1% më shumë, dhe vendet me të ardhura të ulëta në fakt shpenzuan më pak.
Deri në tetor 2021, edhe pse valët e reja të infeksioneve Covid-19 po shkaktonin kërdi ekonomike, “konsolidimi fiskal” ishte tashmë në zhvillim e sipër në shumë vende me të ardhura të mesme dhe të ulëta, për shkak të niveleve në rritje të borxhit publik të grumbulluar gjatë dy viteve të mëparshme. Kjo në mënyrë të pashmangshme përkeqësoi perspektivën e tyre ekonomike dhe parandaloi edhe shpenzimet thelbësore publike për ushqimin dhe shërbimet shëndetësore.
E vetmja pikë gjysmë e ndritur në këtë peizazh të zymtë fiskal për pjesën më të madhe të botës në zhvillim ishte ndarja e re e FMN-së në gusht 2021 prej 650 miliardë dollarësh në të drejta të veçanta tërheqjeje (SDR-të, aktivet rezervë të FMN-së). Fatkeqësisht, SDR-të shpërndahen sipas kuotave të FMN-së të vendeve, të cilat varen shumë nga PBB-ja e tyre. Prandaj, vendet me të ardhura të ulëta dhe me të ardhura të mesme morën vetëm rreth 250 miliardë dollarë, ndërsa vendet e pasura morën rreth 400 miliardë dollarë, shumica e të cilave nuk ka gjasa t’i përdorin. Ky sistem i shpërndarjes së SDR-ve është qartësisht i vjetëruar dhe i palogjikshëm, veçanërisht duke pasur parasysh pabarazitë e mëdha të sotme midis vendeve dhe madhësinë dhe urgjencën e nevojave financiare të vendeve më të varfra.
Megjithatë, ndarja e SDR ishte një mjet shpëtimi për disa vende në zhvillim që përballeshin me probleme të rënda të bilancit të pagesave dhe ndihmoi në parandalimin e rënies së mëtejshme ekonomike. Që nga gushti, të paktën 80 vende kanë përdorur SDR për qëllime të ndryshme. Tridhjetë e dy vende i këmbyen ato me valutë të fortë, 55 i përdorën për të paguar detyrimet e tyre të FMN-së dhe 39 i regjistruan në buxhetin e qeverisë, me sa duket për të shpenzuar në kujdesin shëndetësor dhe prioritete të tjera.
Për më tepër, SDR-të kanë disa përparësi ndaj llojeve të tjera të financimit ndërkombëtar. Ato nuk shtojnë barrën e borxhit të jashtëm të vendeve dhe, ndryshe nga huatë nga FMN-ja dhe huadhënësit e tjerë shumëpalësh, ato janë të pakushtëzuara. SDR-të janë të aksesueshme për të gjitha vendet, duke përfshirë ekonomitë me të ardhura të mesme që mund të përballen me kufizime të bilancit të pagesave, por janë të përjashtuara nga financimet e tjera shumëpalëshe. Dhe ato janë praktikisht pa kosto, me një normë interesi aktualisht nën 0.1%. Është e vështirë të mendohet për një mënyrë më të lehtë për të siguruar financa të jashtme për vendet që e kërkojnë urgjentisht atë.
Kjo është arsyeja pse shumë liderë duan alokime më të shpeshta të SDR. Në Konferencën e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike (COP26) në Glasgow nëntorin e kaluar, për shembull,
kryeministrja e Barbados, Mia Amor Mottley, bëri thirrje për lëshimin e 500 miliardë dollarëve SDR në vit për 20 vjet për të financuar veprimet klimatike. Meqenëse ekonomitë e përparuara kanë dështuar të përmbushin premtimin e tyre relativisht modest në COP15 në 2009 për të mobilizuar 100 miliardë dollarë në vit në financimin e klimës për botën në zhvillim, alokimet e rregullta të SDR do të siguronin burime thelbësore për të forcuar përpjekjet për zbutjen dhe përshtatjen në vendet ku ato janë më të nevojshme. Përveç kësaj, SDR-të do të siguronin një pjesë të financimit të kërkuar për të arritur Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm, të cilat aktualisht duken të paarritshme.
Ata që shqetësohen për pasojat monetare të alokimeve vjetore të SDR-ve duhet të kenë parasysh se shuma e propozuar është e parëndësishme në krahasim me rritjen e likuiditetit prej 25 trilion dollarësh të nxitur nga politikat e lira monetare në ekonomitë e përparuara që nga kriza financiare globale e vitit 2008. Me 943 miliardë dollarë, SDR-të aktualisht përbëjnë vetëm 7% të rezervave globale prej 12.8 trilionë dollarësh. Edhe nëse pjesa e SDR-ve në rezervat globale do të kufizohej, të themi, në 30-50%, ka qartësisht hapësirë të konsiderueshme për më shumë emetim.
Pyetja më e menjëhershme është se si të përdoren 400 miliardë dollarë të SDR-ve të alokuara për vendet e pasura që nuk kanë gjasa të kenë nevojë për to. Thjesht mbajtja e këtyre balancave të tepërta të SDR me FMN-në është një humbje e jashtëzakonshme, duke pasur parasysh kostot masive të mundësive. Disa ekonomi më të pasura janë zotuar të rialokojnë një total prej 100 miliardë dollarësh në SDR, por ende nuk e kanë arritur këtë objektiv.
Si rezultat, si të riciklohen ose rikanalizohen SDR-të ekzistuese është bërë një pyetje urgjente. Por propozimi i FMN-së për të krijuar një “Besim për elasticitetin dhe qëndrueshmërinë” prej 50 miliardë dollarësh do t’i privonte vendet në zhvillim nga shumë nga avantazhet e SDR-ve. Si fillim, shuma është tronditëse e vogël. Më keq, burimet duhet të sigurohen në formën e borxhit që duhet të shlyhet (megjithëse me norma të ulëta interesi) dhe do t’i nënshtrohen kushteve të FMN-së që shumë shpesh janë rezultuar jashtëzakonisht kundërproduktive. Dhe paratë do të jenë në dispozicion vetëm për vendet me të ardhura të ulëta ose ato aktualisht nën programet e FMN-së, duke lënë jashtë pjesën më të madhe të botës në zhvillim. Me fjalë të tjera, skema e propozuar e FMN-së është biznes si zakonisht, duke nënkuptuar pak ndikim pozitiv kuptimplotë.
Sugjerimet e tjera janë më premtuese. Vendet e pasura mund t’i kanalizojnë SDR-të e tyre në bankat e zhvillimit rajonal, të cilat janë të autorizuara t’i mbajnë ato. Institucionet si Banka Afrikane për Zhvillim mund të përdorin SDR-të për të zgjeruar bazën e tyre të kapitalit dhe për t’u ofruar vendeve në zhvillim më shumë financa klimatike dhe mbështetje buxhetore për përmbushjen e SDG-ve.
Po kështu, ekonomisti Avinash Persaud ka propozuar krijimin e një fondi financimi klimatik prej 500 miliardë dollarësh në vit, i financuar nga emetimi i SDR. Trusti do të nxirrte në ankand fondet për vendet, me ofertat e suksesshme që premtojnë uljen më të madhe të mundshme të emetimeve të gazrave serrë që rezultojnë nga investimi i propozuar.
Nëse qeveritë e vendeve të pasura mbeten të ngadalta në përgjigjen e tyre ndaj propozimeve për të përdorur atë që është në thelb para pa pagesë, ato jo vetëm që do të humbasin një mundësi të madhe. Dështimi për të siguruar një rimëkëmbje globale më të barabartë dhe më të qëndrueshme do t’i kafshojë ata.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A do shërohet ekonomia nga kontrollet stimuluese të Biden?
Evropa ka mbetur pas në garën e rimëkëmbjes
Eurozona varet nga kursimtarët e moshuar
