Institucionet finaciare jane zemra e ekonomisë së një vendi. Nëse një kompani e madhe dështon, kompanitë që mbështeten në të mund të shuhen së bashku me punësimin që ato ofrojnë. Prandaj, nëse kostoja e një pakete shpëtimi është më e vogël se kostoja e dështimit për ekonominë, një qeveri mund të vendosë që një paketë shpëtimi duke sjellë zgjidhjen me kosto më efektive.
“Too big to fail” përshkruan konceptin ku një biznes është bërë aq i madh sa një qeveri do të ofrojë ndihmë për të parandaluar dështimin e saj, sepse duke mos bërë kështu do të kishte një efekt katastrofik në të gjithë ekonominë.
Me 15 shtator 2008, Lehman Brothers, një bankë e njohur e investimeve, shpalli falimentin, pasi sekretari i Thesarit të Administratës së Bushit, Hank Paulson, refuzoi ti japë atyre një paketë shpëtimi. Pavarësisht luatjeve të tregut, rënia e Lehman Brothers shënon atë që shumë e konsiderojnë fillimin e një krize financiare globale.
Pasi indeksi mesatar i tregut të aksioneve Doë Jones u mbyll me 504 pikë – afërsisht 4,5% më pak se vitin e kaluar, politikëbërësit ndryshuan qëndrimin e tyre ndaj paketave të shpëtimit dhe filluan një program prej 700 miliardë dollarësh për të stabilizuar tregjet financiar. Kompanitë që konsideroheshin “Too big to fail”përfituan nga paketat e shpëtimit në këmbim të stokut, statusit të bankës dhe qasjes në kreditë e zbritura nga Rezerva Federale.
Pra, cilat ishin kompanitë financiare që morën ndihmë nga qeveritë dhe sot, dhjetë vjet më vonë, ku janë ato?
ü Bear Stearns
Qëllimi i Bear Stearns ishte mbeshtetja e tregjeve financiare dhe nxitja e stabilitetit në një sistem që gjithnjë e më shumë u pranua si i paqëndrueshëm që nga mesi i vitit 2007.Në mars të vitit 2008, Rezerva Federale e Shtetit pranoi të jepte deri në 30 miliardë dollarë për JPMorgan Chase në mënyrë që të blinin Bear Stearns. JPMorgan veproi duke paguar vetëm 10 $ një aksion për institucionet financiare me probleme të investimeve. Në vend që të ndalonte panikun, kjo marrëveshje rriti me shume kolapsin financiar.
Pavarësisht lëvizjes se gabuar JPMorgan nuk vuan shumë. Fitimi i tij në tremujorin e dytë për vitin 2018 u rrit në 5.4 miliardë dollarë, një rritje vjetore mbi 13 për qind.
ü American International Group
Menjëherë pas dështimit të Lehman Brothers, qeveria filloi të distancohej kur u bë e qartë se American International Group do të dështonte për shkak të investimeve të saj të mëdha në kreditë afatgjata. Në fund, qeveria hodhi më shumë se 180 miliardë dollarë në AIG, por mori mbrapsht vetëm 80% te tyre deri në vitin 2012.
Sot, pas disa vitesh të fitimeve, AIG po lufton përsëri. Në gusht të vitit 2018, AIG raportoi se biznesi i tij i përgjithshëm i sigurimeve kishte rënë 46% në krahasim me vitin e kaluar dhe të ardhurat e sigurimit, që regjistruan fitime prej $ 149 milion një vit më parë, tani po tregojnë një humbje prej 89 milionë dollarë.
ü Morgan Stanley dhe Goldman Sachs
Shpëtimet e vitit 2008 nuk kishin si qëllim vetëm blerjen e aksioneve të qeverisë, por edhe për ndryshimin e imazhit të bankave. Bankat e investimeve Morgan Stanley dhe Goldman Sachs nuk kishin kaluar akoma si bankë tregtare për konsumatorët deri në krizën financiare.
Të dy Morgan Stanley dhe Goldman Sachs huazuan miliarda në norma të ulëta për të ndihmuar në stabilizimin e operacioneve të tyre, e cila u lejoi që të futen në tregun e konsumit në një mënyrë që ata nuk ishin në gjendje të bëjnë më parë.
Sot, Morgan Stanley ofron një shumëllojshmëri shërbimesh bankare krahas bankave për investime. Në muajin korrik të vitit 2018, Morgan Stanley raportoi një rritje vjetore mbi 39% të fitimit, me asetet e saj bankare duke arritur 200 miliardë dollarë për herë të parë në tremujorin e dytë të vitit 2018.Për Goldman Sachs, megjithatë, situata nuk është dhe aq pozitive. Edhe pse fitimi u rrit 40%, vlera e tyre ka rënë më 13 për qind nga viti në vit.
ü Banka e Amerikës
Banka e Amerikës gjithashtu përfitoi nga paketa e shpëtimit nga qeveria, duke përfshirë më shumë se 100 miliardë dollarë garanci, në mënyrë që të blinte kompanitë financiare me veshtirësi në investim si Countryëide Financial dhe Merrill Lynch. Banka e Amerikës duhej të merrte përsipër humbjet që lidheshin me ato kompani, duke përfshirë edhe tarifat ligjore që lidheshin me praktikat e diskutueshme të huamarrjes së vendit. Edhe me këto kosto, Banka e Amerikës po lulëzon sot. Ajo renditet si huadhënësi i dytë më i madh i Amerikës, dhe fitimet e saj totale për tremujorin e dytë të vitit 2018 arritën në 6.8 miliardë dollarë. Banka pret të vazhdojë të shohë rritjen që rezulton nga një investim prej 500 milionë dollarësh në teknologji.
A kanë funksionuar skemant e shpëtimit?
Dhjetë vjet pas krizës financiare, ka një shans të mirë që, nëse përballemi më me një situatë të ngjashme, qeveritë do të zotohen për të shpëtuar institucionet financiare. Edhe pse Kongresi ne Amerikë kaloi një paketë shpëtimi prej 700 miliardë dollarësh gjatë krizës financiare globale, disa vlerësime tregojnë se SHBA-të shpenzuan, dhanë hua ose garantoheshin deri në 12.8 trilion dollarë për të shpëtuar ekonominë. Ndërkohë që shumë para mund të mos ishin shpenzuar drejtpërdrejt, qeveria në thelb u bë një pengesë për dhjetëra banka që konsideroheshin thelbësore për sistemin financiar dhe ekonominë e SHBA.
Nc një ekonomi të fortë dhe të qëndrueshme, dështimi i një banke të caktuar mund të mos jetë sistemik. Por në një ekonomi të dobët si në Shqipëri, politikëbërësit do të jenë shumë të shqetësuar për një dështim të tillë të bankës. Në fund të fundit, ky dështim mund të shkaktojë depërtim në bankat e tjera dhe të shkaktojë një rënie të konsiderueshme të gjithë zinxhirit të sistemit financiar në vendin tonë.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Dossier/ Bankat, ku “çalon” konkurrenca
