Pasuritë e mëdha, diversiteti, si dhe veçoritë unikale të Trashëgimisë Kulturore në Kosovë gjatë shekujve ka tërhequr vëmendjen gjithëherë të studiuesve të ndryshëm për këtë pasuri unikale.
Në këtë kontekst, vend të veçantë zë Trashëgimia Arkitekturore dhe Trashëgimia Arkeologjike, trashëgimi këto që ruajnë traditë së paku nga gjysma e dytë e shekullit XIX.
Krahas afirmimit të trashëgimive në fjalë, kjo pasuri e madhe kulturore është sfiduar edhe me grabitjet e mëdha, sidomos në kohën e luftërave, siç ka ndodhur në Luftërat Ballkanike (1912-1913), Luftës së Parë Botërore (1914-1918), në periudhën e Mbretërisë së Jugosllavisë (1918-1941), dhe sidomos në Luftën e fundit të Kosovës (1989-1999), kur Trashëgimia kulturore bëhet ndër viktimat e para të saj.
Atëherë, në territorin e Kosovës qenë shkatërruar rreth 1025 objekte të Trashëgimisë së Kosovës.
Nga vargu i gjatë i shkatërrimeve dhe grabitjeve sistematike të trashëgimisë kosovare, padyshim se vend qendror në historinë tonë të trashëgimisë kulturore do të zë hapja e kanalit nga stacioni i pompimit të ujit në Çaglavicë që shpiente deri te akumulimi i ujit në Graçankë gjatë vitit 1995.
Kanali në fjalë duke kaluar kryq e tërthorë nëpër Ulpianë, qendër më e madhe antike jo vetëm e Kosovës por edhe më gjerësisht në Ballkan ka shkatërruar (dhe grabitur) trashëgimi të pasur kulturore, së bashku me një monument të rrallë të kultit paleokristian (shek. IV), çështje kjo që është heshtur shumë kohë nga zyrtarët serbë, por edhe nga disa “ekspertë” shqiptarë të atëhershëm të trashëgimisë kulturore, të cilët duke heshtur këtë çështje dhe shumë çështje të tjera kanë zënë dhe zëjnë vende kyçe në trashëgiminë tonë kulturore.
Arsyeja pse jam duke e përsëritur më se një herë, këtë njoftim profesional e shkencor është se, kanali në fjalë, në çdo çast mund të godas punën e shkëlqyeshme konservuese e restauruese të një pjese të Ulpianës nga Ministria Kulturës së Kosovës, siç ndodhi rasti i “vërshimit” disa vite më parë, mu në pjesën ku ishin kryer disa punë të rëndësishme konservuese dhe restauruese!
/ Marrë nga profili i historianit Jahja Drancolli
