Sunduesi dhe më i madhi feudal i Shqipërisë së Mesme dhe asaj të Jugut, Ali Pashë Tepelana, do të ekzekutohej më 24 janar të viti 1822, pas një qëndrese të fortë, të pashembullt përballë pushtuesve osmanë./Konica.al
“Luani i Janinës”, në historiografinë shqiptare njihet si themelues i Pashallëkut autonom të Janinës, njëkohësisht edhe si një kryengritës kundër pushtimit osman.
Ali Pashë Tepelena lindi rreth viteve 1740-1750, në Tepelenën e Labërisë dhe vdiq më 24 Janar 1822, duke mbrojtur trojet shqiptare të Epirit nga forcat osmane.
Më 1784, Ali Pasha fitoi gradën e Pashait, si komandant ushtarak pranë Valiut të Rumelisë, në Sofje. Po këtë vit, siguroi me luftë qeverisjen e sanxhakut të Delvinës. Në vitet 1786-’88 u bë derbendpashë dhe qeveritar i Sanxhakut të Tërhallës (Thesali) dhe shtiu në dorë, sidomos me përkrahjen e borgjezisë zejtare-tregtare të vendit, qeverisjen e sanxhakut të rëndësishëm të Janinës, duke shtrirë kështu pushtetin e vet mbi Epirin dhe një pjesë të trojeve jugore shqiptare.
Rreth 1787, i thirrur në Kostandinopojë Tepelenë Dervenci Ali-Pasha për gjithë e Thesalisë.
Si pronar i madh tokash, sipërmarrës i taksave shtetërore, si pjesëmarrës aktiv në veprimtari tregtare dhe duke mbrojtur interesat e çifligarëve të rinj po dhe të borgjezisë tregtare, të cilën e bëri për vete me një politikë tolerance të gjere fetare, Ali Pashë Tepelena mënjanoi përkrahësit e pushtetit qendror osman dhe “tiranët e vegjël” si shkaktarë të anarkisë feudale në vend. Ai i shndërroi kështu trevat e përfshira nën sundimin e tij në një formacion shtetëror autonom, që dallonte nga viset e tjera të perandorisë për nga rregulli, qetësia dhe zhvillimi ekonomik e kulturor.
Janina u bë një qytet nga më të rëndësishmit dhe më të begatë në viset Perëndimore të Ballkanit, qendër e tregut ndërkrahinor të Rumelisë Jugore, qe përfshinte edhe një varg krahinash të Shqipërisë, një vatër arsimore dhe kulturore ku filloi të përdorej si gjuhë shkrimi dhe shqipja.
Në vitet 1798-1812, duke nënshtruar me luftë qeveritarët rivalë të sanxhaqeve fqinjë, si dhe krahinat e vetëqeverisura të Sulit, Himarës, etj. dhe duke shfrytëzuar situatën e vështirë të Perandorisë Osmane në periudhën e luftërave të Napoleon Bonapartit, Ali Pashë Tepelena arriti të zgjeronte e përforconte pushtetin e vet, duke përfshirë trevat që nga gjiri i Prevezës deri afërsisht në lumin Shkumbin.
Pashallëku i Janinës u bë një faktor me rëndësi ndërkombëtare në kushtet kur forcat franceze që ishin vendosur në ishujt jonianë, si dhe Anglia, drejtuan vëmendjen e tyre ndaj sundimtarit të fuqishëm shqiptar dhe krijuan lidhje direkte diplomatike me të, duke kapërcyer Portën.
Ali Pashë Tepelena ishte bërë kështu një sundimtar faktikisht i pavarur, por gjithmonë i kujdesshëm, për të mos krijuar konflikte të parakohshme me pushtetin qendror osman, duke pritur një moment të volitshëm për t’u shkëputur prej këtij.
Në vitet 1820 – 1822, Ali Pashë Tepelena filloi luftën për mbrojtjen e vendit nga sulmi i forcave të Perandorisë Osmane dhe me këtë filloi faza më e lartë e veprimtarisë së, sundimtarit shqiptar për të shkëputur zotërimet e veta nga vartësia e Perandorisë.
Ai i bëri ballë rrethimit për një vit e gjysmë, me një qëndresë të pashoqe, deri sa i ngujuar në kalanë e ishullit të liqenit të Janinës, u vra nga ushtria osmane.
Turqit ia prenë kokën, e dërguan në Stamboll dhe e ekspozuan në kamaren e Portës së Lartë.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Ali Pasha ka thënë: dy shqiptarë janë shumë!”
“Askush prej myslimanëve nuk guxon”
‘Murgu i Voskopojës që shkruajti shqip qysh më 1731’
