Lufta e Rusisë në Ukrainë është konflikti më përçarës që Evropa ka parë që nga viti 1945.
Ndërsa shumë në Perëndim shohin një luftë të zgjedhur nga presidenti rus Vladimir Putin, ai thotë se vendimi i NATO-s i vitit 2008 në favor të anëtarësimit eventual të Ukrainës solli një kërcënim ekzistencial për Rusinë, dhe ende të tjerë e gjurmojnë konfliktin që nga fundi i Luftës së Ftohtë dhe dështimi i Perëndimit për të mbështetur Rusinë në mënyrë adekuate pas rënies së Bashkimit Sovjetik.
Si mund ta dallojmë origjinën e një lufte që mund të zgjasë me vite?
Lufta e Parë Botërore ndodhi më shumë se një shekull më parë, megjithatë historianët ende shkruajnë libra duke debatuar se çfarë e shkaktoi atë. A filloi sepse një terrorist serb vrau një kryedukë austriak në 1914, apo kishte të bënte më shumë me fuqinë gjermane në rritje që sfidonte Britaninë, apo nacionalizmin në rritje në të gjithë Evropën?
Përgjigja është “të gjitha më sipër”. Por lufta nuk ishte e pashmangshme derisa në fakt shpërtheu në gusht 1914; dhe madje edhe atëherë, nuk ishte e pashmangshme që të pasonin katër vjet masakër.
Për të zgjidhur gjërat, ndihmon për të dalluar midis shkaqeve të thella, të ndërmjetme dhe të menjëhershme.
Siç vëren historiani Christopher Clark në librin e tij për origjinën e Luftës së Parë Botërore, The Sleepwalkers, në vitin 1914, “e ardhmja ishte ende e hapur”. Zgjedhjet e dobëta të politikave ishin një shkak vendimtar i katastrofës.
Në Ukrainë, nuk ka dyshim se Putini e ndezi shkrepësen kur urdhëroi trupat ruse të pushtonin më 24 shkurt. Ashtu si udhëheqësit e fuqive të mëdha në 1914, ai ndoshta besonte se do të ishte një luftë e shkurtër, me një fitore të shpejtë, disi si marrja e Budapestit nga Bashkimi Sovjetik në 1956 ose Praga në 1968.
Trupat ajrore do të kapnin aeroportin dhe tanket që avanconin do të kapnin Kievin, duke hequr presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky dhe duke vendosur një qeveri kukull.
Putin i tha popullit rus se ai po kryente një “operacion special ushtarak” për të “denazifikuar” Ukrainën dhe për të parandaluar zgjerimin e NATO-s në kufijtë e Rusisë.
Por duke pasur parasysh se sa seriozisht ai llogariti gabimisht, duhet të pyesim se çfarë po mendonte në të vërtetë.
Ne e dimë nga vetë shkrimet e Putinit dhe nga biografë të ndryshëm si Philip Short, se shkaku i ndërmjetëm ishte refuzimi për të parë Ukrainën si një shtet legjitim.
Putini ankohej për shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik, të cilit i kishte shërbyer si oficer i KGB-së dhe, për shkak të afiniteteve të ngushta kulturore të Ukrainës dhe Rusisë, ai e konsideroi Ukrainën një shtet të rremë. Për më tepër, Ukraina ishte mosmirënjohëse, duke ofenduar Rusinë me kryengritjen e saj në Maidan të vitit 2014, e cila hoqi një qeveri pro-ruse dhe thelloi marrëdhëniet tregtare me Bashkimin Evropian.
Putin dëshiron të rivendosë atë që ai e quan “botën ruse” dhe, ndërsa i është afruar moshës 70-vjeçare, ai ka menduar për trashëgiminë e tij.
Udhëheqësit e mëparshëm, si Pjetri i Madh, kishin zgjeruar fuqinë ruse në kohën e tyre. Duke pasur parasysh dobësinë e sanksioneve perëndimore që pasuan pushtimin e Ukrainës nga Rusia dhe aneksimin e gadishullit të Krimesë në vitin 2014, Putin duket se e ka pyetur veten: Pse të mos shkojmë më tej?
Perspektiva e zgjerimit të NATO-s ishte një shkak më pak i ndërmjetëm.
Ndërsa Perëndimi krijoi një Këshill NATO-Rusi përmes të cilit oficerët ushtarakë rusë mund të merrnin pjesë në disa takime të NATO-s, Rusia priste më shumë nga marrëdhënia.
Kur presidenti i SHBA Bill Clinton diskutoi këtë çështje me presidentin rus Boris Yeltsin në vitet 1990, pati një pranim të pakënaqur nga Rusia për njëfarë zgjerimi të NATO-s, por pritshmëritë nga të dyja palët ndryshonin.
Vendimi i NATO-s në samitin e saj të vitit 2008 në Bukuresht për të përfshirë Ukrainën (dhe Gjeorgjinë) si anëtarë të mundshëm të ardhshëm thjesht konfirmoi pritshmëritë më të këqija të Putinit për Perëndimin.
Megjithatë, ndërsa vendimi i NATO-s në vitin 2008 mund të ketë qenë i gabuar, ndryshimi i qëndrimit të Putinit e parapriu atë.
Ai kishte ndihmuar Shtetet e Bashkuara pas sulmeve të 11 shtatorit 2001, por fjalimi i tij në Konferencën e Sigurisë në Mynih të 2007-ës tregon se ai tashmë ishte acaruar me Perëndimin përpara samitit të Bukureshtit.
Prandaj, mundësia e zgjerimit të NATO-s ishte thjesht një nga disa shkaqe të ndërmjetme, njëra që u bë më pak e spikatur menjëherë pas samitit të Bukureshtit nga njoftimet e Francës dhe Gjermanisë se do të vendosnin veton ndaj anëtarësimit të Ukrainës në NATO.
Pas gjithë kësaj qëndronin shkaqet e largëta ose të thella që pasuan fundin e Luftës së Ftohtë. Fillimisht, kishte një optimizëm të madh, si në Rusi ashtu edhe në Perëndim, se rënia e Bashkimit Sovjetik do të lejonte ngritjen e demokracisë dhe një ekonomi tregu në Rusi. Në vitet e para, Clinton dhe Yeltsin bënë një përpjekje serioze për të patur marrëdhënie të mira. Por ndërkohë që SHBA-ja i dha hua dhe ndihmë ekonomike qeverisë së kryeministrit rus Yegor Gaidar, rusët prisnin shumë më tepër.
Për më tepër, pas shtatë dekadash planifikimi qendror, një transformim i papritur në një ekonomi tregu në lulëzim ishte i pamundur.
Përpjekjet për të detyruar ndryshime të tilla të shpejta nuk mund të mos prodhonin përçarje, korrupsion dhe pabarazi ekstreme. Ndërsa disa oligarkë dhe politikanë u pasuruan jashtëzakonisht shumë nga privatizimi i shpejtë i aseteve shtetërore, standardi i jetesës së shumicës së rusëve ra.
Në Davos në shkurt 1997, guvernatori i Nizhny Novgorod, Boris Nemtsov (më vonë u vra), raportoi se askush në Rusi nuk po paguante taksa dhe se qeveria ishte prapa në pagimin e pagave. Më pas, në shtator të vitit të ardhshëm, parlamentari liberal Grigory Yavlinsky tha në një darkë në Shkollën Kennedy të Harvardit se “Rusia është plotësisht e korruptuar dhe Jelcin nuk ka vizion”.
Në pamundësi për t’u përballur me pasojat politike të përkeqësimit të kushteve ekonomike, Jelcin, në atë kohë me shëndet të dobët, iu drejtua Putinit, ish-agjentit të panjohur të KGB-së, për ta ndihmuar atë të rivendoste rendin.
Asnjë nga këto nuk do të thotë se lufta në Ukrainë ishte e pashmangshme.
Por me kalimin e kohës ajo u bë gjithnjë e më e mundshme. Më 24 shkurt 2022, Putin llogariti gabimisht dhe ndezi shkrepsën që nisi zjarrin. Është e vështirë ta shohësh atë duke e fikur.
Joseph S. Nye, Jr., profesor në Universitetin e Harvardit dhe një ish-ndihmës sekretar i mbrojtjes i SHBA-së, është autori, së fundmi, i “A ka rëndësi morali? Presidentët dhe politika e jashtme nga FDR tek Trump” (Oxford University Press, 2019).
Burimi: Project Syndicate
Përktheu dhe përshtati: Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Pas Krimesë, Putini do të aneksojë me forcë Bjellorusinë!
