Nga Shekspiri tek Leonardo da Vinçi, themeluesi i psikoanalizës ka zbatuar metodën e vet studiuese edhe te kryeveprat e artit dhe letërsisë
Sigmund Frojd njihet si babai i psikoanalizës, një nga disiplinat më të njohura të psikologjisë. Teoria bazohet në besimin shkencor se mendimi i çdo individi ndikohet nga proceset psikike të të pandërgjegjshmes. Duke përdorur teknika të ndryshme, që mbështesin lidhjen mes të pandërgjegjshmes, mendjes dhe trupit, filozofi çek paraqet një bazë të sigurt për psikoanalizën: teoria e lapsusit, studimet mbi instinktet, veprimet e munguara dhe të pavullnetshme, dekompozimi i vetëdijes në Ajo, Uni, Super Uni, por mbi të gjitha Frojdi na freskon mendjen sa i përket interpretimit të ëndrrave sipas tij.
Ëndrrat shpesh shprehin kujtime dhe njohuri se subjekti në zgjim nuk është në dijeni të zotërimit.
Nisur autori i librit “Interpretimi i ëndrrave”, ëndrrat e njeriut kanë qenë gjithmonë objekt studimi. Së pari, filluan të interpretoheshin nga filozofët grekë, gabimi i të cilëve qëndronte tek fakti se ata e shihnin ëndrrën si një shenjë paralajmëruese. Frojdi nuk pajtohet me mbështetësit e kësaj teze dhe do të mbështesë zbatimin e gabuar të metodës. Për të, ëndrra është një manifestim që çon në zemërimin e një dëshire dhe mund të jetë frymëzuar nga ndonjë kujtim i fëmijërisë, nga pavetëdija, gjithmonë e gatshme për t’u shfaqur, ose nga episode të përjetuara një ditë më parë dhe endogjene. Tipologjitë e ëndrrave janë të larmishme dhe të ndryshme: mund të përjetojmë një ëndërr të ankthshme ose një ëndërr dënimi. E përbashkët është përmbajtja latente, dendësia e simboleve që qëndrojnë nën paraqitjet ëndërruese. […]
Metoda e interpretimit të ëndrrave, përveçse tek pacientët real, është zbatuar edhe në sferën e letërsisë. Praktikisht Frojdi i ka analizuar veprat letrare sikur të ishin raste klinike, duke i konsideruar në njëfarë mënyre shkrimtarët në rangun e pacientëve. Sigurisht, diçka e tillë mund të konsiderohet si caku i metodës frojdiane që çon në tejkalimin e mbinjeriut. Në fakt, autori, duke kërkuar referenca psikike në veprat dhe autorët që ai ka analizuar, ka absolutizuar dhe shfuqizuar shumë vepra. Në fakt, pasardhësit e tij i reduktuan supozimet e mjeshtrit, mes të shumtëve kritiku dhe psikoanalisti Jung, i cili, duke u larguar nga Frojdi në mes të karrierës, ndërtoi një rrymë diametralisht të kundërt.
Në detaje, Frojdi u zgjat mbi veprat e Shekspirit, ikonë e letërsisë dhe dramaturgjisë angleze. I konsideruar si një nga autorët e tij të preferuar, i cili e shoqëroi psikoanalistin që nga fëmijëria, interpretimi i Hamletit shekpsirian ngjalli shumë kritika. Nisur nga lajmi i vdekjes së babait të Shekspirit disa muaj para se të publikohej kryevepra, Frojdi e konsideron Hamletin një Edip të dështuar. Shkurtimisht, ishte Sofokliu i tragjedisë greke, i cili kompozoi Edipin Mbret, një dramë e përqendruar në ngjarje katastrofike dhe profeci që do të çonin në martesën e pandërgjegjshme midis Edipit dhe nënës së tij, Giocasta, pasi protagonisti vrau të atin, në mënyrë të pavetëdijshme. Tragjiciteti dhe tematika universale e historisë do të ndikojë për shekuj me radhë artin dhe filozofinë, deri në elaborimin modern të të ashtuquajturit “kompleksi i Edipit”, i cili parashikon dashurinë e fëmijës për nënën zhvilluar në moshën pesëvjeçare.
Nga kjo pikëpamje, vetë Frojdi do të shprehet: “diversiteti absolut i jetës psikike të dy periudhave kulturore kaq të largëta nga njëra-tjetra, si dhe progresi i vazhdueshëm i represionit në jetën afektive të njeriut, gjithsesi janë zbuluar në trajtimin e së njëjtës temë në mënyra të ndryshme. Tek Edipi, fantazia fëmijërore e dëshirës mbi të cilën është përqendruar puna, është e theksuar dhe e përfunduar si në ëndërr; tek Hamleti ajo mbetet e largët dhe prania e saj zbulohet vetëm, siç ndodh në neurozë, nga efektet frenuese të tilla si pasoja”. Brendësia e Hamletit mund të shpjegohej me ndjenjën e fajit të shkaktuar nga dëshira për të vrarë të atin që të zotëronte nënën. Për këtë arsye, nevoja për të vdekur i helmuar, siç u vra edhe i ati, mund të identifikohen me një nevojë për vetë-dënim.
Kritika më bindëse, që ende ngjall trallisje dhe ofron ide për reflektime, është leximi i një ëndrre të Leonardo da Vinçit, marrë nga ditari i tij. Duke u nisur nga teoria se kujtimet e fëmijërisë janë dëshirat e ripunuara më vonë, kur periudha e parë e jetës teknikisht është “rindërtuar” nga uni i rritur, kjo mund të shërbejë si pikë referimi për të kuptuar drejtimet seksuale të artistit. Jo vetëm përmes shkrimeve, por edhe duke analizuar kryeveprat e tij të artit, Frojdi teorizon rreth një narcizizmi të manifestuar në modelet e të rinjve, ndihmësit e tij, mbajtur mend më tepër për bukurinë sesa për aftësitë e tyre artistike, që i do ashtu siç nëna e ka dashur atë.
Bazuar në fragmente të jetës, psikoanalisti në fund shpjegon se si homoseksualiteti i Leonardos bazohet në mungesën e një figure atërore të qëndrueshme, si dhe në nevojën për të dashur një burrë siç e deshi nëna atë, pothuajse në osmozë.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
