Ndërsa ish- shefi ushtarak serb i Bosnjës Ratko Mlladiç apelon këtë javë kundër aktgjykimit që e shpalli atë fajtor për genocid dhe krime të tjera të luftës, BIRN shqyrton arsyet kryesore për dënimin e tij dhe se si mbrojtja do të përpiqet për ta liruar.
Nëntë vjet pasi Ratko Mlladiç u gjurmua dhe u arrestua në Serbi, dhe tetë vjet nga fillimi i gjykimit ndaj tij, ish-shefi ushtarak i serbëve të Bosnjës po apelon në mekanizmin për Gjykatat Ndërkombëtare të Krimeve në Hagë këtë javë kundër dënimit të tij për genocid dhe të tjera.
Krime që përfshijnë disa nga mizoritë më të këqija në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore.
Gjykata e OKB e dënoi Mlladiç me burg të përjetshëm në nëntor 2017, duke e konsideruar atë fajtor për gjenocid në dëm të boshnjakëve të Srebrenicës në 1995, përndjekjen e boshnjakëve dhe kroatëve në të gjithë Bosnje-Hercegovinën, duke terrorizuar popullsinë e Sarajevës gjatë rrethimit të qytetit dhe duke marrë peng paqeruajtësit e OKB.
Ankimimi i Mlladiç, duke kërkuar një lirim ose rigjykim, do të paraqitet të martën, ndërsa të Mërkurën gjyqtarët do të dëgjojnë një apel nga prokuroria e Hagës, e cila po bën thirrje që ai gjithashtu të shpallet fajtor për genocid në gjashtë komuna të tjera boshnjake në 1992 .
Paraqitja e ankesave është shtyrë dy herë, së pari në Mars pasi Mlladiç ju nënshkrua një operacioni të zorrës së trashë, dhe më pas në qershor për shkak të pandemisë së koronavirusit.
Disa nga gjyqtarët do ta kishin të vështirë të udhëtonin në Hagë si pasojë e kufizimeve të rrepta të udhëtimit, ndërsa Mlladiç i përket një grupi “rreziku” për shkak të shëndetit dhe moshës së tij.
Ish- gjenerali i ushtrisë serbo- boshnjake, i cili tani është 77 vjeç, ka pasur disa probleme serioze mjekësore gjatë mbajtjes në paraburgim në Holandë dhe ka pësuar dy goditje në zemër. Mbrojtja e tij ka kërkuar në mënyrë të përsëritur, por pa sukses, që ai të shtrohet në spital, duke pretenduar se shëndeti i tij po përkeqësohet.
Mlladiç akuzohet për krimet më të rënda
Në korrik 1995, para përfundimit të luftës në Bosnje, Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, ICTY, akuzoi Mlladiç për genocid, krime kundër njerëzimit dhe krime të shumta lufte.
Në nëntor të këtij viti, aktakuza u zgjerua për të përfshirë gjithashtu akuza në lidhje me sulmin ndaj Srebrenicës në korrik 1995 dhe marrjen peng e paqeruajtësve të OKB.
Mlladiç jetoi lirshëm në Beograd për një kohë pas luftës, por u arratis menjëherë pas arrestimit të udhëheqësit serb Slobodan Milkoseviç. Mlladiç atëherë arriti të shmangte kapjen me ndihmën e ushtarakëve dhe zyrtarëve serbë të sigurisë deri në maj 2011, kur u arrestua dhe u deportua në Hagë. Gjyqi ndaj tij filloi një vit më pas.
Në nëntor 2017, dhoma e shkallës së parë e ICTY dënoi Mlladiç me burg të përjetshëm, duke konkluduar se ai ishte fajtor në dhjetë nga 11 akuzat.
“Veprimet e të pandehurit kontribuan në krime aq shumë sa që pa veprimet e tij nuk do të ishin kryer në atë formë që ndodhën”, tha gjykatësi kryesues Alphons Orie.
Gjykata përcaktoi se ai mori pjesë në katër vepra të përbashkëta kriminale. E para kishte për qëllim largimin e përhershëm të boshnjakëve dhe kroatëve nga pjesët e Bosnje-Hercegovinës të pretenduara nga serbët, e dyta kishte për qëllim përhapjen e terrorit midis popullatës civile të Sarajevës gjatë rrethimit të qytetit përmes një fushate sulme snajperësh dhe granatimesh.
Qëllimi i ndërmarrjes së tretë të përbashkët kriminale ishte të eleminonte boshnjakët nga Srebrenica, ndërsa ndërmarrja e katërt e përbashkët kriminale kishte për qëllim marrjen peng e paqeruajtësve të OKB, me qëllim që të parandalonte NATO-n të kryejë sulme ajrore mbi objektivat ushtarake serbe.
Në aktgjykim thuhej se Mlladiç urdhëroi sulmin mbi Srebrenicën në korrik 1995 në terren, duke gënjyer robërit boshnjakë se ata do të liroheshin nën shkëmbimet e të burgosurve pak para se të dërgoheshin tek toga e pushkatimit.
Midis 12 dhe 17 korrikut 1995, forcat serbe të Bosnjës “vranë sistematikisht disa mijëra burra dhe djem boshnjakë” në “vende të ndryshme ekzekutimi në komunat e Srebrenicës, Zvornik dhe Bratunac”, sipas fjalëve të aktgjykimit.
E vetmja llogari mbi të cilën Mlladiç nuk u shpall fajtor ishte ai që e akuzoi atë për genocid në gjashtë komuna Boshnjake në 1992. Duke shpjeguar atë pjesë të vendimit, aktgjykimi thoshte se megjithëse “një numër i madh i boshnjakëve dhe kroatëve u vranë ose u plagosën rëndë”, gjykata vendosi që viktimat nuk përbëjnë “një pjesë të konsiderueshme” të këtyre grupeve etnike në gjashtë komunat dhe , prandaj, kushtet për veprën penale të gjenocidit nuk ishin përmbushur.
“Mjeshtër i jetës dhe vdekjes”
Në fjalën e tij përmbyllëse në gjyqin e Mlladiç, prokuroria tha se ai kishte “një qëllim penal për të larguar boshnjakët dhe kroatët nga territoret e pretenduara nga serbët”. Prokurori e përshkroi atë si “mjeshtri i jetës dhe vdekjes”.
Gjatë gjyqit, eksperti ushtarak Richard Butler tha që oficerët e Ushtrisë Serbe të Bosnjës Vujadin Popoviç, Ljubisa Beara dhe Zdravko Tolimir, të cilët gjithashtu u dënuan me burgim të përjetshëm në mënyrë të veçantë në gjyqet për gjenocidin e boshnjakëve nga Srebrenica, nuk mund të kishin organizuar pushkatimin e robërve të Srebrenicës pa urdhrin e Mlladiç.
Por mbrojtja insistoi që Mlladiç “kurrë nuk urdhëroi ndonjë krim” dhe nuk kishte qëllim gjenocidin sepse ai nuk nënshkroi një urdhër me shkrim për të vrarë boshnjakët gjatë luftës.
Mbrojtja pretendoi se lufta ishte provokuar nga partia kryesore politike boshnjake e vendit, Partia e Veprimit Demokratik, për të cilën thoshte se dëshironte “një Bosnje dhe Herzegovinë unitare islame me sundim mysliman”.
Serbët e Bosnjës thjesht u mbrojtën nga kjo aspiratë, argumentoi mbrojtja, dhe Sarajeva e Srebrenica përfaqësuan caqe të ligjshme ushtarake. Disa nga dëshmitarët e mbrojtjes këmbëngulën që Boshnjakët nuk mbaheshin me forcë në kampet e paraburgimit, por vullnetarisht shkuan në “qendrat e grumbullimit” për mbrojtje.
Prokurorët dhe avokatët e mbrojtjes ranë dakord që forcat e Mlladiç kapën më shumë se 200 anëtarë të forcës paqësore të OKB UNPROFOR në verën e 1995, por mbrojtja këmbënguli se ata ishin robër lufte.
Prokuroria kërkon dënimin e gjenocidit të vitit 1992
Duke shpallur ankesën e saj kundër aktgjykimit, prokuroria i kërkoi gjykatës që të gjente Mlladiç fajtor për gjenocid kundër boshnjakëve dhe kroatëve në komunat Foca, Kotor-Varos, Prijedor, Sanski Most dhe Vlasenica në 1992 – akuzë për të cilën ai u lirua fillimisht.
Prokuroria argumentoi se aktgjykimi i shkallës së parë ishte i gabuar për të vendosur që Mlladiç dhe pjesëmarrësit e tjerë në të njëjtën ndërmarrje kriminale të përbashkët “nuk kishin një qëllim gjenocidin për të shkatërruar myslimanët dhe kroatët në ato komuna”.
Ai tha që dhoma e apelit duhet të vendosë që “një pjesë e konsiderueshme” e popullatës boshnjake dhe kroate në gjashtë komunat ishte në shënjestër të forcave të Mlladiç në 1992, dhe që Mlladiç kishte qëllim gjenocidin në këto komuna.
Mbrojtja e Mlladiç argumentoi megjithatë që gjykatësit bënë një seri gabimesh ligjore dhe faktike në gjykimin fillestar dhe se të drejtat e të pandehurit ishin “shkelur rëndë”. Mbrojtja gjithashtu bëri apel kundër dënimit, duke pretenduar se gjykatësit nuk kishin konsideruar rrethanat lehtësuese.
Gjyqtarët hoqën dorë nga akuzat e paragjykimit
Procesi juridik në çështjen Mlladiç u ngadalësua në Shtator 2018 kur Mekanizmi për Gjykatat Penale Ndërkombëtare pranoi kërkesën e të pandehurit që tre gjyqtarë të përjashtoheshin nga procedura e apelit për shkak të paragjykimeve të pretenduara – Theodor Meron, Carmel Agius dhe Daqun Liu.
Gjykatësi Jean-Claude Antonetti shkroi në vendimin e tij për të pranuar kërkesën e Mlladiç që të tre gjyqtarët “u shfaqën të njëanshëm” sepse ata morën përfundime të caktuara në lidhje me Mlladiç në çështjet e mëparshme në Hagë.
Mbrojtja e Mlladiç argumentoi që gjyqtarët Agius dhe Liu kishin qenë në panelet e gjykimit që dhanë vendime fajësie në disa raste të lidhura me Srebrenicën të gjykuara në gjykatën e Hagës. Ai thoshte se Meron kryesoi trupin gjykues që dënoi Radislav Krstiç dhe Zdravko Tolimir për genocidin e Srebrenicës, dhe se këto vendime thanë që Mlladiç “kishte për qëllim të vriste muslimanët boshnjakë” dhe kishte njohuri për aktivitete të paligjshme të ndërmarra nga vartësit e tij.
Pasi Meron, Agius dhe Liu u hoqën, Mekanizmi për Gjykatat Ndërkombëtare të Krimeve duhej të caktonte një trup gjykues të ri, i cili më pas duhej të kalonte një sasi të konsiderueshme kohe për tu njohur siç duhet me çështjen.
Prezantimi i ankesave këtë javë do të fillojë të martën me një deklaratë dhjetë minutëshe nga kryetari i trupit gjykues Prisca Matimba Nyamba. Mbrojtja e Mlladiç atëherë do të ketë tre orë për të paraqitur argumentet e saj, dhe më pas prokuroria do të ketë dy orë për t’iu përgjigjur ankesës së mbrojtjes.
Të Mërkurën, prokuroria do të paraqesë ankesën e saj kundër aktgjykimit. Pas kësaj, mbrojtja do të paraqesë përgjigjen e saj, dhe pastaj vetë Mlladiç do t’i drejtohet gjykatës. Gazetarët dhe publiku nuk do të lejohen të marrin pjesë në seanca për shkak të pandemisë, por ato do të shfaqen live online me një vonesë 30-minutëshe. Ende nuk është caktuar një datë për vendimin përfundimtar, por Këshillit i Sigurimit të OKB ka bërë të ditur se se do të vonohet deri në vitin 2021.BIRN
