Romani për të cilin të gjithë kanë folur për një vit në Amerikë është ‘The Nickel Boys’ (Random House/ Periscopi). Autori i tij, Colson Whitehead (New York, 1969), ka fituar Pulitzer-in e tij të dytë me të. Bazuar në një ngjarje të vërtetë të keqtrajtimit, torturës dhe vrasjes së adoleshentëve zezakë në një shtëpi riedukimi në Florida, gjatë dekadave, ajo fiksionalizon ardhjen në qendër – për shkak të një gabimi gjyqësor, në krye – të Elwood Curtis, një i ri shembullor i cili ishte gati të hynte në kolegj. Rekomanduar nga Barack Obama apo Oprah Winfrey, Whitehead është një nga ata pak autorë që mund t’i numërojë kopjet e tij të shitura me miliona pa zhgënjyer kritikët më të kërkuar. Ai merr pjesë në thirrjen e kësaj gazete nga shtëpia e tij në New York.
Nuk ka elemente autobiografike, nuk kam qenë kurrë në burg, megjithëse më kanë arrestuar dhe më kanë vënë prangat, si protagonist, për të qenë në vendin e gabuar, në kohën e gabuar, ose më kanë kërkuar disa herë për të parë nëse unë mbaja drogë. Jam ndikuar gjithashtu, si Elwood, nga fjalimet e Martin Luther King-ut, të regjistruara në vinil dhe shkrimet e James Baldwin-it. Më të rëndësishmit këtu janë personazhet kryesore, Elwood, një optimist dhe Turner, një pesimist, të cilët përfaqësojnë dy pjesë që të gjithë i kemi dhe përpiqemi t’i ekuilibrojmë. Romani kërkon të tregojë se si ishte jeta për të burgosurit, çfarë po kalonte nëpër kokat e tyre. Rrëfimet e asaj që ndodhte ishin aq tronditëse – lexova dëshmi të shumta të drejtpërdrejta nga të mbijetuarit dhe punimet gazetareske – sa ato nuk funksionuan në aspektin e trillimeve dhe unë duhej të zbusja diçka ”. Është e lejuar, po, duke e quajtur vendin ku ata torturohen ‘Shtëpia e Bardhë’ “sepse ishte, në të vërtetë, e bardhë, kështu e kujtuan ata.” Romani pohon se “këto gjëra nuk kanë ndryshuar, ato vazhdojnë të ndodhin, për shembull, në fushat ku emigrantët meksikanë grumbullohen në kufi”.
Në Nikel (Dozier, në botën reale), të burgosurit, të bardhë e të zinj, janë të veçuar. Shfaqet një personazh meksikan, Jaimies, i cili “ndonjëherë klasifikohet si i zi dhe tek të tjerët si i bardhë, gjë që tregon arbitraritetin dhe shansin e kategorive racore”. Në thelb, djemtë punojnë për shtetin në fusha, duke lëruar dhe kultivuar, si dhe në një ndërmarrje shtypi që merr komisione të shumta.
Në përgjithësi, puna e Whitehead-it tregon anën e errët të konceptit të “ligjit dhe rendit”. Por ‘The Nickel boys’ është, thotë ai, “libri im i parë i bazuar në ngjarje të vërteta, përpara se të kisha prezantuar gjithmonë elemente fantastike, të ndikuara nga trillimet shkencore ose autorë si Stephen King, veçanërisht, por edhe nga amerikanolatinët, si Borges dhe García Márquez, i cili transferoi llogaritë gojore të gjyshes së tij në letërsi ”. Në fakt, romani i tij ‘Zona uno’ tregon me një ton komik një pandemi që degjeneron në një apokalips zombie: “Ky ishte kontributi im letrar për këtë temë, dhe unë do ta lë atje”, qesh ai, “nuk mendoj se koronavirusi më frymëzon me një libër tjetër. Gjëja interesante rreth zombies, mos u mashtroni, është se ata nuk janë më monstra se ne, sesa personazhet në romanin tim të fundit, për shembull. “Në ‘The Underground Railroad”, fitues i çmimit tjetër fiksion Pulitzer.
Para se të bashkohet me Nickel, Elwood është viktimë e një shakaje praktike: ai fiton një enciklopedi, por zbulon, kur kthehet në shtëpi, se është i shkruar vetëm vëllimi i parë dhe të tjerat kanë faqe bosh. “Ky është shembulli i parë se si funksionon loja e ndyrë me të cilën atij do t’i duhet të përballet: enciklopedia përmban të gjithë botën, një botë njohurish dhe mundësish që, megjithatë, është e ndaluar për të.”
Trazirat aktuale të Wisconsin, vrasjet e fundit dhe Black Lives Matter, nuk duket se e bëjnë librin e tij veçanërisht aktual. “Aspak! Gjatë gjithë jetës sime kam parë raste të brutalitetit falas, flitet përnjëherë shumë dhe pastaj harrohet deri në tjetrën. Asnjëherë nuk ndërmerret një reformë e plotë e forcës policore, e cila është ende në thelb një institucion racist, që kurrë nuk ndryshon, mbase ndonjë detaj i vogël i legjislacionit që shfuqizohet më vonë nga republikanët, kur ata kthehen për të qeverisur. Kjo ishte temë aktuale e një viti më parë, kur libri doli në SHBA, do të jetë tani dhe edhe në të ardhmen. Ka pabarazi, ka dhunë policore, ka vrasje, tani dhe më parë. Ajo që më rebelon më shumë është mosndëshkimi: askush nuk dha ndonjëherë llogari, madje as tani. Me rastet e Jacob Blake dhe George Floyd, i kanë zhdukur të gjitha, madje edhe mizoritë që demonstroheshin, ata thjesht u pezulluan nga puna dhe kaq. Libri ka lindur nga pafuqia për të kërkuar llogari për këdo. Reformatori nuk u mbyll deri në vitin 2011! Ai veproi për një periudhë prej njëqind vjetësh. Nëse nuk i analizojmë këto gjëra, do të vazhdojmë të bëjmë të njëjtat gabime si gjithmonë për breza e breza”. Konkretisht, ai mendon që, “nëse Donald Trump zgjidhet në nëntor, shumë njerëz do të vdesin. Jo se Joe Biden ishte zgjedhja ime e parë, por do të ketë shumë më pak vdekje.
Ai nuk beson se abuzimi dhe vrasja e adoleshentëve është një problem specifik në Shtetet e Bashkuara, sepse “kur unë prezantova romanin në Irlandë, ata më thanë për rastet e abuzimit seksual dhe rrahjeve me Kishën Katolike, në Kanada gjithashtu ndodhi në qendra arsimore, me siguri do të gjeni shembuj të ngjashëm në Spanjë, të përshtatur me historinë tuaj specifike”. Por “unë nuk kam ndër mend të edukoj publikun për çështje të racizmit ose çështje aktuale, por t’u përgjigjem shqetësimeve të mia artistike.”
“Skllavëria është kontroll,” vazhdon ai, “duke privuar zezakët nga të drejtat e tyre për pronën dhe lëvizjen. Kur u shfuqizua, u ngritën ligjet që i mbanin të shtypur: ne nuk mund të votonim ose të zotëronim pronën. Kjo është, një sistem tjetër paralel ishte montuar. Në vitin 1965, ndarja e racave u shpall përfundimisht e paligjshme dhe vota e njerëzve me ngjyrë ishte e mbrojtur, por ka gjithmonë njerëz të këqij që krijojnë gjëra për të ruajtur zgjedhën: ata mbyllën qendrat e votimit në lagjet popullore, kërkuan para për të marrë kartat e regjistrimit… Sa herë që kapërcehet një pengesë, njerëzit e këqij dalin me të reja”.
“Unë i ndaj emocionet e mia nga ato që shkruaj, përndryshe do të çmendesha”, pranon ai. Kur mbarova së shkruari ‘The Nickel Boyes’, isha shumë i lodhur dhe nuk bëja asgjë, u mbylla për gjashtë javë rresht duke luajtur videolojëra me familjen time”. Në pranverë, ai përfundoi një roman të ri, i cili do të dalë vitin e ardhshëm, “një histori e krimeve dhe detektivëve në vitet ’60. Nuk kam lëvizur shumë nga skena, por kam bërë nga toni. Këtu koncepti i klasës është shumë më i rëndësishëm se gara. Unë jam një shkrimtar shumë i larmishëm, nuk e besoni, kam edhe një libër për poker”.
Burimi: lavanguardia.com
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
2019 do të jetë viti i Trumpit?!
‘Prit dhe shiko’, strategjia e suksesshme e Kinës
