Dy përpjekje për armëpushim kanë dështuar të ndalin luftimet e Azerbajxhanit dhe Armenisë duke shkaktuar me qindra të vdekur në më pak se një muaj. Karabaku është në zemër të një konflikti të vjetër prej dekadash midis Azerbajxhanit dhe Armenisë, të dy ish-republika Sovjetike.
Është e njohur ndërkombëtarisht si territori azerbajxhanas, por drejtohet nga armenët etnikë të cilët ose duan të shkëputen plotësisht ose të bashkohen me Armeninë. Sipas Azerbajxhanit, armenët etnikë po pushtojnë tokat e tyre.
Tensionet u rritën në vitet 1980. Nacionalizmi etnik ishte zhgënjyer në kohën Sovjetike, kështu që kur Bashkimi Sovjetik u shpërbë, armenët etnikë panë një shans për të bërë kërkesë për t’u bashkuar me Armeninë.
Rezultati ishte një luftë e përgjakshme në vitet 1990 që vrau 30.000 dhe zhvendosi miliona. Të dy palët u akuzuan për sulm ndaj civilëve, por Azerbajxhani mbajti koston më të madhe me më shumë vdekje dhe refugjatë. Kur mbaroi lufta, Armenia kishte pushtuar Nagorno-Karabakun dhe disa zona përreth.
Rreth 150.000 njerëz jetojnë në enklavën malore e cila për armenët është Armeni, me një të tretën e popullsisë në qytetin kryesor të Stepanakert.
Është rreth 4400 kilometra katrorë dhe shtrihet afër tubacioneve të naftës dhe gazit në perëndim.
Më 27 shtator, rivalët u përplasën përsëri, duke filluar luftimet më të këqija ndonjëherë që nga vitet 1990.
Analistët kanë paralajmëruar se kësaj here, konflikti është i ndryshëm kryesisht sepse po përdoren armë të reja.
Ekziston gjithashtu frika se mund të shfaqet një luftë e gjithanshme, e cila mund të nxitet edhe nga Rusia dhe Turqia.
Si filloi konflikti?
Siç ndodh shpesh kur rivalët luftojnë, secila palë fajëson tjetrën.
Industria e mbrojtjes e Azerbajxhanit tha se kishte filluar një “kundërsulm për të shtypur veprimtarinë luftarake të Armenisë dhe për të garantuar sigurinë e popullsisë”, ndërsa Armenia akuzoi Azerbajxhanin për sulmimin ndaj vendbanimeve civile në Nagorno-Karabak.
Është shumë e vështirë për të verifikuar këto pretendime dhe në javët e kaluara, secili vend ka mohuar rregullisht fajësinë për sulmet dhe vuajtjet, veçanërisht kur bëhet fjalë për zonat civile të goditura.
Pse filloi?
Konflikti ka qenë gjithmonë aktiv mes dy vendeve. Pavarësisht nga një armëpushim i vitit 1994, përplasjet kanë shpërthyer periodikisht që nga ajo kohë. Në vitin 2016, qindra persona vdiqën në katër ditë luftime. Në korrik të këtij viti, dhjetra nga të dy palët vdiqën, kryesisht ushtarë.
Disa analistë kanë thënë se pandemia e koronavirusit e bëri më të vështirë diplomacinë para se të fillonte përplasja. Ndërkohë, pandemia dhe çështje të tjera të tilla si protestat në Bjellorusi kishin tërhequr vëmendjen e ndërmjetësuesve ndërkombëtarë.
Robert M Cutler, një bashkëpunëtor në Institutin Global të Çështjeve Globale Kanadeze, argumentoi se Nikol Pashinyan, kryeministri armen, është gjithnjë e më nacionalist dhe ka thënë se nuk i njeh zgjidhjet e propozuara të paqes duke zemëruar Azerbajxhanin.
“Parimet e Madridit kishin parashikuar dhe ranë dakord që Jerevani t’i dorëzonte Azerbajxhanit rajonet e okupuara përreth Nagorno-Karabakut. Është e qartë se nëse Jerevani do ta kishte kryer këtë veprim atëherë jeta e shumë armenëve dhe azerbajxhanasve do të ishte kursyer”, shkroi Cutler.
“Këto terma janë në tryezë për më shumë se një dekadë, dhe ato nuk janë vetëm të Azerbajxhanit. Ato mbështeten nga bashkësia ndërkombëtare dhe për këtë arsye nuk ka gjasa të ndryshojnë. Azerbajxhani tani ka potencialin ushtarak për të marrë përsëri të gjitha territoret e okupuara.”
Cila është kostoja njerëzore?
Në më pak se një muaj, të paktën 63 civilë azerbajxhanas dhe 36 armenë etnikë janë vrarë.
Zyrtarët e mbështetur nga Armenia në Nagorno-Karabak thonë se 772 ushtarë kanë vdekur, ndërsa Azerbajxhani nuk ka zbuluar numrin e vdekjeve ushtarake. Presidenti, Ilham Aliyev ka thënë se do të njoftojë detajet kur të pushojnë përleshjet.
Shumë besojnë se numri aktual i të dhënave është shumë më i lartë se ai që është raportuar deri më tani.
Mijëra thuhet se kanë ikur nga Stepanakert dhe disa nga ata që qëndrojnë ndodhen nën tokë në strehimoret e bombave.
Njerëzit në qytetet azerbajxhanase të goditura, të tilla si Tartar, kanë ikur në zona relativisht më të sigurta.
Çfarë mund të ndodhë më pas?
Përkundër dy përpjekjeve për një armëpushim, nuk ka pasur asnjë tolerancë në luftime. Elementët ndërkombëtarë rinovojnë thirrjet e tyre për paqe çdo ditë.
Duket se ka pak shpresë për paqe.
Në fjalimin e tij më të fundit drejtuar kombit, presidenti i Azerbajxhanit, Ilham Aliyev tha:
“Ne do të vazhdojmë t’i dëbojmë pushtuesit nga toka jonë.”
Në Twitter Pashinyan tha: “Artsakh nuk ka qenë kurrë pjesë e shtetit të pavarur të Azerbajxhanit dhe pretendimet territoriale të këtij të fundit nuk kanë bazë sipas ligjit ndërkombëtar. Parandaloni gjenocidin. Njihni Artsakh.”
Por në të njëjtën kohë, të dy udhëheqësit dhe zyrtarët e lartë nga të dy palët vazhdojnë të flasin me elementët ndërkombëtarë. Ministrat e jashtëm të të dy vendeve do të drejtohen në SH.B.A. këtë javë dhe në intervistat e dhëna për mediat, Aliyev dhe Pashinyan sugjerojnë një gatishmëri për të kërkuar një armëpushim.
Përkthyer dhe përshtatur nga: Aljazeera/ F.H, konica.al
