Gjatë dekadës së kaluar apo më shumë, Turqia, një anëtare e NATO-s dhe një herë kandidate aspiruese për anëtarësim në Bashkimin Evropian, e ka transformuar veten në një fuqi revizioniste që sfidon hapur jo vetëm fqinjët e saj rajonalë por edhe aleatët e traktatit si Franca dhe Shtetet e Bashkuara.
Aktualisht, ushtria e Turqisë më e madhja pas Shteteve të Bashkuara është e përfshirë në mënyrë aktive në një numër “teatrosh”, duke përfshirë Sirinë, Irakun, Kaukazin e Jugut, Libinë dhe Mesdheun lindor, me synimin që të drejtojë rezultatin e një mosmarrëveshje në favor të saj ose të ndryshojë rendin ekzistues. Kjo sjellje përfaqëson një ndryshim rrënjësor nga predispozita e hershme e Turqisë për një politikë të jashtme që përqafonte status quo-në dhe që kryesisht shmangte aventurat e huaja.
Kryeinxhinier i këtij ndërrimi është Rexhep Taip Erdogan, së pari si kryeministër i Turqisë, nga 2003 deri në 2014, dhe më pas si president. Ndërsa transformimi i politikës së jashtme turke nën udhëheqjen e tij nuk ndoqi një trajektore lineare, ai u dominua nga dy tipare mbizotëruese: E para, ambicia e Erdogan për të futur Turqinë, në një rol global të udhëheqjes; dhe së dyti, të përdorë gjithmonë politikën e re të jashtme aktiviste të Turqisë si një metodë për të rritur legjitimitetin e brendshëm të regjimit dhe për të siguruar mbijetesën e tij.
Erdogan dhe Partia e tij për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) morën për herë të parë pushtetin në zgjedhjet e 2002, duke kapur 34 përqind të votave. Që në fillim, ata u përballën me skepticizëm, në mos armiqësi të plotë, nga elita laike e vendit dhe udhëheqësit ushtarakë të vijës së ashpër për shkak të prirjeve islamike të themeluesve të AKP-së.
Vitet e para të partisë në pushtet u shënuan në këtë mënyrë nga një përpjekje e vetëdijshme për të përmirësuar praktikat e të drejtave të njeriut dhe liritë e shtypit duke inkurajuar një shoqëri civile të gjallë, në mënyrë që të fitonte pranimin në Perëndim, veçanërisht në Evropë, si një mjet për të përmbajtur dhe fituar leva mbi Struktura e fuqishme ushtarake e Turqisë. Kjo rritje e demokratizimit siguroi përfitime shtesë.
Përzierja e një rrëfimi demokratik me devotshmërinë islamike, duke demonstruar se Islami dhe demokracia mund të bashkëjetojnë.
Megjithatë, Erdogan shpesh kundërshton atë që ai e konsideron si një rend të padrejtë botëror. Ahmet Davutoglu, i cili ishte mësuesi kryesor i politikës së jashtme të Erdogan për shumë vite përpara se të binte dhe të largohej nga AKP vitin e kaluar, paraqiti një vizion për Turqinë si një “fuqi qendrore”, e destinuar të luante një rol me ndikim në rajonin e saj dhe më gjerë. Nën drejtimin e liderit aktual Turqia do të merrte rolin si udhëheqëse e një bote myslimane shumë keqdashëse.
Ndryshimet e vërteta në politikën e jashtme të Turqisë filluan rreth vitit 2010, rreth tre vjet pasi grupi më i lartë ushtarak i vendit sfidoi publikisht Erdoganin duke u përpjekur dhe duke dështuar të vinte veton e Abdullah Gyl të AKP në presidencë.
Kjo i lejoi Erdoganit që të konsolidojë pushtetin në vend duke rikonfiguruar institucionet e Turqisë, duke i vendosur përfundimisht nën kontrollin e tij të drejtpërdrejtë dhe, me një referendum të kontestuar shumë 2017, duke zëvendësuar sistemin parlamentar me një presidencial që përqendroi të gjitha pushtetet në zyrën e tij.
Ndërsa po nënshtronte kritikët ushtarakë dhe të brendshëm, vendosmëria e Erdoganit në politikën e jashtme mori formë. Përpjekja e tij e parë ishte në 2009, kur ai e qortoi Shimon Peres, atëherë Kryeministrin e Izraelit, gjatë një diskutimi në Forumin Ekonomik Botëror në Davos, para se të dilte nga skena. Vitin pasues, ai u lidh me Brazilin në përpjekje për të ruajtur një marrëveshje me Iranin mbi programin e tij bërthamor. Një vit më vonë, ai e futi Turqinë në luftën civile Siriane pas kundërshtimit të armatosur ndaj Bashar al-Asad, duke përfshirë xhihadistët.
Turqia dhe Shtetet e Bashkuara gjithashtu u përplasën për fushatën kundër Shtetit Islamik, pasi Erdogan refuzoi lutjet e Obamës për të luftuar militantët, edhe pse shumë prej tyre kishin përshkuar territorin turk për t’u bashkuar me konfliktin. Erdogan madje urdhëroi një pushtim të Sirisë verilindore vitin e kaluar, duke sulmuar të njëjtat forca kurde që kishin luftuar Shtetin Islamik së bashku me trupat amerikane.
Kohët e fundit, sjellja e Erdogan ka marrë një qëndrim shumë më revizionist. Në Libi, dronët dhe këshilltarët ushtarakë turq, për të mos përmendur mijëra militantë sirianë të rekrutuar nga Ankaraja për të luftuar si mercenarë, patën sukses në kthimin e betejës në favor të qeverisë së njohur ndërkombëtarisht në Tripoli. Në Kaukazin e Jugut, Turqia ishte e dobishme në planifikimin dhe mbështetjen e sulmit të Azerbajxhanit në enklavën e diskutueshme të Nagorno-Karabakut. Ashtu si në Libi, dronët turq dhe mercenarët sirianë kanë luajtur një rol kritik në raundin e fundit të luftimeve midis Azerbajxhanit dhe Armenisë për Nagorno-Karabakun.
Në Mesdheun lindor, Erdogan ka sfiduar me forcë sovranitetin grek dhe qipriot duke dërguar anije kërkimore sizmike të shoqëruara nga marina turke në Zonat e tyre Ekskluzive Ekonomike në ndjekje të burimeve të hidrokarbureve. Edhe kur Erdogan pranoi, nën presionin evropian, t’i jepte një mundësi negociatave me Greqinë dhe kështu të shmangte sanksionet, ai u kthye shpejt në taktikat agresive duke urdhëruar kthimin e anijeve kërkimore në Detin Egje, duke sfiduar një konsensus perëndimor për këtë çështje. Pavarësisht nga rreziqet e qenësishme të afërsisë së tij, Erdogan supozon se anëtarët e tjerë të NATO-s do të ndërhyjnë për të shuar çdo krizë, duke llogaritur që ai ndërkohë mund të avancojë pozicionin e tij duke ndryshuar faktet në Mesdhe.
Në të gjitha këto raste, përgjigjja e brendshme në Turqi ka qenë plotësisht mbështetëse. Erdoğan ka qenë në gjendje të neutralizojë çdo kundërshtim duke iu drejtuar predispozicionit nacionalist të votuesve Turq, ndërsa shtypi kryesisht i zbutur vlerëson çdo përpjekje të tij “të suksesshme”. Rrëfimi në zhvillim është një nga kthimet e ligjshme të Turqisë si një fuqi e madhe, e plotë me video të prodhuara nga qeveria që lidhin të tashmen me lavditë e kaluara Osmane. Presidenti francez Emmanuel Macron e ka përshkruar këtë si Turqia që ka “prirje për të kaluarën”.
Çështja më e çuditshme e ndërmarrjeve të politikës së jashtme të Erdogan ka qenë blerja e tij e raketave antiaircraft S-400 nga Rusia, megjithë kundërshtimin e zhurmshëm nga NATO dhe SH.B.A. Të frikësuar se teknikët rusë do të kishin akses në teknologjinë e përparuar të avionëve luftarakë të prodhuar nga Amerika F-35 në flotën e Turqisë, Pentagoni dhe Kongresi e paralajmëruan vazhdimisht Erdoganin se ai rrezikonte të humbte hyrjen e Turqisë në avionët F-35 dhe vendin e saj në konsorciumin shumëkombësh që po i ndërtonte ato. Ndërsa sistemi S-400 ende nuk është vendosur zyrtarisht, Turqia kohët e fundit provoi sistemin e raketave për herë të parë, duke sfiduar hapur Uashingtonin dhe duke rrezikuar vendosjen e sanksioneve amerikane.
Blerja S-400 përputhet me modelin e sjelljes së Erdoganit. Ai rrezikon të shtyjë axhendën e tij, me pritjen që ai do të izolohet nga çdo trazirë gjeopolitike për shkak të rolit të rëndësishëm të Turqisë në NATO dhe ngurrimit të përgjithshëm nga fuqitë e mëdha dhe të vogla për të kundërshtuar lëvizjet e tij. Deri më tani, ka funksionuar. Kjo gjithashtu e lejon atë të dominojë vazhdimisht në ciklin e lajmeve turke ku ai portretizohet si udhëheqësi i guximshëm që lufton për interesat kombëtare të Turqisë. Në një kohë kur ekonomia turke po vuan nga keqmenaxhimi dhe problemet që lidhen me pandeminë e koronavirusit, kjo ndihmon në sigurimin e mbijetesës së Erdoganit.
Erdogan ka fituar famë ndërkombëtare si një lider i tmerrshëm duke u bërë një udhëheqës, tekat dhe kërkesat e të cilit duhet të zbatohen. Në këtë kuptim, ai ka arritur atë që kishte vendosur të bënte: të transformonte Turqinë dhe veten në aktorë globalë. Ai madje ka hyrë në diskursin politik perëndimor, i përmendur gjithnjë, së bashku me Vladimir Putinin rus dhe Xi Jinping të Kinës, si një nga tre liderët më ndikues në skenat politike të botës.
Erdogan është llogaritës dhe pragmatik kur është e nevojshme. Nuk ka asnjë që tenton ta kundërshtojë atë në Turqi. Ai do të vazhdojë të drejtojë për aq kohë sa mundet. Edhe nëse sanksionet ose pengesa të tjera e detyrojnë atë të bëjë kompromis për një çështjen e S-400, për shembull – ai shpejt do të hapë një front tjetër diku tjetër. Si të gjithë liderët populistë, Erdogan lufton me të tjerët dhe gjithmonë përpiqet të qëndrojë një hap përpara, duke i detyruar rivalët dhe aleatët të qëndrojnë në mbrojtje.
Përkthyer dhe përshtatur nga: Aljazeera/ F.H, konica.al
