Në fillim të këtij muaji Presidenti rus Vladimir Putin u takua me kryeministrin armen Nikoll Pashinyan dhe presidentin azerbajxhanas Ilham Aliyev dhe brenda pak orësh përgatiti një marrëveshje paqeje për të ndaluar konfliktin njëmujor Armeni-Azerbajxhan për Nagorno-Karabakun. Marrëveshja e paqes është tepër e qartë dhe thelbësore. Armenia u kursye nga një humbje totale. Azerbajxhani bëri mirë. Dhe Rusia fitoi.
Armenia pranoi të tërhiqej plotësisht. Pashinyan i dërgoi një mesazh emocional kombit të tij në Facebook, ku ai shprehu trishtim dhe keqardhje për përfundimin e luftës, por tha se kjo ishte zgjedhja më e mirë logjike. Natyrisht kështu. Forcat armene po humbnin shumë fshatra në ditë dhe u dëbuan nga Shusha, një qytet strategjik përgjatë korridorit që lidh Stepanakert, kryeqytetin e Nagorno-Karabak, me Armeninë. Më pak të dukshme janë llogaritjet e Presidentit Aliyev. E mbështetur nga Turqia dhe në marrëdhënie të mira me Moskën, ushtria e Azerbajxhanit po përparonte shpejt. Nga pikëpamja ushtarake, Azerbajxhani mund të kishte shkuar në një fitore të plotë ushtarake. Por Aliyev nuk është luftëtar. Ai është realist dhe një pragmatist politik.
Çlirimi i disa prej territoreve të okupuara përmes avancimit ushtarak ishte i mjaftueshëm për t’i dhënë Aliyev epërsinë në procesin e ardhshëm të paqes dhe për t’i siguruar atij një vend në librat e historisë së kombit të tij si një udhëheqës që bashkoi vendin. Ai ndoshta gjithashtu e di se Rusia nuk do të lejonte kurrë një humbje totale të Armenisë.
Përfundimi është se Aliyev luajti mirë letrat e tij dhe shtyu me ushtrinë e tij deri në kufi pa prishur ekuilibrin strategjik rajonal. Azerbajxhani arriti të marrë një angazhim të detyrueshëm nga Armenia për një tërheqje të plotë ushtarake nga të gjitha territoret e saj dhe të drejtën e kthimit të azerbajxhanasve të zhvendosur në Nagorno-Karabakah, që për momentin do të jetë nën vëzhgimin e paqeruajtësve rusë. Ai siguroi gjithashtu një korridor në enklavën e tij, Republikën Autonome Nakchivan, që kalonte nëpër territorin armen.
Baku demonstroi epërsinë e tij ushtarake ndaj Jerevanit dhe shënoi fitore të cilat erdhën si një justifikim për humbjen brutale që Azerbajxhani pësoi nga forcat armene në luftën 1992-1994 kur humbi Nagorno-Karabakun. Dhe gjithashtu arriti të bëjë aleatin e saj të ngushtë, Turqinë, palë në çdo zgjidhje përfundimtare në të ardhmen.
Megjithëse Armenia ishte pala e mundur në këtë konflikt, humbësi më i madh është në fakt Bashkimi Evropian. Dështoi, përsëri, dhe në një mënyrë spektakolare, si një lojtar i rëndësishëm dhe një ndërmjetës paqeje.
Duke treguar pafuqi ndërsa Rusia pushtoi Gjeorgjinë në 2008 dhe e ndau Ukrainën në 2014, BE doli edhe njëherë mënjanë, pasi Putini shënoi edhe një fitore tjetër gjeostrategjike në rajon. Me trupat ruse tani në Nagorno-Karabak, Putini e ka bërë vetë kujdestarin de-facto të korridorit të Kaukazit të Jugut, i cili lidh Evropën me Azinë Qendrore dhe Iranin dhe është një pikë e rëndësishme tranziti për naftën dhe gazin e Kaspikut në tregjet evropiane dhe botërore.
Korridori ka qenë gjithmonë një tregti e rëndësishme për mallrat që vijnë dhe shkojnë midis Evropës dhe Azisë. Aleksandri i Madh e kuptoi këtë. Po kështu edhe osmanët. Putini mbajti shënim historinë dhe luajti mirë letrat e tij.
Pas shpërthimit të luftimeve, politika e jashtme evropiane arriti jo më shumë se disa deklarata që u kërkonin të gjitha palëve të ulnin armët dhe të ktheheshin në tryezën e negociatave. Shefi i politikës së jashtme të BE, Josep Borrell, foli me ngulm për nevojën për të rifilluar procesin e paqes nën ombrellën e Organizatës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë, e cila nuk ka arritur të zgjidhë konfliktin gjatë tre dekadave të fundit.
Dhe askush, askush nuk dëgjoi atë që Aliyev tha nga fillimi i luftës: se Azerbajxhani nuk do të kthehej në tryezën e negociatave derisa të kishte tokën e tij, ose të paktën një kalendar nga Armenia për një tërheqje të plotë të forcave të saj. BE nënvlerësoi vendosmërinë e Aliyev dhe gatishmërinë e ushtrisë azerbajxhanase: një dështim spektakolar i inteligjencës. Duke refuzuar të luajë një rol më të drejtpërdrejtë dhe praktik në Kaukazin e Jugut, BE po humbet gjithashtu mundësinë për t’u përballur me rritjen e ndikimit të Kinës thellë në Azinë Qendrore. Por jo gjithçka ka humbur, dhe BE ka ende një shans për të rimarrë një terren në Kaukazin e Jugut përmes Gjeorgjisë.
Brukseli duhet të shtrihet në Tbilisi dhe të përmirësojë partneritetin e tij ekzistues ekonomik dhe ushtarak me Gjeorgjinë. Padyshim që faktori rus duhet të merret parasysh, gjë që e bën një përparësi urgjente për BE-në të fillojë të punojë në bisedimet e statusit përfundimtar për rajonet e diskutueshme të Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut. Për sa kohë që statusi ligjor i këtyre rajoneve mbetet i paqartë dhe nën diktatin rus, çdo thellim i marrëdhënieve me Gjeorgjinë do të mbetej i vështirë. Duke zgjidhur këto konflikte të ngrira, megjithatë, BE do të hiqte ndikimin e Rusisë, jo vetëm në Gjeorgji, por edhe më tej në Armeni dhe Azerbajxhan.
Evropa gjithashtu duhet të këmbëngulë për të luajtur një rol në bisedimet e ardhshme për statusin e Nagorno-Karabakut. Brukseli mund të hedhë armët në këtë pikë dhe të fillojë konsultimet me Azerbajxhanin dhe Armeninë, si dhe t’i ofrojë Bakut opsionin e një administrate të përkohshme të udhëhequr nga BE për Nagorno-Karabakun.
Çdo gjë që nuk është në një ambicie madhështore në këtë pikë është sinonim i kapitullimit të BE ndaj Rusisë edhe një herë. Kjo nuk është hera e parë që ajo nuk arrin të veprojë në mënyrë strategjike, por sa shanse do të ketë bashkimi përpara se të bëhet simbol për irrelevancën në të gjithë botën?
Përkthyer dhe përshtatur nga Aljazeera/ F.H, konica.al
