Ankaraja ka mirëpritur prej kohësh myslimanë Ujgurë dhe Turq që ikin nga Kina, por grupet e të drejtave të njeriut kanë frikë se traktati do t’i rrezikojë ata. Pekini ka ratifikuar një traktat ekstradimi me Turqinë që grupet e të drejtave të njeriut paralajmërojnë se mund të rrezikojë familjet Uighur dhe aktivistët që largohen nga persekutimi nga autoritetet kineze nëse miratohet nga Ankaraja.
Traktati, i nënshkruar në 2017, u zyrtarizua në fundjavë në Kongresin Popullor Kombëtar, me mediat shtetërore që thanë se do të përdorej për qëllime kundër terrorizmit. Duke u përballur me një kundërshtim të fortë brenda parlamentit të saj, qeveria e Turqisë nuk e ka ratifikuar ende marrëveshjen dhe kritikët i kanë kërkuar qeverisë ta braktisë atë dhe të parandalojë që traktati “të bëhet një instrument i persekutimit”.
Përndjekja e Kinës ndaj pakicës Ujgure në Xinjiang është përshkallëzuar në vitet e fundit, duke arritur në atë që ekspertët kanë thënë se është gjenocid kulturor. Më shumë se 1 milion njerëz mendohet të jenë arrestuar në kampe internimi dhe ka prova në rritje të programeve të riedukimit, kufizime të besimeve fetare dhe kulturore, skemave të punës së detyruar, mbikëqyrjes masive dhe sterilizimit të detyruar të grave.
Anëtarët e diasporës Ujgure kanë dhënë dëshmi të përpjekjeve të koordinuara kineze për të bërë që njerëzit të kthehen në Xinjiang , ose për të përdorur familjen në Kinë për të bërë presion ndaj individëve jashtë shtetit që të mos flasin më.
Kina mohon me forcë akuzat dhe thotë se politikat janë për të luftuar terrorizmin dhe për të zbutur varfërinë. Zyrtarët rregullisht hedhin poshtë të gjitha raportet e abuzimeve si trillime.
Në maj, grupi i të drejtave të njeriut Nordic Monitor shprehu alarmin për paqartësitë në tekstin e traktatit, duke përfshirë një klauzolë që thoshte “nuk do të ketë rëndësi nëse ligjet e të dy palëve vendosin veprën penale në të njëjtën kategori ose përshkruajnë veprën penale nga e njëjta terminologji”.
Artikuj të tjerë lejojnë një palë të refuzojë kërkesën nëse ata besojnë se është thjesht politike ose ushtarake, ose nëse subjektit i është dhënë azil.
Leo Lan, një zëdhënës i Mbrojtësve të të Drejtave të Njeriut të Kinës, tha se traktati do t’i ekspozonte Ujgurët në një rrezik më të lartë për t’u kthyer në Kinë, ku ata mund të përballen me paraburgim dhe torturë, dhe ai paralajmëroi Turqinë për detyrimet e saj ndërkombëtare.
“Kina mund të përdorë akuza shumë të paqarta dhe të përcaktuara gjerësisht të sigurisë kombëtare për të kërkuar ekstradimin e disa njerëzve në Kinë”, tha Lan për Guardian.
Historikisht, Turqia ka mirëpritur prej kohësh Ujgurë dhe Muslimanë Turq që largohen nga Kina dhe ka folur kundër abuzimeve. Rreth 50,000 Ujgurë janë refugjatë në Turqi, duke e bërë atë qendrën më të madhe të diasporës Ujgure në botë.
Në maj, ambasadori i Turqisë në SHBA përsëriti lidhjet kulturore dhe gjuhësore midis grupeve të pakicave etnike dhe Turqisë dhe i tha Axios “çdo çështje që ka të bëjë me mirëqenien e tyre ka një vend të veçantë në axhendën tonë”.
Sidoqoftë, në vitet e fundit Ankaraja është afruar me Pekinin dhe ka rritur ndihmën e saj në kapjen ose marrjen në pyetje të Ujgurëve të cilët autoritetet kineze i kanë akuzuar për terrorizëm. Ndërsa refuzon të kthejë Ujgurët në Kinë direkt, Turqia është akuzuar për dërgimin e tyre në një vend të tretë, si Taxhikistanin, ku ekstradimi në Kinë është më i lehtë.
Dokumentet e qëndrimit janë bërë më të vështira për t’u marrë dhe shumë ujgurë në Turqi raportojnë se marrin telefonata nga policia kineze duke kërcënuar anëtarët e familjes ende në Xinjiang nëse ata nuk e ndërpresin fushatën kundër politikave të partisë Komuniste në pushtet.
Demonstratat e përditshme nga komuniteti Ujgur janë duke u zhvilluar jashtë konsullatës Kineze në Stamboll për të protestuar kundër një trajtimi të tillë.
“Në fillim ujgurët nuk e morën seriozisht traktatin sepse të gjitha vendet kanë marrëveshje të tilla midis tyre … por fakti është që kinezët Han po ikin dhe po shkojnë në perëndim, jo në Turqi, kështu që ky traktat specifikisht po na synon neve,” tha Arslan Hidayet, një aktivist Australian Ujgur që jeton në Stamboll.
“Ne jemi shitur nga tanët pavarësisht nga lidhjet etnike dhe fetare që kemi, gjë që është shumë e dëmshme.”
Dilxat Raxit, një zëdhënës i Kongresit Botëror Ujgur me bazë në Gjermani, i tha Agence France-Presse: “Ky traktat ekstradimi do të shkaktojë shqetësim në mes të Ujgurëve që janë larguar nga Kina dhe nuk kanë ende shtetësinë Turke.
“Ne i bëjmë thirrje qeverisë turke … të parandalojë që ky traktat të bëhet një instrument persekutimi,” shtoi ai, duke pretenduar se Pekini po ushtronte presion ekonomik mbi Turqinë për të ratifikuar traktatin.
Steve Tsang, drejtori i Institutit Soas China në Universitetin e Londrës, tha se pyetja kryesore ishte nëse Turqia do të angazhohej për të mbrojtur Ujgurët brenda kufijve të saj në përputhje me udhëzimet ndërkombëtare dhe transparencën, madje edhe përpara presionit nga Pekini.
“Nëse nuk do ta bëjë këtë, kjo do t’i bëjë Ujgurët që jetojnë në Turqi të shqetësohen për sigurinë e tyre”, tha Tsang për South China Morning Post.
Raportet e medias spekuluan se Pekini po ushtronte presion mbi Turqinë për të ratifikuar traktatin, duke përdorur furnizimin e premtuar të vaksinave Covid-19. Kina ka një histori të përdorimit dhe tërheqjes së tregtisë për të arritur qëllimet diplomatike. Dërgesa e parë e Turqisë e Sinovac thuhet se është vonuar disa ditë tashmë, për shkak të çështjeve “të lidhura me doganat”.
Kamer Artiş, një aktivist ujgur që jeton në Turqi, tha se komuniteti kishte besim se Ankaraja do të refuzonte të ratifikonte traktatin.
“Sigurisht që partia Komuniste Kineze (CCP) do të ndërmarrë të gjitha veprimet që mundet për të detyruar qeverinë Turke por ne nuk mendojmë se [traktati] do të kalojë. Populli turk dhe OJQ-të do të ngrihen kundër tij,” tha ajo.
“Sipas CCP, ne të gjithë jemi terroristë, a është logjikë e shëndoshë që qeveria turke të deportojë kaq shumë Ujgurë? Ne nuk do ta humbasim shpresën… Ne besojmë në fuqinë e njerëzve më shumë sesa qeveritë.”
Përkthyer dhe përshtatur nga The guardian/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
