Gjatë fushatës së tij 2016, Presidenti Donald Trump kritikoi marrëveshjen për të lehtësuar sanksionet ndaj Iranit dhe për mos adresimin e programit të raketave balistike të Iranit ose përfshirjen në konfliktet rajonale. Në maj 2018, SHBA u tërhoq në mënyrë të njëanshme nga marrëveshja.
Me demokratët të vendosur për të fituar kontrollin e politikës së jashtme të SHBA në janar, shpresat janë që marrëveshja historike bërthamore e Iranit, e nënshkruar nga ish Presidenti Barack Obama dhe e hedhur poshtë nga Presidenti Donald Trump, mund të shpëtohet nga administrata e ardhshme e Joe Biden.
Kjo ishte dëshira e shprehur në një konferencë virtuale të nivelit të lartë midis ministrave të jashtëm të Iranit, Francës, Gjermanisë, Mbretërisë së Bashkuar, Kinës dhe Rusisë – vende të tjera përveç SH.B.A.-së që janë palë në marrëveshje dhe qëllimi i të cilave është të parandalojë Iranin nga zhvillimi i një bombe bërthamore në këmbim të lehtësimit nga sanksionet ekonomike.
Në deklaratën e përbashkët prej takimit thuhej, “Ministrat pranuan mundësinë e një kthimi të SH.B.A.-së në JCPOA dhe nënvizuan gatishmërinë e tyre për të adresuar pozitivisht këtë në një përpjekje të përbashkët.”
Biden në të kaluarën ka shprehur gatishmëri që SHBA të kthehen në marrëveshje, e cila u nënshkrua ndërsa ai ishte nënpresident nën Obamën.
Cila është marrëveshja bërthamore e Iranit?
Marrëveshja bërthamore e Iranit, zyrtarisht Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit (JCPOA), u nënshkrua midis Iranit dhe P5 (pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit të KB – SH.B.A., MB, Franca, Kina dhe Rusia) plus Gjermania dhe BE në Vjenë në korrik 2015.
Sipas marrëveshjes, e cila hyri në fuqi në janar 2016, Teherani ra dakord të kufizojë programin e tij bërthamor në këmbim të lehtësimit nga sanksionet ekonomike të vendosura nga KB, SH.B.A. dhe BE.
Marrëveshja, e nënshkruar pas vitesh negociata që filluan gjatë administratës së Obamës, kufizoi numrin e centrifugave që Irani mund të përdorte dhe i kufizoi ato në një model të vjetër, më të ngadaltë. Irani gjithashtu konfiguroi një reaktor me ujë në mënyrë që të mos mund të prodhonte plutonium dhe ra dakord të shndërrojë vendin e tij të pasurimit në Fordo në një qendër kërkimore.
Ai dha më shumë akses për inspektorët nga vëzhguesi bërthamor i KB, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA).
Në këmbim, fuqitë botërore hoqën sanksionet ekonomike që e kishin mbajtur Iranin larg bankave ndërkombëtare dhe tregtisë globale të naftës. Marrëveshja lejoi Iranin të blinte aeroplanë komercialë dhe të merrte marrëveshje të tjera biznesi. Ai gjithashtu ngriu miliarda dollarë që Irani mbante jashtë shtetit.
Si pjesë e marrëveshjes, kufizimet mbi pasurimin e uraniumit dhe madhësinë e rezervave të Iranit do të përfundojnë në 2031, 15 vjet pas marrëveshjes.
Në vitin 2016, IAEA pranoi që Irani i përmbushi zotimet e tij sipas marrëveshjes bërthamore dhe shumica e sanksioneve ndaj Iranit u hoqën. Vendi ngadalë u fut përsëri në sistemin bankar global dhe filloi shitjen e naftës bruto dhe gazit natyror në tregun ndërkombëtar.
Atëherë, përse SHBA vendosi të largohej nga marrëveshja?
Gjatë fushatës së tij 2016, Presidenti Donald Trump kritikoi marrëveshjen për të qenë shumë i butë ndaj Iranit dhe për mos adresimin e programit të raketave balistike të Iranit ose përfshirjen në konfliktet rajonale.
Pra, pasi republikanët fituan garën presidenciale atë vit, SH.B.A. u përpoqën më kot të rinegociojnë marrëveshjen me Iranin dhe më pas u tërhoqën në mënyrë të njëanshme prej saj në maj 2018. Marrëdhëniet midis Uashingtonit dhe Teheranit kanë vazhduar të përkeqësohen që prej asaj kohe.
Në gusht të atij viti, administrata Trump vendosi përsëri sanksione mbi Iranin, dhe gjithashtu paralajmëroi vendet e tjera kundër të bërit biznes me kombin e pasur me hidrokarbure. Një heqje e përkohshme e dhënë tetë vendeve për të blerë naftë iraniane, përfshirë Indinë, përfundoi në Prill 2019.
Pesë pjesëmarrësit e tjerë të JCPOA, megjithatë, vazhduan të ishin palë në marrëveshje, duke dobësuar kështu ndikimin e sanksioneve të SH.B.A.
Çfarë ndodhi pas tërheqjes së SHBA?
Pavarësisht tërheqjes së SH.B.A.-së, Irani tha se do të vazhdojë të mbështesë angazhimet e tij nën JCPOA. Në qershor 2018, ajo njoftoi një zgjerim të infrastrukturës së saj të pasurimit brenda kufijve të marrëveshjes.
Por një vit më vonë në maj 2019, duke u rikuperuar nga sanksionet e rishpallura të SH.B.A.-së, Teherani tha se do të ndalonte t’i përmbahej disa prej angazhimeve të marrëveshjes, përveç nëse anëtarët e tjerë ranë dakord për kërkesat e saj ekonomike. Dy muaj më vonë, IAEA konfirmoi se Irani kishte tejkaluar kufijtë e tij të pasurimit.
Pastaj në janar të këtij viti, pasi komandanti i tij i lartë i sigurisë dhe inteligjencës, gjeneral majori Qassem Soleimani, u vra në një sulm me dron amerikan në Bagdad, Irani tha se do të braktisë kufizimet në pasurimin e uraniumit, duke refuzuar t’i përmbahet marrëveshjes bërthamore. Megjithatë, Irani tha se do të vazhdojë të bashkëpunojë me inspektorët e IAEA.
Marrëdhëniet Uashington-Teheran pësuan një tjetër pengesë në dhjetor, kur shkencëtari më i moshuar i Iranit, Mohsen Fakhrizadeh, u vra pranë Teheranit në një operacion të besuar gjerësisht të orkestruar nga Izraeli, një aleat i SHBA. Sipas një raporti në The Neu York Times, vrasja e Fakhrizadeh mund të “komplikojë” përpjekjen e Biden për të rivendosur marrëveshjen bërthamore iraniane 2015, të cilën ai është zotuar të bëjë.
Në takimin e nivelit të lartë të zhvillluar së fundmi, vendet pjesëmarrëse “ritheksuan angazhimin e tyre për të ruajtur marrëveshjen” dhe ranë dakord që “zbatimi i plotë dhe efektiv i JCPOA nga të gjithë mbetet thelbësor”, sipas një raporti të Associated Press.
Raporti, megjithatë, tha se sfida për të rifilluar marrëveshjen në formën e saj aktuale është që Irani aktualisht është në shkelje të disa prej angazhimeve të tij të rëndësishme, siç janë kufijtë në rezervat e uraniumit të pasuruar.
Irani, megjithatë, ka sqaruar se ai do të “kthejë shpejt” shkeljet e tij sapo Shtetet e Bashkuara dhe tre fuqitë evropiane “të kryejnë detyrat e tyre”.
Vendet e JCPOA janë gjithashtu optimiste në lidhje me ringjalljen e marrëveshjes sepse Irani ka vazhduar t’u lejojë inspektorëve të IAEA-së hyrjen e plotë në vendet e tij bërthamore, edhe pse ka shkelur detyrimet e tij të traktatit.
Përkthyer dhe përshtatur nga foreign policy/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
