Shumë shpresojnë që, kur Presidenti i zgjedhur amerikan Joe Biden të marrë detyrën në janar, ai mund të shpëtojë dhe madje të ripërtërijë rendin botëror liberal të udhëhequr nga Amerika pas 1945.
Kjo është një dëshirë e kuptueshme, por është krejtësisht joreale. Në më pak se katër vjet, Presidenti i larguar i SHBA Donald Trump ka arritur atë që historikisht kishin bërë vetëm luftërat shkatërruese: rindërtimi i rendit global. Me izolimin e tij, autoritarizmin dhe kapriçizmin e pastër, Trump shkatërroi institucionet ndërkombëtare dhe organizatat multilaterale që paraardhësit e tij kishin ndërtuar me vështirësi pas Luftës së Dytë Botërore dhe i ruanin që prej asaj kohe.
Po tani? Shumë shpresojnë që, kur Presidenti i zgjedhur Joe Biden të marrë përsipër pushtetin, çështjet ndërkombëtare liberale mund të shpëtohen, dhe madje të rinovohen. Sigurisht që do të ishte e dëshirueshme nga të gjithë një gjë e tillë.
Fatkeqësisht, është një shpresë joreale. Një urdhër pas Trump duket se ka të bëjë më shumë me një kthim në konkurrencën e vitit 1945 sesa në euforinë liberale të pas Luftës së Ftohtë.
Për fillestarët, administrata e Biden do të konsumohet nga detyrat shqetësuese të shërimit të plagëve të brendshme që Trump ka shkaktuar dhe korrigjimin e dobësive kritike të Amerikës, të paraqitura nga pandemia. Rimëkëmbja e SHBA nga presidenca më përçarëse në historinë e saj nuk do të jetë as e shpejtë dhe as pa dhimbje. Reformimi i Amerikës është një parakusht për rivendosjen e kapacitetit të saj për udhëheqje globale.
Edhe nëse administrata e Biden do të kishte kapacitet të pafund, nuk do të kishte kthim prapa. Status quo-ja doli nga një lloj euforie pas Luftës së Ftohtë, e gjallëruar nga besimi se demokracia liberale perëndimore kishte siguruar një fitore përfundimtare mbi pjesën tjetër dhe bota kishte arritur, në formulimin e famshëm të Francis Fukuyama, “fundin e historisë.”
Në vitet 1990 dhe 2000, kur Shtetet e Bashkuara ishin fuqia e pakonkurueshme ekonomike, ushtarake dhe diplomatike e botës, logjika e hegjemonisë liberale ishte imponuese. Por, në botën e sotme multipolare që ndryshon me shpejtësi, ajo nuk është më. Kjo ka qenë e vërtetë për më shumë se një dekadë, prandaj SHBA po tërhiqej nga lidershipi global shumë kohë para se Trump të merrte detyrën.
Megjithëse izolacionizmi i Trump shpesh portretizohet si anormal, ai reflekton një lloj mendimi amerikan që shtrihet që në themelimin e vendit. Sikur nëndetëset gjermane të mos kishin sulmuar anijet tregtare amerikane në 1917, SH.B.A. mund të kishin qëndruar larg Luftës së Parë Botërore. Po kështu, vetëm kur Japonia sulmoi Pearl Harbor në Dhjetor 1941, SHBA hyri në Luftën e Dytë Botërore. Dhe pas luftës, përpjekjet e SHBA për të ruajtur paqen (duke vendosur trupa) dhe për të rivendosur prosperitetin në Evropë (duke zbatuar Planin Marshall) u drejtuan nga frika e zgjerimit Sovjetik, jo nga ndonjë ndjenjë e detyrës morale.
Ishte gjithashtu në interes të Amerikës që paraardhësi i Trump, Barack Obama, në administratën e të cilit Biden shërbeu si nënkryetar, dhe madje George W. Bush para tij, ndërmori hapa për të zvogëluar projektin hegjemonik të politikës së jashtme të SHBA. Ashtu si Trump, si Obama ashtu edhe Bush shprehën zhgënjimin për ndarjen joadekuate të barrës nga aleatët e Amerikës në NATO.
Tërheqja e SH.B.A.-së nga hegjemonia pasqyron historinë që Biden nuk mund ta zhbëjë: humbja e besueshmërisë së Amerikës si rezultat i luftërave të saj të gjata, të kushtueshme dhe jo përfundimtare në Lindjen e Mesme dhe krizës financiare globale të vitit 2008, e cila ekspozoi dobësitë e globalizimit. Larg nga përmbushja e premtimit të prosperitetit të përbashkët, u bë e qartë, etosi i tregut të lirë të dekadave të fundit kishte lehtësuar shfaqjen e pabarazive të ndyra dhe kolapsin e klasës së mesme.
Ky kombinim i luftës pa mbarim dhe pabarazisë në rritje nxiti reagimin nacionalist që çoi Trump drejt fitores në nëntor 2016. Të njëjtat zhgënjime u reflektuan në votimin e Mbretërisë së Bashkuar për Brexit atë qershor, protestat e Jelekëve të Verdhë të Francës në 2018, dhe madje edhe kriza e COVID-19.
Një pandemi do të dukej si një mundësi e pamundur për bashkëpunim. Megjithatë, ajo është përmbushur me mbylljen e kufijve dhe konkurrencën për furnizimet dhe dozat e ardhshme të vaksinave, për të mos përmendur kufizime në liritë civile dhe zgjerimin e aftësive të mbikëqyrjes, përfshirë në demokracitë. Ta themi thjesht, pikërisht kur kemi më shumë nevojë për bashkëpunim global, sistemi ynë i thyer shumëpalësh na ka çuar përsëri në shtet-komb.
Pra, bota duket se po kthehet në një rend Westfalian, në të cilin sovraniteti mbizotëron mbi rregullat ndërkombëtare. Qëndrimi i Trump “Amerika e para” përshtatet mirë brenda një urdhri të tillë. Dhe ndërsa Kina shpall bashkëpunimin ndërkombëtar në disa fusha, multilateralizmi është një koncept krejtësisht i huaj për të. Do të kundërshtonte ringjalljen e një rendi botëror të bazuar në rregulla liberale. Fuqitë e tjera të mëdha nacionaliste (të tilla si Brazili, India, Rusia dhe Turqia) dhe ato më të vogla në Evropën Lindore (Hungaria dhe Polonia) lëvizin gjerësisht në të njëjtën fushë joliberale.
Administrata e Biden duhet të aspirojë të udhëheqë demokracitë e botës në konkurrencën e tyre me një bllok autoritar në rritje, ndërsa mbështet institucionet dhe strukturat multilaterale më thelbësore për paqen. Për këtë qëllim, ajo duhet të braktisë menjëherë bashkëpunimin e paraardhësit të tij me Presidentin turk Rexhep Taip Erdogan dhe të zëvendësojë strategjinë e tij luftarake ndaj Iranit me një përpjekje për të arritur një marrëveshje bërthamore të rishikuar. Për fat të mirë, duket se është vendosur të bëjë të dyja.
Në të njëjtën kohë, administrata e Biden do të duhet t’i trajtojë aleancat e Amerikës më shumë si ndërmarrje kolektive, të cilat SH.B.A. i udhëheq në mënyrë ideale pa dominuar. Nga ana e aleatëve, kjo zhvendosje tashmë ka filluar, me udhëheqësit evropianë, veçanërisht Presidentin francez Emmanuel Macron, duke njohur gjithnjë e më shumë nevojën për të marrë sigurinë e Evropës në duart e tyre. Shtetet e Bashkuara duhet të punojnë me një Bashkim Evropian të fuqizuar për të përmbajtur revizionizmin e Rusisë në kufijtë e NATO-s dhe t’i japë fund luftës së saj hibride ndaj demokracive perëndimore.
Në mënyrë të ngjashme, për të menaxhuar përballjen e saj të vazhdueshme strategjike me Kinën, SHBA do të duhet të punojë me aleatët e saj aziatikë, të tillë si një Japoni dhe Kore e Jugut e armatosur. Me Kinën që ka braktisur të gjithë strategjinë e saj të “ngritjes paqësore”, shmangia e konfliktit të dhunshëm do të jetë një akt delikat balancues.
Më gjerësisht, SH.B.A. do të duhet të galvanizojë demokracitë liberale të botës për të krijuar një bllok të aftë t’u rezistojë autoritarëve të botës. Kjo duhet të përfshijë përpjekjet për të kundërshtuar forcat e shpërbërjes brenda BE dhe, potencialisht, për të shndërruar NATO në një aleancë më të gjerë të sigurisë së demokracive.
Në mënyrë thelbësore, të dy blloqet do të duhet të bashkëpunojnë në mënyrë efektive në fushat kryesore me interes të përbashkët, të tilla si tregtia, mos-përhapja e armëve, ndryshimi i klimës dhe shëndetësia globale. Kjo do të kërkojë aftësi diplomatike që Trump vështirë se mund t’i imagjinojë aq më tepër t’i menaxhojë.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ F.H, konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
