Në fillim të pandemisë, ne u paralajmëruam: duhen vite për të prodhuar një vaksinë, kështu që mos prisni shumë shpejt. Tani, vetëm pas 10 muajsh, injeksionet kanë filluar dhe firmat që qëndrojnë pas kandidatëve kryesorë janë emra mjaft të njohur.
Si rezultat, analistët e investimeve po parashikojnë që të paktën dy prej tyre, kompania amerikane e bioteknologjisë Moderna dhe BioNTech e Gjermanisë me partnerin e saj, gjigandi amerikan Pfizer, do të ketë më shumë miliarda dollarë vitin e ardhshëm. Por nuk është e qartë se sa prodhues të vaksinave janë vendosur të bëjnë të holla përtej kësaj.
Falë mënyrës së financimit të këtyre vaksinave dhe numrit të firmave që i bashkohen garës për t’i bërë ato, çdo mundësi për të bërë fitime të mëdha mund të jetë jetëshkurtër.
Kush i vuri paratë?
Për shkak të nevojës urgjente për vaksinë, qeveritë dhe donatorët, kanë derdhur miliarda paund në projekte për t’i krijuar dhe testuar ato. Organizatat filantropike si Fondacioni Gates mbështetën kërkimin, si dhe individë përfshirë themeluesin e Alibaba Jack Ma dhe yllin e muzikës country Dolly Parton.
Në total, qeveritë kanë siguruar 6.5 miliardë funta, sipas kompanisë analitike të të dhënave shkencore Airfinity. Organizatat jofitimprurëse kanë siguruar gati 1.5 miliardë funte. Vetëm 2.6 miliardë funte kanë ardhur nga investimet e vetë kompanive, shumë prej tyre të varur shumë nga financimet e jashtme.
Ka një arsye të mirë që firmat e mëdha nuk nxituan për të financuar projekte vaksinash. Krijimi i vaksinave, veçanërisht në dhëmbët e një emergjence akute shëndetësore, nuk ka rezultuar shumë fitimprurëse në të kaluarën. Procesi i zbulimit kërkon kohë dhe nuk është i sigurt. Kombet e varfëra kanë nevojë për furnizime të mëdha por nuk mund të përballojnë çmime të larta. Dhe vaksinat zakonisht duhet të administrohen vetëm një ose dy herë. Medikamentet që kërkohen në vendet më të pasura, veçanërisht ato që kërkojnë doza ditore, janë fitues më të madh parash.
Firmat që filluan punën për vaksinat për sëmundje të tjera si Zika dhe Sars ‘dogjën gishtat’. Nga ana tjetër, tregu për goditjet e gripit, i cili vlen disa miliardë dollarë në vit, sugjeron që nëse Covid-19, si gripi, është këtu për të qëndruar dhe kërkon goditje vjetore përforcuese, atëherë mund të jetë fitimprurëse për firmat që dalin me produktet më efektive dhe me kosto-efektive.
Për çfarë po paguhen?
Disa firma nuk duan të shihen se po përfitojnë nga kriza globale, veçanërisht pasi kanë marrë kaq shumë fonde nga jashtë. Prodhuesi i madh amerikan i ilaçeve, Johnson & Johnson, dhe Britania e Madhe AstraZeneca, e cila po punon me një kompani bioteknike me bazë në Universitetin e Oksfordit, janë zotuar të shesin vaksinën me një çmim që mbulon vetëm kostot e tyre. AstraZeneca aktualisht duket se do të jetë më e lira me 4 dollarë (3 £) për dozë.
Moderna, një firmë e vogël e bioteknologjisë, e cila ka punuar në teknologjinë prapa vaksinës së saj rrënuese të ARN-së për vite me radhë, po vendos çmimet e tyre shumë më të larta, deri në 37 dollarë për dozë. Qëllimi i tij është të bëjë disa fitime për aksionarët e firmave (megjithëse një pjesë e çmimit më të lartë do të mbulojë gjithashtu kostot e transportimit të këtyre vaksinave në temperatura shumë të ulëta).
Kjo nuk do të thotë që ato çmime janë fikse, sidoqoftë. Në mënyrë tipike, kompanitë farmaceutike kërkojnë shuma të ndryshme në vende të ndryshme, sipas asaj që qeveritë mund të përballojnë. Premtimi i AstraZeneca për të mbajtur çmime të ulta shtrihet vetëm për “kohëzgjatjen e pandemisë”. Mund të fillojë të tarifojë çmime më të larta që në vitin e ardhshëm, në varësi të rrugës së sëmundjes.
“Tani për tani, qeveritë në botën e pasur do të paguajnë çmime të larta, ata janë aq të etur për të marrë duart e tyre për çdo gjë që mund të ndihmojë për t’i dhënë fund pandemisë”, thotë Emily Field, kreu i kërkimit farmaceutik evropian në Barclays.
Sapo të vijnë më shumë vaksina, ndoshta vitin e ardhshëm, konkurrenca mund të ulë çmimet më poshtë, thotë ajo. Ndërkohë, nuk duhet të presim që firmat private, veçanërisht ato më të vogla pa produkte të tjera për të shitur, të bëjnë vaksina pa kërkuar ndonjë fitim, argumenton Rasmus Bech Hansen, shefi ekzekutiv i Airfinity.
“Mos harroni këto kompani ndërmorën një rrezik domethënës, lëvizën me të shpejtë dhe investimet për kërkimin dhe zhvillimin kanë qenë të konsiderueshme”, thotë ai.
Dhe nëse doni që firmat e vogla të vazhdojnë të bëjnë përparime në të ardhmen, thotë ai, ju duhet t’i shpërbleni ato. Por disa argumentojnë shkallën e madhe të krizës humanitare dhe financimin publik, do të thotë se nuk është koha për biznes si zakonisht.
A duhet të ndajnë teknologjinë e tyre me publikun?
Me kaq shumë rrezik sa ekziston, ka pasur thirrje për njohuri-shkencore prapa vaksinave të reja për t’u bashkuar, në mënyrë që firmat e tjera në Indi dhe Afrikën e Jugut, për shembull, të mund të prodhojnë doza për tregjet e tyre.
Ellen ‘t Hoen, drejtoreshë e grupit kërkimor Ligji dhe Politika e Barnave, thotë se duhet të kishte qenë një kusht i marrjes së fondeve publike.
“Unë mendoj se nuk ishte e mençur nga qeveritë tona të dorëzonin ato para pa i bërë të qarta kushtet”, thotë ajo.
Në fillim të pandemisë, thotë ajo, kompanitë e mëdha farmaceutike treguan pak interes në garën për një vaksinë. Vetëm kur qeveritë dhe agjencitë ndërhynë me premtimet e financimit, ata filluan të punojnë në të. Kështu që ajo nuk e kupton pse ata duhet të kenë të drejta ekskluzive për të përfituar nga rezultatet.
“Këto risi bëhen pronë private e këtyre organizatave tregtare dhe kontrolli mbi atë se kush merr qasje në inovacion dhe qasje në njohuri se si t’i bëjë ato të qëndrojnë në duart e kompanisë,” thotë ajo. Ndërsa po ndodh një ndarje e pronës intelektuale, ajo thotë se nuk është askund aq sa duhet.
Pra, a do të bëjnë kompani farmaceutike fitime parakolpësh?
Qeveritë dhe organizatat shumëpalëshe janë zotuar tashmë të blejnë miliarda doza me çmime të caktuara. Kështu që për muajt e ardhshëm, firmat do të jenë të zënë me përmbushjen e atyre porosive sa më shpejt të jetë e mundur.
Ata që u shesin vendeve me xhepa më të thellë do të fillojnë të shohin një kthim të investimit të tyre, ndërsa AstraZeneca, megjithëse ka marrëveshje për të furnizuar numrin më të lartë të dozave, do të mbulojë vetëm kostot e saj.
Pasi të jenë përmbushur kontratat e para, është më e vështirë të parashikosh se si do të duket peizazhi i ri i vaksinave. Varet nga shumë gjëra, sa zgjat imuniteti tek ata të vaksinuarit, sa vaksina të suksesshme dalin në qarkullim dhe nëse prodhimi dhe shpërndarja po shkon normalisht.
Emily Field i Barclays mendon se dritarja për të bërë fitime do të jetë “e përkohshme”. Edhe nëse kandidatët kryesorë nuk ndajnë pronën e tyre intelektuale, ka tashmë më shumë se 50 vaksina në provat klinike në të gjithë botën.
“Për dy vjet, mund të ketë 20 vaksina në treg”, thotë zonja Field. “Do të jetë e vështirë të ngarkosh një çmim premium”.
Ajo mendon se ndikimi në planin afatgjatë do të ketë të bëjë më shumë me reputacionin. Një shpërndarje e suksesshme e vaksinave mund të ndihmojë në hapjen e dyerve për shitjen e terapive Covid ose produkteve të tjera. Në këtë drejtim, e gjithë industria është vendosur të përfitojë, pajtohet Rasmus Bech Hansen i Airfinity.
Në të ardhmen, ai pret që qeveritë të investojnë në strategjitë pandemike ashtu siç bëjnë tani në mbrojtje, duke e parë atë si një shpenzim të nevojshëm për gjërat që ata shpresojnë të mos i përdorin. Më premtuese nga të gjitha dhe një arsye pse vlera e tregut e BioNTech dhe Moderna është rritur, është se vaksinat e tyre ofrojnë një provë të konceptit për teknologjinë e tyre ARN.
“Të gjithë ishin të impresionuar me efektivitetin e saj”, thotë Emily Field.
Para Covid, BioNTech po punonte për një vaksinë për kancerin e lëkurës. Moderna po ndjek një vaksinë të bazuar në ARN për kancerin e vezoreve. Nëse ndonjëri prej tyre ka sukses, atëherë shpërblimet mund të jenë të mëdha.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga BBC
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
