Raundi i 61-të i kontakteve eksploruese midis Greqisë dhe Turqisë është dramatizuar në një shkallë të konsiderueshme pikërisht për shkak të kohës në të cilën po kryhet. Pothuajse pesë vjet pas raundit të 60-të, por edhe pas agresionit turk në vitet 2018, 2019 dhe – deri më tani – duke arritur kulmin në 2020, në Mesdheun Lindor. Rifillimi i eksplorimit mori dimensione shumë më të mëdha sesa duhej realisht t’iu kushtohej rëndësi.
Rëndësia- mjaft e kufizuar – që Turqia vetë iu jep kontakteve eksploruese ishte gjithashtu e dukshme nga deklaratat e bëra nga Ministri i Jashtëm Mevlüt Çavuşolulu gjatë kthimit të tij nga Brukseli në Ankara të Premten pasdite. Tsavousoglou kujtoi “casus belli” në rast të zgjerimit të ujërave territoriale Greke në Egje, fajësoi Greqinë për sfida, por edhe për ndalimin e eksplorimit në 2016, i cili – sipas burimeve, zyrtari turk e di shumë mirë që nuk korrespondon me realitetin.
Historia e eksplorimit mund të jetë e pavarur dhe është një pasqyrë diplomatike e marrëdhënieve Greko-Turke nga “Pranvera” e shpresave që ishin krijuar një ditë pas Helsinkit në “Dimrin” e vitit 2020 dhe formimin e dy flotave në Egje dhe Mesdheu Lindor.
“Pranvera” (2002-2004)
Siç është përshkruar që nga qershori i vitit 2019, në 2001 diplomati turk Farouk Looglou dhe profesori Christos Rozakis, një bashkëpunëtor i ngushtë i Kryeministrit të atëhershëm Costas Simitis, u takuan tre herë në terren neutral për të diskutuar lidhur me temën e mosmarrëveshjeve territoriale. Shelfin kontinental. Zbulimi i këtyre kontakteve sekrete çoi në vendimin që të zyrtarizohej si eksplorues nga 12 Mars 2002, me sekretarin e përgjithshëm të atëhershëm në krye të dy grupeve të Ministrisë së Punëve të Jashtme, Anastasios Skopelitis dhe diplomatit Ugur Zial.
Skopelitis dhe Zial u takuan 22 herë, me objekt kryesor ujërat territoriale por edhe shelfin kontinental. Në vitin 2003, të dy palët arritën një marrëveshje të mundshme.
Pikat kryesore të tij ishin rritja e ujërave territoriale Greke nga rreth 40% e Egjeut që është sot, në rreth 60%, ndërsa Turqia nga 6% arriti afër 9%, kryesisht përmes rritjes në 12 milje detare në Verilindje të Egjeut. Të dy palët arritën në pikën e diskutimit mbi hartimin e një deklarate të përbashkët, me Ankaranë që propozonte miratimin e njëkohshëm të ligjeve zbatuese.
Në fund të vitit 2003, një kohë tranzicioni në udhëheqjen e PASOK, në një takim të ndjekur nga Costas Simitis, George Papandreou, Harry Pampouki, Nikos Themelis, Ambasadori Theodoros Sotiropulos, Christos Rozakis dhe Anastasios Skopelitis, u vendos që të mos merrej ndonjë hap. Në periudhën 2004-2010, u bënë disa propozime bazuar në diskutimet e viteve 2002-2003, u ngritën pyetje në lidhje me statusin e fluturimeve mbi Egje, por nuk u bë asnjë përparim.
“Vera” (2010-2011)
Në këtë fazë, dy diplomatë të tjerë të rëndësishëm kishin marrë përsipër diskutimet mes palëve, Pavlos Apostolidis dhe Feridun Sinirlioglou. Pas vizitës së Rexhep Taip Erdogan në Athinë në maj 2010, hetuesit rifituan ritmin e tyre. Kujtohet se në telegramet e ambasadës Amerikane në Ankara që kishin dalë nga Uikileaks, në Shtator 2009, Turqia u shfaq e gatshme të pranonte një zgjerim të pjesshëm të ujërave territoriale Greke në Egje.
Sipas informacioneve, të dy palët edhe një herë iu afruan një marrëveshjeje, ndërsa për herë të parë kishte shqetësime në lidhje me mundësinë e Turqisë që të ngrejë çështjen e “Zonave Gri” në një mënyrë që mund të ndikonte negativisht ankesa e mundshme në një gjykatë ndërkombëtare (Hagë ose diku tjetër).
“Vjeshta” (2012-2015)
Gjatë bashkëqeverisjes Samaras-Venizelos, regjistrohen dy faza. Fillimisht (nën ministrinë e D. Avramopulos) debati mbi depozitimin e kufijve të jashtëm të shelfit kontinental me deklaratën paralele të një EEZ shkaktoi një krizë ndërqeveritare. Në dy vitet 2013-15, Evangelos Venizelos dha udhëzime për ndryshimin e metodologjisë së deri atëhershme.
Të dy palët do të diskutojnë krijimin e një EEZ dhe një shelfi kontinental, duke lënë ujërat territoriale për më vonë. Deri në vitin 2013, kishte pasur 54 raunde të kontakteve eksploruese me subjektin pothuajse ekskluziv të ujërave territoriale dhe deri në vitin 2015 do të ndodhnin pesë të tjera, me temën kryesore të diskutimit ZEE dhe shelfin kontinental.
“Dimri” (2016 – deri sot 25 janar 2021)
Raundi i 60-të i kontakteve eksploruese u zhvillua në Athinë më 1 Mars 2016. Sipas burimeve, kreu i delegacionit turk, Sinirlioglou, mbërriti në Athinë duke informuar palën greke se nuk ka autoritet të flasë për asgjë. Pasoi përpjekjen për grusht shteti në korrik 2016. Më në fund, u vendos që të “fillohej”, gjë që në Tetor 2016 e çoi Sinirlioglu në pozicionin e Përfaqësuesit të Përhershëm të Turqisë në KB.
Pozicioni i kryenegociatorit për kontaktet hetimore të palës turke mbeti i lirë. Në një takim të Ministrit të Punëve të Jashtme Nikos Kotzias me Tsavousoglou në Kretë, Zyrtari turk përjashtoi një përsëritje të hetimit. Epoka e “Atdheut Blu” kishte filluar, ndërsa nga pala greke nuk kishte asnjë studim të veçantë për ato eksploruese, që atëherë filluan kontaktet intensive për çështjen e Qipros që çuan në Mont Peléran (nëntor 2016) dhe Crans Montana (korrik 2017).
Përveç kësaj, në të njëjtën kohë, Athina po hynte në ujërat e thella negociuese që çuan në marrëveshjen e Prespës.
Takimi i sotëm midis Apostolidis dhe ekipit të tij (Al. Kouyou dhe Ifigenia Kanara) me Zëvendës Ministrin e Jashtëm turk Sedat Onal (Tsagatai Erziges, Baris Kalkavan) është sigurisht i rëndësishëm, por nuk është aspak e sigurt nëse mund të çojë në plotësimin e raundit 62 të bisedimeve eksploruese.
Pamje nga takimi i sotëm në Turqi.
Përkthyer dhe përshtatur nga Kathimerini/ F.H, Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Përfundon takimi Greqi-Turqi
