Rimëkëmbja ekonomike, si vaksinat COVID-19, nuk do të shpërndahen në mënyrë të barabartë në të gjithë botën gjatë dy viteve të ardhshme. Pavarësisht mbështetjes së jashtëzakonshme të politikave të ofruara nga qeveritë dhe bankat qendrore, rreziqet ekonomike mbeten të thella, dhe jo vetëm për ekonomitë kufitare që përballen me probleme të afërta borxhi dhe vendet me të ardhura të ulëta që përjetojnë një rritje alarmante të varfërisë. Me koronavirusin larg zbutjes, populizmit të përhapur, borxhit global në nivele rekord dhe normalizimit të politikës që mund të jetë i pabarabartë, situata mbetet e pasigurt.
Kjo nuk do të mohojë lajmin e përgjithshëm të mirë të 12 muajve të fundit. Vaksinat efektive janë bërë të disponueshme në kohë rekord, shumë më shpejt sesa shumica e ekspertëve parashikonin fillimisht. Reagimi masiv monetar dhe fiskal ka ndërtuar një urë drejt një fundi të shumë shpresuar të pandemisë. Dhe publiku është përshtatur për të jetuar me virusin, me ose pa ndihmën e autoriteteve kombëtare.
Por megjithëse rezultatet e rritjes në të gjithë botën kanë qenë jashtëzakonisht më të mira se sa pritej në ditët e para të pandemisë, recesioni aktual është ende katastrofik. Fondi Monetar Ndërkombëtar parashikon që Shtetet e Bashkuara dhe Japonia nuk do të kthehen në nivelet e prodhimit para-pandemik deri në gjysmën e dytë të këtij viti. Zona e euros dhe Mbretëria e Bashkuar, përsëri në rënie, nuk do ta arrijnë atë pikë deri në vitin 2022.
Ekonomia kineze është në një ligë të vetën dhe pritet të jetë 10% më e madhe në fund të vitit 2021 sesa ishte në fund të vitit 2019. Por në skajin tjetër të spektrit, shumë ekonomi në zhvillim dhe tregje në zhvillim mund të marrin vite për t’u kthyer në trajektoret e tyre para-pandemike. Banka Botërore vlerëson se pandemia COVID-19 do të shtyjë deri në 150 milion njerëz shtesë në varfëri ekstreme deri në fund të vitit 2021, me pasigurinë ushqimore të shfrenuar.
Parashikimet e ndryshme të performancës kanë të bëjnë shumë me orarin e dorëzimit të vaksinave. Vaksinat pritet të jenë gjerësisht të disponueshme në ekonomitë e përparuara dhe disa tregje në zhvillim nga mesi i këtij viti, por njerëzit në vendet e varfëra ka të ngjarë të presin deri në 2022 apo edhe më vonë.
Një faktor tjetër është ndryshimi marramendës në mbështetjen makroekonomike midis vendeve të pasura dhe të varfra. Në ekonomitë e përparuara, shpenzimet shtesë të qeverisë dhe shkurtimet e taksave gjatë krizës COVID-19 kanë mesatarisht gati 13% të PBB-së, me hua dhe garanci që arrijnë në 12% të PBB-së. Në të kundërt, rritjet e shpenzimeve qeveritare dhe shkurtimet e taksave në ekonomitë në zhvillim kanë arritur në rreth 4% të PBB-së dhe huatë dhe garanton një tjetër 3%. Për vendet me të ardhura të ulëta, numrat e krahasueshëm janë 1.5% e PBB-së në mbështetje direkte fiskale dhe pothuajse asgjë në garanci.
Në prag të krizës financiare të vitit 2008, ekonomitë në zhvillim kishin bilanc relativisht të fortë krahasuar me vendet e zhvilluara. Por ata hynë në këtë krizë të ngarkuar me shumë më shumë borxhe private dhe publike, dhe kështu janë shumë më të prekshëm. Shumë do të ishin në telashe të thella, por jo, falë për normat e interesit pothuajse zero në ekonomitë e përparuara. Pavarësisht, ka pasur një skuqje në rritje të standarteve sovrane, përfshirë Argjentinën, Ekuadorin dhe Libanin.
Në fakt, një “hidhërim i ngushtë 2.0” është afër krye të listës së gjërave që mund të shkojnë keq, dhe nëse (ose kur) kjo ndodh, jo vetëm tregjet në zhvillim do të pësojnë goditje. Zhurma e ashpër e vitit 2013 ndodhi kur Rezerva Federale e SHBA filloi të sinjalizonte se një ditë do të normalizonte politikën e saj monetare, duke shkaktuar dalje të mëdha fondesh nga tregjet në zhvillim. Këtë herë, Fed ka marrë mundime të mëdha për të sinjalizuar se nuk planifikon të rrisë normat e interesit për një kohë të gjatë, madje duke prezantuar një kornizë të re monetare që në thelb arrin në një premtim për të mbajtur këmbën e saj në gaz derisa papunësia të jetë jashtëzakonisht e ulët.
Një politikë e tillë ka kuptim të përsosur. Siç kam argumentuar shpesh që nga viti 2008, lejimi i inflacionit të rritet përkohësisht mbi objektivin prej 2% të Fed do të bënte shumë më tepër mirë sesa dëm në një mjedis ku nivelet e borxhit janë të larta dhe prodhimi është akoma nën potencialin. Mbi të gjitha, ka nëntë milion më pak njerëz që punojnë në SHBA sot sesa një vit më parë.
Por nëse SHBA ka arritur objektivat e saj të vaksinimit nga kjo verë dhe mutacionet e koronavirusit mbeten të përmbajtura, parashikimet e një “heqjeje” të Fed nga normat e interesit zero mund të paraqiten në mënyrë të konsiderueshme. Kjo është veçanërisht e mundshme duke pasur parasysh rezervën e madhe të kursimeve që shumë amerikanë kanë krijuar, pjesërisht për shkak të rritjes së çmimeve të aseteve dhe pjesërisht për shkak të transferimeve qeveritare që shumë përfitues zgjodhën të kursenin.
Politikat me ultra të ulta të normave të interesit në të gjithë botën po ndihmojnë në parandalimin e cikatrizimit afatgjatë, por shumë kompani më të mëdha, përfshirë firmat Big Tech, nuk kanë nevojë për mbështetjen që po çon çmimet e aksioneve të tyre sipër çatisë. Kjo në mënyrë të pashmangshme po nxit zemërimin populist (një shije e vogël e së cilës ishte e dukshme në reagimet e disa politikanëve amerikanë ndaj luftës së fundit të çmimeve të aksioneve GameStop).
Inflacioni mund të jetë me kokëfortësi i ulët për momentin, por një shpërthim mjaft i madh i kërkesës mund ta shtyjë atë më lart, duke e çuar Fed-in të ngrejë normat disi më shpejt sesa planifikon aktualisht. Efektet e dallgës së një lëvizjeje të tillë në tregjet e aseteve do të ndanin të fortët nga të dobëtit dhe do të godisnin veçanërisht tregjet në zhvillim. Në të njëjtën kohë, politikëbërësit, edhe në SHBA, përfundimisht do të duhet të lejojnë që falimentimet të ndodhin. Një valë në rritje e rimëkëmbjes është e pashmangshme, por nuk do të kalojë tek të gjitha anijet.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Bashkëpunimi shumëpalësh për rimëkëmbjen globale
OKB prezanton planin 97 mln USD për rimëkëmbjen në Shqipëri
