Muajt e parë të administratës së Presidentit amerikan Joe Biden kanë rritur shpresat e Evropës jashtëzakonisht shumë. Për të gjitha vlerat tona të përbashkëta, Shtetet e Bashkuara dhe Evropa kanë secili interesat dhe perspektivat e veta, dhe këto ndonjëherë mund të na çojnë në drejtime të kundërta. Nëse aleanca transatlantike do të ringjallet, pas vdekjes së saj të afërt nga dora e Donald Trump, divergjencat e tilla do të duhet të pranohen dhe menaxhohen. Aleanca duhet t’i bëjë interesat e saj thelbësore shumë më koherente dhe perspektiva e saj duhet të bëhet më globale dhe gjithëpërfshirëse.
Evropianët përballen me një zgjedhje të zymtë. Nëse duam që SHBA të kthehen në rolin e saj të mëparshëm të administrimit të rregullave dhe normave globale, të paktën duhet të bëjmë gjithçka që mundemi për të lehtësuar barrën e saj duke rritur stabilitetin në fqinjësinë tonë. Dhe për ta bërë atë, ne duhet të zhvillojmë një politikë të përbashkët të jashtme dhe të zhvillimit për Lindjen e Mesme, Afrikën dhe Evropën Lindore – një që ofron një alternativë të vërtetë për Nismën e Brezit dhe Rrugëve (BRI) të Kinës për ndërtimin dhe investimin e infrastrukturës në të gjithë Afrikën dhe Euroazinë.
VIZIONI I DYFISHTË I NATO-S
Biden do ta ketë të vështirë të krijojë një qasje të përbashkët ndaj Kinës kur G7 të mblidhet në Cornuall këtë Qershor, për arsyen e thjeshtë se Evropa nuk bie dakord me SHBA për natyrën e sfidës që paraqet Kina. Evropianët – dhe ne veçanërisht gjermanët – nuk e shohim Kinën si një konkurrencë strategjike kërcënuese ekzistenciale, por përkundrazi si një lloj “frenetizmi”: një partner ekonomik i domosdoshëm me një sistem politik rival (dhe përfundimisht të papajtueshëm).
Për të qenë të sigurt, disa në Evropë kanë mendime të dyta në lidhje me këtë vlerësim dashamirës, tani që ata kanë shikuar goditjen e pamëshirshme të Kinës në Hong Kong, burgosjen masive të Ujgurëve në Xinjiang dhe trazira rutinë në skenën botërore. Por politikat e papërkulura dhe të pamatura të Trump ndaj Kinës megjithatë i larguan SHBA-të dhe Evropën. Kërkesa e tij që aleatët e SH.B.A.-së të shkëputnin ekonomitë e tyre nga Kina ishte dhe mbetet një jo-fillestare, duke pasur parasysh mbështetjen e Evropës (veçanërisht Gjermanisë) në tregun e Kinës. Dhe kërcënimi i tij për sanksione kundër aleatëve që blejnë pajisje telekomunikimi nga gjigandi kinez Huauei shkaktoi rrëmujë në të gjithë Evropën (madje Britania kundërshtoi kërkesat e tilla).
Padyshim, strategjia e Trump për të provuar t’i nënshtrojë 1.4 miliardë kinezë në “arrest shtëpie” ekonomik nuk ishte kurrë realiste. Në fund të fundit, çfarë lloj vendi bëhet Kina në dekadat përpara varet nga zhvillimet e brendshme. Presioni i jashtëm do të arrijë vetëm përfitime margjinale, ndërsa e shtyn vendin më tej në një drejtim nacionalist.
Prandaj, konfrontimi ose një strategji e dyfishtë frenimi dhe bashkëpunimi duket të jenë opsionet e vetme të mbetura, për shkak të mungesës së besimit të ndërsjellë midis SH.B.A. dhe Kinës. Dhe nëse SH.B.A. dhe Evropa nuk mund të bien dakord mbi një strategji të nuancuar për të bindur Kinën për të moderuar agresivitetin e saj aktual, një përplasje ekonomike dhe teknologjike duket e pashmangshme.
Për fat të mirë, një afrim i tillë është i mundur. Megjithëse evropianët ndryshojnë mes tyre për Kinën, pothuajse të gjithë bien dakord se bota po hyn në një dekadë të rrezikshme që do të formësohet nga rivaliteti Kinë-Amerikë. Nëse Evropa dëshiron të ketë ndonjë ndikim në atë dinamikë gjeopolitike, asaj do t’i duhet të angazhohet seriozisht me Biden në një strategji të përbashkët.
Bashkëpunimi SHBA-Evropë nuk ka nevojë të rezultojë në një përshkallëzim të rivalitetit Kinë-Amerikë (të cilin këshilltarët e Trump e panë si të pashmangshëm, dhe ndoshta të mirëpritur). Por, siç ka argumentuar ish-Kryeministri Australian Kevin Rudd, ajo do të kërkojë menaxhim shumë më aktiv të aleancës. Siç ishte e vërtetë për Luftën e Ftohtë midis Perëndimit dhe Bashkimit Sovjetik, do të duhet të vendosen parmakë për të parandaluar superfuqitë e vjetra dhe të reja që të largohen ndaj konfliktit të hapur. Por këtë herë, ka shumë më shumë fronte beteje të mundshme.
Nuk është për t’u habitur, që konflikti i ri përmban qëndrime thelbësisht të ndryshme. Ndërsa udhëheqësit sovjetikë kuptuan menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore se po binin prapa SH.B.A.-së dhe Perëndimit, udhëheqësit kinezë sot janë plotësisht të bindur se hegjemonia e Perëndimit po mbyllet. Dhe, të thuhet e vërteta, provat për të mbështetur këtë pikëpamje nuk është e vështirë të gjesh. Infrastruktura e Amerikës është duke u shembur, dhe standardet arsimore kanë rënë në shumë vende perëndimore. Investimet në kërkim dhe zhvillim janë në rënie dhe polarizimi politik është në rritje. Nga kryengritja e 6 janarit në Kapitolin e SHBA në keqtrajtimin katastrofik evropian të pandemisë COVID-19, udhëheqësit kinezë kanë arsye të mjaftueshme për të promovuar epërsinë e modelit të tyre të qeverisjes.
TËRHEQJA E KINËS
Sigurisht, Amerika e kuptoi shkallën e sfidës së Kinës shumë kohë para se ta merrte Evropa. Ishte paraardhësi i Trump, Barack Obama, i cili së pari njoftoi se SHBA do të bëheshin më shumë një fuqi e Paqësorit. “Boshti i Azisë” i administratës Obama e lajmëroi Evropën për faktin se një riformim thelbësor i marrëdhënieve transatlantike po fillonte. Qysh në vitin 2007, kandidati i atëhershëm Obama tregoi se ai do të “riformonte aleancat, partneritetet dhe institucionet që janë të nevojshme për t’u marrë me kërcënimet e përbashkëta dhe për të përmirësuar sigurinë e përbashkët”, duke ndërtuar “aleanca dhe partneritete të reja në rajone të tjera të rëndësishme”.
Por “strumbullari në Azi” nuk solli ndonjë ndryshim të beftë në politikën e jashtme të SHBA. SH.B.A. mbetën thellësisht të përfshira në problemet e Lindjes së Mesme dhe Azisë Qendrore dhe sjellja e Rusisë kërkonte ende vëmendjen e madhe të SHBA. Rivendosja e planifikuar e politikës së Amerikës për Kinën nuk u tërhoq kurrë.
Pastaj erdhi Trump, i cili e ktheu boshtin në një panik, duke abortuar menjëherë iniciativat kryesore të SHBA në Azi. Menjëherë pas marrjes së detyrës, Trump kreu një nga marrëzitë më të mëdha të politikës së jashtme të presidencës së tij duke përfunduar Partneritetin Trans-Paqësor (TPP). Kjo marrëveshje do të kishte krijuar zonën më të madhe tregtare në botë, duke bashkuar fqinjët më dinamikë ekonomikisht të Kinës. Në vend të kësaj, fqinjët e Kinës – përfshirë aleatët e SHBA si Australia, Japonia dhe Koreja e Jugut – u bashkuan me Partneritetin e Ri Ekonomik Rajonal, i cili, ndryshe nga TPP, përfshin Kinën. Dhe shpejt pasi RCEP u dakordua, Evropa dhe Kina përfunduan një marrëveshje investimi në kundërshtim me dëshirat e deklaruara të administratës Biden (megjithëse miratimi i Parlamentit Evropian tani është në dyshim).
Kina e përdori mirë pamaturinë e Trump. Por fitimet e saj strategjike kanë qenë më shumë pasqyrim i gabimeve perëndimore sesa i atraktivitetit të saj për vendet e tjera. BRI, për shembull, ishte një gamë agresive gjeopolitike që nga fillimi. Paraqitur si një projekt i dobishëm për ndërtimin e infrastrukturës në vendet në zhvillim, qëllimi i tij i vërtetë ishte të fitonte leva politike dhe ekonomike në të gjithë Kinën dhe më gjerë.
Evropa ia la Kinës zhvillimin e shërbimit të shpejtë hekurudhor midis Beogradit dhe Budapestit. Dhe tani Kina po shfrytëzon mungesën e vaksinave COVID-19 dhe furnizime të tjera për të krijuar një terren edhe më të fortë në shumë vende përmes iniciativës së saj për shëndetësinë. Në vend që të përballen me sfidën ballë për ballë, evropianët kanë qenë të zënë duke ndjekur format e tyre të “nacionalizmit të vaksinave” miopike, duke bllokuar eksportet e vaksinave në Australi dhe duke u grindur me Mbretërinë e Bashkuar për furnizimet.
Kjo është shumë larg përgjigjes ndaj krizës financiare të vitit 2008, kur ministrat e financave të G20 u takuan në Uashington, DC dhe shpejt përgatitën një sërë politikash të koordinuara. Dikush shpreson që Biden do të ndjekë një axhendë të ngjashme në samitin e G7 këtë qershor (më mirë vonë se kurrë).
Megjithëse udhëheqësit kinezë e pranojnë që ushtria e Kinës nuk është askund afër të qenit në gjendje të konkurrojë me SHBA, Presidenti Xi Jinping është i etur për të mbyllur hendekun. Qeveria e tij po investon masivisht në potencialin e Kinës për të bërë luftë dhe duke forcuar kapacitetin e saj për objektiva specifikë, të tilla si një fitore e shpejtë dhe vendimtare në një konflikt me Tajvanin.
Udhëheqësit e Kinës duket se po përpiqen që SHBA të ndërhyjnë vetëm nëse është e sigurt që Tajvani do të fitojë. Por ky është një bast i rrezikshëm. Të gjithë presidentët e SHBA e dinë se çdo shkelje e garancisë së sigurisë së Amerikës karshi Tajvanit do të minonte fatalisht besimin në të gjitha premtimet dhe aleancat e sigurisë amerikane, me pasoja të mëdha për rolin e Amerikës në botë.
Këto aleanca të vjetra amerikane janë ato që Kina ka më shumë frikë, jo vetëm sepse ato janë një shumëzues i vërtetë force, por sepse Kina – si Bashkimi Sovjetik para tij – është në thelb pa miqësi në botë. Duke i bërë gjërat edhe më keq, Kina është e rrethuar nga rivalë – të paktën katër prej të cilëve posedojnë armë bërthamore – dhe ka konflikte të ashpra tregtare jo vetëm me SH.B.A. por edhe me Evropën, Australinë dhe vendet e tjera që në mënyrë aktive po përpiqen të zvogëlojnë varësinë e tyre nga Kinezët lidhjet tregtare. Për të gjitha këto arsye, pengimi i sistemit të aleancës amerikane është bërë një qëllim kryesor strategjik për Kinën.
Për më tepër, dobësitë më të rënda të brendshme të Kinës do të vazhdojnë ta shqetësojnë atë. Midis trashëgimisë së politikës së saj për një fëmijë është një krizë demografike, me shoqërinë kineze në rrugën e duhur për t’u plakur para se të pasurohet. Kostot e kujdesit mjekësor dhe pensioneve për një grup gjithnjë e në rritje të pensionistëve do të taksojnë buxhetin e Kinës fuqimisht dhe çdo mbështetje në traditën konfuciane për të inkurajuar mbështetjen birnore për prindërit e plakur do të shkojë kundër kufizimit aritmetik të raportit të varësisë në rritje. Kjo do të thotë që Kina do të duhet të investojë një pjesë të konsiderueshme të prodhimit të saj të ardhshëm ekonomik në vend për të shmangur trazira sociale, duke lënë më pak burime në dispozicion për të financuar qëllime ambicioze të politikës së jashtme.
Sukseset e hershme të Biden në ringjalljen e aleancave të vjetra dhe thellimin e lidhjeve të reja me fuqitë në rritje si India tregojnë se efekti shumëzues i aleancave të Amerikës po kthehet në lojë. Përkundër gjithë dramës mbi tarifat dhe sanksionet, strategët kinezë do të kishin preferuar më shumë nga strategjia e Trump vetëm “ngacmimi”. Ndërsa politikat e Trump dëmtuan disi ekonominë e Kinës, ata gjithashtu premtuan të prishin sistemin e aleancës së Amerikës, dhe kështu pjesën më të madhe të fuqisë së saj globale.
Një avantazh që Kina kishte, deri në ngritjen e Xi, ishte durimi strategjik – një gatishmëri për të dhënë kohën e saj dhe për të zgjedhur mundësinë më të favorshme për të pohuar interesat e saj. Tani që Xi i është përkushtuar Kinës për një qasje më pak të kujdesshme dhe diskriminuese, Perëndimi tani duhet të kërkojë të fitojë durimin strategjik që ai braktisi.
FORCA NË NUMRAT EKONOMIKË
Administrata e Biden duket se e di që Perëndimi mund të krijojë një ekuilibër të qëndrueshëm me Kinën vetëm nëse SH.B.A. rimarrin forcën e tyre ekonomike dhe teknologjike kombëtare. Ndër të tjera, kjo do të kërkojë luftimin e pabarazisë së brendshme dhe ndjenjën në rritje të padrejtësisë racore dhe ekonomike midis amerikanëve.
Këshilltari i ri i sigurisë kombëtare i Biden, Jake Sullivan, po përpiqet të kapë këtë çështje, duke argumentuar se angazhimi i Amerikës me botën qëndron në kapacitetin e saj për t’i shërbyer interesave të klasës së saj të mesme. Për më tepër, shpenzimet e SHBA për angazhimin ndërkombëtar – jo më pak shpenzimet ushtarake – nuk mund të shihet se vijnë në kurriz të mirëqenies së brendshme. Përzgjedhja e këtij rrethi do të jetë e vështirë, por jo e pamundur. Dhe këtu është që një Evropë më proaktive mund t’u demonstrojë votuesve Amerikanë se partneritetet ndërkombëtare u shërbejnë vërtet interesave të tyre.
Për t’u bërë një partner më i barabartë, megjithatë, Evropa duhet të “shtojë peshë” ekonomikisht dhe teknologjikisht. Gjermania, për shkak të udhëheqjes së saj teknologjike, ka qenë një nga përfituesit më të mëdhenj të globalizimit për më shumë se 20 vjet. Ai ka shërbyer gjithashtu si “industrializuesi” i madh në botë, duke furnizuar fabrika automobilistike pothuajse me çelësa kryesor në vende të tjera, përfshirë Kinën. Por pjesa tjetër e Evropës nuk mund të adoptojë thjesht modelin ekonomik të prodhimtarisë së lartë të Gjermanisë, të udhëhequr nga eksporti.
Për më tepër, për disa vite tani, një pjesë në rritje e vlerës së shtuar është zhvendosur nga tregjet e produkteve në platformat e të dhënave, ku kompanitë amerikane dhe kineze janë dominuese dhe kompanitë evropiane nuk kanë fare prani konkurruese. Ekonomia e platformës ka potencialin për ta bërë Gjermaninë një tryezë pune të zgjeruar në fund të zinxhirit global të vlerës.
Nga ana e saj, SH.B.A. mund të ndihmojë vetveten duke u dhënë oferta të tregtisë së ndershme aleatëve të saj në Evropë dhe Indo-Paqësor, në vend që t’i ndëshkojë ata me tarifa ose sanksione për çështje të pakuptimta. Në fund, heqja e barrierave tregtare tarifore dhe jo-tarifore do t’i bëjë mallrat më të lira për konsumatorët amerikanë, dhe ndarja ndërkombëtare e punës do të lejojë produktivitet më të lartë dhe në këtë mënyrë paga më të larta dhe investime më të mëdha në arsim, infrastrukturë dhe sigurime shoqërore.
ALEANCA E MODELIT TË VJETËR-TË RI
Për Evropën, rezultati i konfrontimit kino-amerikan është se boshti në Azi nuk do të përmbyset. Tani e tutje, SH.B.A. do t’i kushtojë më shumë vlerë aleancave të saj të thella në Indo-Paqësor sesa aleancave të saj tradicionale me Evropën.
Por evropianët nuk duhet të ndihen të kërcënuar nga ky zhvillim. Për të marrë hua pak zhargon amerikan, SH.B.A.-të janë krejtësisht të afta të ecin dhe të përtypin çamçakëz në të njëjtën kohë. Biden dhe një shumicë dërrmuese bipartizane në Kongres mbeten të përkushtuar ndaj NATO-s, përkundër partneriteteve ushtarake në rritje të Amerikës me Indinë, Japoninë, Korenë e Jugut dhe Australinë. Meqenëse krahu i majtë i Partisë Demokratike ka të ngjarë të kundërshtojë një kthim në TPP, Biden do të shmangë atë konflikt të veçantë. Por SH.B.A. tashmë po krijon një formë të re të aleancës strategjike që përfshin teknologjinë, tregtinë dhe bashkëpunimin ushtarak në Azi.
Ne evropianët do të bënim mirë të mos i shihnim përparësitë e zhvendosjes së Amerikës si një refuzim, por më tepër si pjesë të të njëjtit ndryshim global të fuqisë me të cilin duhet të llogarisim gjithashtu. Duke vepruar kështu, ne mund të gjejmë mënyra të reja për të forcuar sovranitetin tonë. Për shembull, në vitet e ardhshme, evropianët më në fund do të detyrohen të “rriten” për sa i përket politikës së jashtme dhe të sigurisë, dhe kjo do të na pajisë me mjetet për t’u kujdesur për interesat tona, në vend që të presim gjithnjë Amerikën për të arritur përmes NE.
Por arritja e sovranitetit evropian nuk do të thotë të këmbëngulësh për “autonomi” evropiane. Pa partneritete dhe aleanca të besueshme, edhe një Evropë që është bërë më e fortë dhe më e pavarur nuk do të ketë fuqinë për ta mbajtur botën në ekuilibër më vete. Sigurimi i qëndrueshmërisë në vend dhe stabilitetit globalisht janë dy anët e së njëjtës medalje dhe Evropa duhet të rinovojë aleancat e saj me SH.B.A. dhe demokracitë e tjera për t’i bërë të dyja. Vendosja e këtij ekuilibri do të jetë testi politik i lakmusit të pjekurisë së Evropës në këtë shekull.
RIPËRTËRITJA E PERËNDIMIT
Nëse aleanca transatlantike do të sigurojë një kontroll afatgjatë kundër peshës në rritje të Kinës, SH.B.A. dhe Evropa jo vetëm që duhet të koordinojnë; ata gjithashtu duhet të përballen me mangësitë e modelit të tyre të kapitalizmit. Të ballafaquar me krizën globale financiare të vitit 2008 dhe pasojat e saj të rritjes së ashpër të pabarazisë dhe precarencës ekonomike nëpër demokracitë e pasura, qytetarët e zakonshëm kanë gjetur shumë pak për të rekomanduar sistemin ekonomik mbizotërues. Dhe tani, kriza COVID-19 ka derdhur edhe më shumë karburant në zjarr, duke zgjeruar më tej hendekun midis të pasurve dhe të varfërve.
Demokracitë e pasura të botës ose do të zhvillojnë një formë të kapitalizmit global shoqëror ose do të humbasin në konkurrencën me regjimet autoritare si Kina. Ashtu si në gjysmën e dytë të shekullit XX, kur ekonomia e tregut social e bëri kapitalizmin të dukej më tërheqës sesa alternativat, demokracitë e sotme liberale duhet të rishikojnë edhe një herë kapitalizmin. Ky objektiv i përgjithshëm mund të bëhet një temë e fuqishme unifikuese midis aleatëve “të vjetër” transatlantikë dhe partnerëve të rinj Indo-Paqësorë. Nëse lind një strukturë e tillë e paqes, BE do të fitonte më shumë ndikim global pa pasur nevojë të vendoste çizme ushtarake në tokë.
Kontributi më i rëndësishëm i Evropës në një strategji globale bashkëpunuese do të vinte nga përvoja e saj në hartimin e rregullave dhe normave shumëpalëshe. Këtu, detyra është të krijojmë një kornizë të përcaktuar qartë për menaxhimin e rivalitetit kino-amerikan brenda regjimit më të gjerë të globalizimit. Një shembull se si mund të duket kjo mund të gjendet në përvojën e Evropës me Rusinë. Akti Themelues NATO-Rusi, megjithëse i papërsosur (siç kanë treguar luftërat në Gjeorgji dhe Ukrainë), megjithatë ka parandaluar një konfrontim të drejtpërdrejtë midis Rusisë dhe Perëndimit që kur u nënshkrua në 1997. Gardhe të tilla themelore janë të nevojshme për të mbajtur marrëdhëniet me Kinën në një bazë paqësore gjithashtu.
Marrëveshje të tjera me Kinën mund të evoluojnë me kalimin e kohës, të tilla si heqja dorë e ndërsjellë nga sulmet kibernetike ose manovrat e paralajmëruara në shkallë të gjerë ushtarake. Masa të tilla do të krijojnë një strukturë më të bazuar të paqes globalisht, pavarësisht nivelit të lartë të tensionit dypalësh midis SHBA dhe Kinës. Dhe përmbajtja e rrezikut të një konfrontimi ushtarak do të hapë perspektivën e bashkëpunimit me Kinën në fusha të tjera, jo vetëm ndryshimin e klimës dhe parandalimin e pandemisë. Gatishmëria e Kinës për të bërë angazhime të mëdha për dekarbonizimin tregon se bashkëpunimi është ende i mundur.
Në vitet e ardhshme, evropianët do të kujtohen në mënyrë të përsëritur se zhvendosja e vazhdueshme e pushtetit drejt Azisë do të thotë që ne më në fund duhet të rritemi. Ne duhet të marrim më shumë përgjegjësi për të siguruar që Shtetet e Bashkuara do të qëndrojnë vërtet të përkushtuara për sigurinë tonë. Në këtë kuptim, politika e jashtme ideale e BE-së do të jetë ajo e përqendruar në vendosjen e sovranitetit evropian.
Koha kur mund të transferojmë politikën tonë të jashtme ka marrë fund. Hapi tjetër është të ndërtojmë partneritete dhe aleanca të besueshme përmes të cilave të bëjmë që pesha jonë të ndihet në ekuilibrin global. Sovraniteti dhe partneriteti i ngushtë me demokracitë e tjera janë jetike për sigurinë e Evropës. Duhet t’i ketë të dyja.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
