A do të bëhet Ballkani një koloni e “tigrit aziatik”?

Nga Midhat Dedić

Lufta e gjigantëve ekonomikë perëndimorë me Kinën për dominimin në tregjet botërore ka nxitur BE-në të përgatisë një ligj që kufizon investimet e Kinës në Evropë. Në vendet e ish-Jugosllavisë, Kina investon më së shumti në Serbi, deri në 9.45 miliardë euro, e cila është politika shtetërore e Aleksandar Vuçiq me pasoja ende të panjohura, ndërsa në vende si Bosnje Herzegovina (BiH) dhe Sllovenia vlera e projekteve kineze është 1.93 miliardë , pra 1, 47 miliardë euro. Në Mal të Zi, kjo shumë është 987 milion euro, në Maqedoninë Veriore 888 milion euro, në Kroaci, tani për tani 249 milion euro.

Sipas bazës së parë të investimeve kineze në CEE (Evropa Qendrore dhe Lindore) botuar nga organizata e shoqërisë civile ESTIMA, BiH renditet e katërta në Evropën Qendrore dhe Lindore dhe e dyta në rajon. E para është fqinji tashmë i përmendur Serbia, i ndjekur nga Hungaria me 5.4 miliardë euro. Rumania me 2.8 miliardë dhe BiH mban pozicionin e katërt. Tani për tani, vetëm projekte të infrastrukturës po realizohen në BiH me para kineze.

Megjithëse në heshtje dhe në mënyrë sporadike në BiH kjo flet dhe tregon skenare të pafavorshëm të huamarrjes me fonde kineze, dhe jo vetëm nga perspektiva teorike dhe epilogje, duke pasur parasysh marrjen e Pireut dhe Selanikut në Greqi, transferimin e sektorit të tekstilit tek kinezët në Itali, apo Belgjikë ku kinezët mbajnë të gjitha veprimet për transportin jashtë shtetit, rezultati spanjoll sipas të cilit investitorët kinezë kanë paketa shumicë në portet e Valencia dhe Bilbao.

Është akoma herët

A mund të bie Bosnje Herzegovina (BiH) në të ashtuquajturën marrëdhëniet koloniale me tigrin aziatik dhe përmes borxheve të reja pasi Pekini përdor Ballkanin Perëndimor si një fushë të hapur jashtë BE-së për investime të konsiderueshme?

Analisti ekonomik Admir Cavalic beson se BiH, me rreth 2 miliardë euro në kredi nga burimet financiare kineze, nuk është akoma shumë e ekspozuar ndaj rrezikut të përjetimit të një skenari grek, italian apo edhe malazez me EXIM Bank dhe ndërtimin e një autostrade.

“Shteti ende ka një normë relativisht të ulët të borxhit, rreth 36 përqind e PBB-së, megjithëse njësia ekonomike e RS ka probleme të veçanta për këtë çështje dhe nuk përjashtohet që të ketë një shans më të mirë për të rënë në grackën e varësisë nga kreditë kineze,” tha Ćavalić. Sidoqoftë, ai paralajmëron, siç thotë ai, tendenca të qarta si një skenar i tillë, duke marrë parasysh krizat e buxhetit në nivele të ndryshme të qeverisjes.

“Ndikimi kinez është forcuar sidomos gjatë pandemisë Covid-19, më shumë në rajon sesa në Bosnjëe dhe Hercegovinë, por është ende i pranishëm. “Duket se BE është indirekt ei përfshirë në këtë çështje, e cila mund të ndiqet në ngjarjet e fundit në lidhje me ndërtimin e Bllokut 7 në Tuzla,” tha ai.

Ćavalić padyshim që po aludon në presionin e qartë indirekt të BE-së mbi kompaninë me famë botërore amerikane “General Electric”, e cila si nënkontraktor në Njësinë 7 të Termocentralit Tuzla la kontratën me konsorciumin kinez “Gezhouba” dhe kështu u vu në dyshim ky projekt. Sipas marrëveshjes së nënshkruar më parë të miratuar nga Qeveria e BiH me pëlqimin e Parlamentit të BiH dhe Këshillit të Ministrave të BiH, ndryshimi i çdo detaji të marrëveshjes kthehet në fillim të procesit të negociatave dhe pëlqimet institucionale. Argumenti kryesor i BE-së kundër projektit kinez në Tuzla nuk është mbështetja për ndërtimin e ndonjë termocentrali me qymyr.

Husein Muratovic, një doktor i ekonomisë, thotë se përqendrimi i borxhit vetëm ndaj një vendi, duke përmendur Kinën si shembull, nuk është i mirë, veçanërisht kur bëhet fjalë për portofolet dhe investimet e tjera. Për një vlerësim serioz të karakterit të borxhit ndaj Kinës, është e nevojshme të përcaktohet struktura e tij me modalitetet e hyrjes. […]

Për Serbinë, e cila u mbulua nga “shoku dhe vëllai Shi Ji Pin” me gati 10 miliardë euro, mund të jetë tepër vonë, e cila paralajmërohet nga Brukseli për shkak të mos-transparencës së projekteve dhe dëmtimit të mjedisit. Ish-drejtoresha e Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN), Christine Lagarde, paralajmëroi se partneritetet me Kinën mund të çojnë në një rritje problematike të borxhit të vendeve, borxhi publik i të cilave është tashmë i lartë. Sigurisht, BiH është në atë kategori. Sipas FMN-së, detyrimet e ndërmarrjeve publike në BiH janë rreth 4 miliardë euro dhe nëse kësaj shume i shtohen 13.2 miliardë regjistruar dhe treguar pasive, së bashku me huatë kineze, borxhi i përgjithshëm publik tejkalon 20 miliardë euro. […]

BE e ka të vështirë ta kundërshtojë Kinën

Profesor Muratoviç tregon se ndikimi i Kinës në zgjerimin e BE dhe BiH pasqyrohet në faktin se ajo ka kapital të madh për të investuar jashtë dhe se Kina ndjek me sukses një politikë të kursit të këmbimit dhe nuk lejon lëkundjen e saj ndaj dollarit si një valutë rezervë botërore si disa shtete te tjera. Ky ekspert e sheh problemin e depërtimit kinez në BE në faktin se BE nuk mund ta përputhë Kinën me politikën e saj monetare, por politikën fiskale, sepse kjo politikë nuk është unike.

“Qëllimi kryesor i politikës monetare të zonës së euros ishte stabiliteti monetar (kurset e këmbimit dhe çmimet), por jo prodhimi (prodhimi dhe punësimi). Sidoqoftë, pas trazirave të mëdha që ndodhën në Bashkimin Evropian, politika monetare duhej të përqendrohej në rritjen e prodhimit. Problemi i këtij Bashkimi është fakti që ai ka një politikë të vetme monetare, por jo fiskale, e cila është e harmonizuar vetëm në fushën e taksave indirekte mbi nivelin e normave fiskale, të cilat variojnë nga 15-25 përqind. Sidoqoftë, problemi është se kjo politikë nuk është e unifikuar, dhe si e tillë, është më e vështirë të kundërshtosh Kinën, e cila ka një politikë të unifikuar fiskale dhe që preferon sektorin e saj të eksportit. Në këtë rast të veçantë, përdorimi i huave kineze nga vendet jashtë Bashkimit Europian, përfshirë BiH, ndikon në një pozicionim të rëndësishëm të tregut dhe zvogëlon hapësirën për manovrim për vendet e BE,” shpjegon Husein Muratović. […]

Profesori i Fakultetit Ekonomik në Sarajevë Aziz Šunje kohët e fundit paraqiti një tezë mbi strategjinë e Kinës të bashkëpunimit ekonomik me këtë pjesë të Evropës. Shunje beson se kinezët qëllimisht blenë portin e Pireut në Greqi, bënë pikë biznesi në Hungari dhe Bullgari në mënyrë që bota e biznesit të këtij rajoni të kishte informacion të mirë pa shkuar në Kinë. Denis Hadzovic nga Qendra për Studime të Sigurisë në BiH është gjithashtu interesant – ai beson se Bashkimi Evropian (BE) po dërgon kundërshtime në mënyrë që të diskreditojë Kinën, e cila kohët e fundit ka fituar gjithnjë e më shumë ndikim në këtë pjesë të Evropës. Sipas tij, BE e ka të vështirë t’i rezistojë konkurrencës ekonomike me kinezët. Përveç kësaj, huatë nga kinezët merren nga qeveritë e njësive dhe ato u sigurojnë atyre garanci, duke shmangur kështu një sistem shumë të ndërlikuar të marrëveshjes dhe koordinimit nga niveli i BiH.

Kinezët janë këtu dhe këtu me Rrugën e Re të Mëndafshit. Dhoma e Tregtisë e BiH thotë se ata duan të investojnë në industrinë e automobilave dhe autoritetet e BiH kanë nënshkruar marrëveshje me partnerët kinezë për financimin e ndërtimit të Korridorit 5c në shumën prej rreth 100 milion euro. Zyrtarët tanë planifikojnë të përpiqen të rregullojnë që investitorët kinezë të ndërtojnë një hekurudhë nga Sarajeva në Beograd dhe autostradën Adriatik-Jon. Kinezët na ofrojnë gjithçka – zona industriale, burime të ripërtëritshme të energjisë, veçanërisht parqe diellore), shërbime të IT dhe Procesit të Biznesit, transport dhe infrastrukturë, shëndetësi dhe turizëm spa, sepse vizat për të gjitha llojet e pasaportave midis Kinës dhe BiH janë hequr.

Askush nuk mund ta parashikojë epilogun e skenës komplekse ekonomike në këtë pjesë të Evropës, por një gjë është e sigurt – huatë, si evropiane ashtu edhe ato kineze do të kthehen nga brezat e ardhshëm […].

Al Jazeera-Tesheshi