Ekonomia e Afganistanit “formohet nga brishtësia dhe varësia nga ndihma”. Kjo është pasqyra shqetësuese e përcaktuar nga Banka Botërore disa muaj para marrjes nën kontroll të talebanëve. Perspektivat ekonomike duken edhe më të pasigurta tani, pasi ndihma e ardhshme financiare është nën një re pasigurie. Afganistani ka burime të konsiderueshme minerale, por situata politike ka penguar shfrytëzimin e tyre.
Varësia nga ndihma është goditëse. Në vitin 2019, shifrat e Bankës Botërore tregojnë se ndihma e zhvillimit ishte ekuivalente me 22% të të ardhurave kombëtare bruto (e cila nuk është e njëjtë me PBB -në, por afër saj). Kjo është një shifër e lartë, por është shumë larg nga 49% që Banka Botërore raportoi 10 vjet më parë.
Tani ato flukse ndihme janë nën një re pasigurie të thellë. Ministri i Jashtëm gjerman Heike Maas i tha transmetuesit ZDF javën e kaluar: “Ne nuk do të japim një cent tjetër nëse talebanët marrin vendin dhe futin ligjin e Sheriatit.” Donatorët e tjerë të ndihmës me siguri do të shikojnë nga afër zhvillimet.
Hallet e korrupsionit
Brishtësia të cilës Banka Botërore i referohet ilustrohet nga nivelet shumë të larta të shpenzimeve për sigurinë para marrjes së talebanëve: 29% e PBB-së, krahasuar me një mesatare prej 3% për vendet me të ardhura të ulëta.
Siguria dhe problemet e rënda me korrupsionin janë prapa një problemi tjetër të vazhdueshëm në Afganistan: investimet e huaja shumë të dobëta të biznesit.
Sipas të dhënave të Kombeve të Bashkuara, nuk ka pasur njoftime në dy vitet e fundit të investimeve të reja “greenfield”, të cilat përfshijnë një biznes të huaj që fillon një operacion nga e para. Që nga viti 2014, ka qenë gjithsej katër.
Për të marrë dy vende të tjera nga rajoni i Azisë Jugore, të dyja me popullsi disi më të vogla, Nepali ka arritur 10 herë më shumë dhe Sri Lanka 50 herë më shumë gjatë së njëjtës periudhë. Banka Botërore e përshkruan sektorin privat të Afganistanit si të ngushtë. Punësimi është i përqendruar në bujqësinë me produktivitet të ulët: 60% e familjeve marrin disa të ardhura nga bujqësia.
Vendi gjithashtu ka një ekonomi të madhe të paligjshme. Ka miniera ilegale dhe, natyrisht, prodhim opiumi dhe aktivitete të ngjashme si kontrabanda. Tregtia e drogës ka qenë një burim i rëndësishëm i të ardhurave për talebanët.
Pasuri minerale
Ekonomia afgane është rritur që nga pushtimi amerikan në 2001. Shifrat për Afganistanin nuk janë të besueshme, por ajo që ata tregojnë, sipas Bankës Botërore, është rritja mesatare vjetore prej më shumë se 9% në 10 vitet nga 2003. Pas kësaj, ajo u ngadalësua (e cila mund të pasqyrojë nivelet më të ulëta të ndihmës) në një normë mesatare prej 2.5% midis 2015 dhe 2020.
Vendi ka burime të rëndësishme natyrore, të cilat, në kontekstin e sigurisë më të mirë dhe më pak korrupsionit, do të ishin tërheqëse për biznesin ndërkombëtar. Ekzistojnë disa lloje të mineraleve në dispozicion në sasi të konsiderueshme, përfshirë bakrin, kobaltin, qymyrin dhe xeherorin. Ka gjithashtu naftë dhe gaz dhe gurë të çmuar.
Një me potencial veçanërisht goditës është litiumi, një metal që përdoret në bateritë për pajisjet mobile dhe makinat elektrike. Aplikimi i fundit do të jetë veçanërisht i rëndësishëm pasi industria motorike bën kalimin në format e transportit me karbon zero.
Në vitin 2010, një gjeneral i lartë amerikan i tha New York Times se potenciali mineral i Afganistanit ishte “mahnitës”. Gazeta gjithashtu raportoi se një memorandum i brendshëm i Departamentit të Mbrojtjes të SHBA kishte thënë se vendi mund të bëhej “Arabia Saudite e litiumit”. Megjithatë, ky potencial i padyshimtë nuk është askund afër shfrytëzimit dhe populli afgan ka parë shumë pak, nëse ka ndonjë përfitim prej tij.
Fuqitë e huaja
Ka pasur shumë raporte që Kina është e etur për t’u përfshirë. Duket se ka marrëdhënie më të mira me talebanët sesa fuqitë perëndimore, kështu që mund të ketë një avantazh nëse regjimi i ri mban pushtetin. Sidoqoftë, firmat kineze fituan kontrata për të zhvilluar operacionet në bakër dhe naftë. Por pak ndodhi.
Pritet që Kina të jetë e interesuar. Mundësitë duket të jenë shumë të konsiderueshme dhe të dy vendet ndajnë një kufi të shkurtër.
Por çdo agjenci kineze, zyrtare ose një biznes, do të donte të ishte e sigurt se do të kishte sukses. Ata do të ngurrojnë të angazhohen nëse nuk mendojnë se problemet e sigurisë dhe korrupsioni do të përmbahen mjaftueshëm për t’iu mundësuar atyre të nxjerrin sasi të vlefshme të këtyre mallrave industriale.
Një pyetje kryesore për çdo investitor potencial të ashpër, nga Kina apo kudo tjetër, do të jetë nëse talebanët ka të ngjarë të jenë më të aftë se qeveria e mëparshme afgane për të krijuar llojin e mjedisit që u nevojitet.
Në të ardhmen e afërt, ekziston gjithashtu një pasiguri e madhe në lidhje me stabilitetin financiar. Turma njerëzish janë përpjekur të tërheqin paratë e tyre nga bankat.
Shtypi Islamik Afganistan me bazë në Pakistan raportoi një zëdhënës taliban duke ofruar garanci për pronarët e bankave, këmbyesit e parave, tregtarët dhe shitësit e dyqaneve se jeta dhe prona e tyre do të mbroheshin.
Është tronditëse fakti që ka edhe pyetje në lidhje me sigurinë fizike të operatorëve financiarë. Ata duhet të kenë besim nëse sistemi financiar i Afganistanit do të funksionojë. Por gjithashtu ka nevojë që klientët të ndiejnë se paratë e tyre janë të sigurta. Kjo nuk do të ndodhë shpejt.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga BBC
