Plani Marshall i SHBA-së funksionoi mirë për rindërtimin e Evropës pas Luftës së Dytë Botërore me vetëm 204.66 miliardë dollarë në paratë e sotme.
Por pas sulmeve të 11 shtatorit, Uashingtoni shpenzoi më shumë se 2 trilionë dollarë për luftën në Afganistan në dy dekada.
Rreth 83 miliardë dollarë nga ato para shkuan për ndërtimin dhe armatosjen e ushtrisë afgane. Me fjalë të tjera, SHBA shpenzoi 300 milionë dollarë në ditë.
Megjithatë nuk funksionoi.
Me gjithë rezistencën heroike, shumë ushtarë dhe komandantë afganë u larguan para se qytetet të fillonin të binin njëri pas tjetrit.
Më në fund, më 15 gusht 2021, presidenti Ashraf Ghani së bashku me zyrtarë të lartë u larguan nga vendi dhe talebanët hynë në kryeqytetin Kabul, fitues dhe të qetë, pa qëlluar asnjë plumb të vetëm.
Por si mund të ndodhte kaq lehtë dhe shpejt?
Në këtë drejtim, Masoud Imani Kalesar, sjell disa elemente që mund të ndihmojnë për të dhënë një shpjegim.
Talebanët dhe islamizmi i ngurtësuar në betejë
Sipas Kalesar, disa afganë anti-talebanë do të argumentonin se luftëtarët themelore talebane eksportohen nga Pakistani dhe nuk janë të rrënjosur thellë në Afganistan.
Por kjo nuk është mjaftueshëm e vërtetë.
Sipas tij, feja dhe islamizmi janë të rrënjosura thellë në Afganistan.
“Talebanët kanë korrur frytet e saj në një shoqëri në të cilën 60% e popullsisë së saj 37 milionëshe janë analfabetë dhe 74% jetojnë në zonat rurale”.
“Grupi ka një bazë të fortë mes atyre si dhe mes personelit të ushtrisë dhe policisë të cilët do t’i kishin parë luftëtarët talebanë si ‘besimtarë të vërtetë dhe myslimanë’, duke shmangur kështu pushkatimin e tyre dhe madje edhe bashkëpunimin me ta”.
“Para se talebanët të rimarrin pushtetin në vitin 2021, shumë prej tyre kishin luftuar së pari me Ushtrinë e Kuqe Sovjetike, pastaj kundër Muxhahedinëve të tjerë gjatë luftës civile deri në ardhjen në pushtet të tyre më 1996”.
“Emirati i tyre islamik u shpërbë në vitin 2001 me pushtimin amerikan të Afganistanit pas sulmet e 11 shtatorit dhe duke refuzuar dorëzimin e Osama bin Ladenit në SHBA”.
“Ata vazhduan të luftojnë kundër Shteteve të Bashkuara, i detyruan ata në tryezën e negociatave në Katar dhe më në fund dolën fitues pas ‘luftës së qyteteve’”, shkruan ai.
Morali, besimi dhe një palë çizme të ushtrisë amerikane
Sipas Masoud Imani Kalesar, më shumë se 300,000 ushtarë afganë ishin të pajisur me pushkë të përparuara amerikane, por jo me moral, përcjell Telegrafi.
“Prej vitesh ata janë goditur nga korrupsioni dhe shpagimet dhe mbi të gjitha një ndjenjë tradhtie nga qeveria dhe zyrtarët, shumica e të cilëve ishin të korruptuar dhe kujdeseshin për xhepat dhe klanet e tyre dhe jo për kombin”.
“Rreth 13 vjet më parë, një miku im afgan, më dhuroi një palë çizme të ushtrisë amerikane të blera nga një burrë i mesëm para bazës ajrore Bagram, me sa duket në këmbim të hashashit afgan dhe drejtpërdrejt nga një ushtar amerikan ose nga një zyrtar i ushtrisë afgane”, shkruan më tej, Masoud Imani Kalesar, në analizën e tij për Euronews, përcjell Telegrafi.
Sipas tij, një ushtar i injoruar nuk do të luftojë nën një komandant ose udhëheqje të korruptuar.
“Qeveria afgane nuk ishte kurrë një qeveri e unifikuar. Fuqia në kryeqytet u nda midis klaneve Ghani dhe Abdullah Abdullah”.
“Në të kundërt, talebanët u bashkuan në emër të ‘Islamit themelor’ për të cilin ata kishin luftuar për 40 vjet dhe po jepnin jetën për të me anë të misioneve vetëvrasëse”.
Një “lojë bixhozi” Trump-Biden
Sipas vlerësimit të Masoud Imani Kalesar, Donald Trump filloi me “një dorë të keqe”, Joe Biden “e luajti atë në mënyrën më të keqe të mundshme”.
“Trump i dha talebanëve njohje politike duke negociuar drejtpërdrejt me grupin, duke lënë mënjanë dhe duke detyruar qeverinë afgane të lirojë më shumë se 5000 luftëtarë talebanë nga burgjet”.
Ai tutje mendon se Biden vuri gozhdën e fundit në arkivolin e qeverisë dhe ushtrisë afgane nga e ashtuquajtura “tërheqje e rregullt” e forcave amerikane.
Me sa duket, thotë tutje Kalesar, SHBA ka besuar se talebanët: nuk do të shkojnë kundër interesave të SHBA-së, nuk do të lejojnë që toka afgane të përdoret kundër amerikanëve, nuk do të strehojë al-Kaedën dhe do të jetë “më e butë” sesa në vitet ’90 -kur ata po qeverisnin vendin – mbi gratë dhe të drejtat e njeriut.
“Me shumë mundësi, pas dyerve të mbyllura të të ashtuquajturave negociata paqeje në Katar, ka pasur më shumë ‘jep-merr’ mes SHBA-së dhe talebanëve, ende për t’u zbuluar dhe deklasifikuar”.
Klane mbi atdheun
Siç shkruan analisti, takimi i tij i parë me afganët nuk ishte me një nga 3.5 milionë refugjatët afganë në Iran, atdheun e tij, por në Indi ku ishte student.
“Unë vura re burrat e zgjuar dhe brilantë, të cilët më vonë u bënë zyrtarë të rinj të rangut të lartë në Kabul pothuajse brenda natës, kishin një gjë të përbashkët: besnikëria e tyre nuk ishte në radhë të parë ndaj ‘shtetit-komb’, por ndaj përkatësive të tyre etnike, klanore ose gjuhësore. Besnikëria e fortë ndaj grupeve etnike të Pashtunëve, Taxhikanëve, Hazareve, Uzbekistëve, etj., plus rajonalizmi dhe klanizmi janë thembra kryesore e Akilit e afganëve”.
Marrëdhëniet Ndërkombëtare
Sipas vlerësimit të Masoud Imani Kalesar, interesi i Shteteve të Bashkuara ishte i qartë: t’i jepte fund luftës së saj më të gjatë dhe t’i “sillte djemtë në shtëpi” me çdo kusht, përfshirë trajtimin me talebanët.
Pakistani, nga ana tjetër dhe për një kohë të gjatë, thotë ai, ka luajtur me kartat e “talebanëve” dhe “luftimit të ekstremizmit” për hir të përfitimeve financiare amerikane.
“Islamabadi e ka përcaktuar prej kohësh doktrinën e saj në Afganistan për të kundërpeshuar armikun e saj të betuar, Indinë, nga ndikimi dhe të pasurit një gjurmë në Afganistan”.
“Islamabadi do të miratonte mbështetje të mëtejshme të talebanëve nëse është e nevojshme. Kjo është arsyeja pse paqja në Afganistan varet nga pajtimi midis dy fqinjëve bërthamorë, Pakistanit dhe Indisë”.
“Nga ana tjetër, Rusia, Kina dhe Irani shijuan shfaqjen e zvogëlimit të ndikimit të SHBA në rajon duke pritur disa nga udhëheqësit e talebanëve në Moskë, Pekin dhe Teheran”.
“Me një zvogëlim të ndikimit amerikan dhe tërheqjen e forcave perëndimore nga Afganistani si dhe dobësimin e qeverisë në Kabul, të tre aleatët panë një mundësi me talebanët”.
“Në të vërtetë, aleanca anti-amerikane e Moskës-Pekin-Teheran kontribuoi në rrëzimin e Kabulit me miratimin e nënkuptuar të talebanëve”.
“Ambasadat e të tre vendeve funksionojnë tani në Kabul ndërsa shumë të tjerë kanë evakuuar stafin e tyre”, shkruan në analizën e tij Masoud Imani Kalesar.
A do të njihnin të tre dhe plus disa vende të tjera si Arabia Saudite dhe do të bënin biznes me ‘talebanët e rinj’?
Me shumë mundësi po, nëse talebanët vendosin një shkallë stabiliteti, ligji dhe rendi, mendon Masoud Imani Kalesar.
“Bashkimi Evropian, megjithatë, do të mbetet skeptik ndaj ‘radikalëve pragmatikë’ të cilët po përpiqen të sigurojnë Perëndimin se ata janë një ‘talebanë të rinj’ që respektojnë të drejtat e njeriut, veçanërisht ato të grave afgane”.
Dhe së fundi, një “kod”:
A është shpresa e vetme e një fraksioni anti-talebanë e fshehur në malet veriore?
Sipas analizës së Masoud Imani Kalesar, zyrtarët kryesorë të qeverisë kanë ikur nga Afganistani.
“Ish-presidenti Ghani është në Emiratet e Bashkuara Arabe, Abdul Rachid Dostum është në Uzbekistan dhe disa të tjerë janë strehuar në Turqi”.
“Disa kanë mbetur hapur duke zgjedhur të qëndrojnë brenda Afganistanit; përkatësisht Amrullah Saleh, ish-shef i Inteligjencës dhe ish-nënpresident, dhe Ahmad Massoud, i biri i komandantit legjendar Ahmad Shah Massoud”.
“Ata janë strehuar në luginën Panjshir, me shpresën se malet e saj të larta në veri të Afganistanit do t’i mbronin ata dhe ‘Frontin e Rezistencës’ së tyre, malet që mbronin Komandantin Massoud dhe Aleancën Veriore nga Ushtria e Kuqe dhe më vonë nga talebanët”.
“Panjshir nuk ra kurrë dhe mbetet rajoni i vetëm deri më tani që nuk është nën sundimin e talebanëve”.
“Por shpresa e rezistencës është e zbehtë. Afganët e rraskapitur nga konflikti 40 -vjeçar nuk duan të luftojnë një luftë tjetër civile dhe aktualisht asnjë fuqi botërore apo rajonale nuk është e gatshme të japë mbështetje ushtarake dhe financiare në Frontin e Rezistencës për hir të ‘një Afganistani të lirë’ apo edhe në emër të ‘luftimit të fundamentalizmit’”.
“Duket se i vetmi faktor që mund të ndryshojë skenarin aktual në favor të fraksionit anti-talebanë do të ishte sjellja e talebanëve në Kabul, domethënë nëse ata marrin masa ekstreme kundër të drejtave themelore të njeriut të afganëve, duke detyruar Kombet e Bashkuara dhe komunitetin botëror për të reaguar”, përfundon analizën e tij Masoud Imani Kalesar.
