Askush nuk do të donte të përsëriste 18 muajt e fundit.
COVID-19, ndryshimet klimatike dhe zhvillimet politike globale kanë lënë dhjetëra miliona njerëz në gjendje më të keqe fizike dhe financiare. Lajmet janë mbushur me vdekje, mutacione virale, kufizimet e pandemisë, motit ekstrem, vështirësi ekonomike, konflikt politik dhe-tani-rënien e qeverisë afgane të mbështetur nga Perëndimi.
Ka pasur shumë propozime për ndryshime thelbësore në strukturat ekonomike dhe politike.
Shumë kinezë mburren se sistemi autoritar i vendit të tyre ka funksionuar më mirë se demokracitë e botës, dhe ata nuk janë vetëm. Kritika të ashpra ndaj Perëndimit po dalin gjithashtu brenda kufijve të tij.
Megjithatë, pavarësisht nga ashpërsia e vështirësive të tanishme, duket se ka një injorancë kolektive ose amnezi rreth asaj se sa më keq ishin gjërat në të kaluarën.
Ka pasur epidemi dhe pandemi gjatë historisë, dhe asnjëra nuk është zgjidhur kurrë aq shpejt dhe në mënyrë të kënaqshme sa kjo nga mjekësia moderne. Edhe pas llogaritjes së pasojave të ndryshme gjeografike dhe demografike të koronavirusit, mbetet fakti se njerëzit sot janë shumë më mirë sesa do të kishin qenë sikur të kishte lindur pandemia në çdo epokë të mëparshme.
Merrni parasysh standardet e jetesës, të cilat ishin jashtëzakonisht të ulëta kudo deri në vitin 1800, kur filluan të rriten gradualisht në Perëndim. Deri në vitin 1870 – vetëm 150 vjet më parë – rritja ekonomike me të vërtetë filloi të përshpejtohej. Siç tregon Robert J. Gordon nga Universiteti Northwestern në Ngritjen dhe Rënien e Rritjes Amerikane:
“Shekulli i revolucionit në Shtetet e Bashkuara pas Luftës Civile ishte ekonomik, jo politik, duke i çliruar familjet nga një punë e pareshtur e përditshme e punës së dhimbshme manuale, lodhjes shtëpiake, errësirës, izolimit dhe vdekjes së hershme. Vetëm 100 vjet më vonë, jeta e përditshme kishte ndryshuar.”
Midis 1870 dhe 2020, jetëgjatësia e SHBA u rrit nga rreth 45 vjet në 77 vjet. Vdekshmëria foshnjore ra nga 215 për 1.000 lindje në 1880 në nën gjashtë për 1.000 në vitin 2020. Këto përparime të mëdha në cilësinë e jetës ishin rezultat i përmirësimeve në të ushqyerit dhe shëndetin publik. Ushqyerja u përmirësua jo vetëm sepse rritja e pagave reale (e rregulluar me inflacionin) mundësoi dieta më të mira, por edhe sepse ftohja, risitë e ruajtjes (të tilla si konservimi i perimeve) dhe zbulimet e tjera siguruan ushqime më të sigurta në të gjitha stinët.
Në të njëjtën kohë, përparimet mjekësore të tilla si teoria e mikrobeve të sëmundjes, vaksinimi për linë dhe zbulimi i penicilinës luajtën një rol të madh në luftimin e sëmundjeve dhe zvogëlimin e vdekjeve të parakohshme. Dhe kontributet shtesë erdhën nga praktikat sanitare moderne, tualetet e brendshme, uji i pastruar, rrugët më të pastra (pasi makinat zëvendësuan kuajt) dhe ekranet e dritareve në shtëpi (të cilat zvogëluan kërcënimin e sëmundjeve të transmetuara nga insektet).
Është e vështirë për njerëzit në vendet e pasura sot të kuptojnë se si duhet të ketë qenë jeta pa ftohje, ujë të pastër,shërbime të shëndetit publik dhe energji elektrike. Vetëm imagjinoni se çfarë bllokimesh gjatë pandemisë së gripit 1918 duhet të kenë qenë për familjet pa telefona, televizorë ose mikrovalë (për të mos përmendur shpresën për vaksina).
Standardet e sotme të jetesës janë aq më të mira sa që janë praktikisht të pakrahasueshme.
Sektori publik dhe ai privat luajtën të dyja role jetike në nxitjen e këtij përparimi. Sistemi ekonomik siguroi stimuj për inovacion dhe rritje të produktivitetit në sektorin privat, ndërsa shteti siguroi një kod tregtar realist, infrastrukturë dhe të mira të tjera publike.
Tani merrni parasysh vetë pandeminë COVID-19. Në të kaluarën, SHBA përjetoi epidemi periodike të etheve të verdha, lisë, poliomelitit dhe gripit, ndër sëmundje të tjera. Në 1906-07, vetëm një shpërthim i etheve tifoide rezultoi në gati 26,000 vdekje. Gripi spanjoll vlerësohet se ka vrarë 50 milionë njerëz në mbarë botën – përfshirë 675,000 brenda SHBA – midis shkurtit 1918 dhe prillit 1920.
Me kalimin e kohës, u zhvilluan vaksina dhe trajtime efektive për linë, tifonin, fruthin, kolerën, poliomielitin dhe shumë sëmundje të tjera që kishin pllakosur njerëzimin me shekuj.
Secila përmirësoi materialisht cilësinë e jetës në shoqëritë ku administroheshin. Por asnjëra nuk u zhvillua aq shpejt sa vaksinat COVID-19.
Gjatë vështirësive kolektive të kaluara – qofshin fatkeqësi natyrore, epidemi apo luftëra – një nga karakteristikat përcaktuese të Amerikës ishte kohezioni i saj shoqëror përballë fatkeqësive. Masat për parandalimin ose zbutjen e dëmit u pranuan gjerësisht ndërsa njerëzit u ngritën për të bërë pjesën e tyre. Ky ka qenë një përbërës kyç në madhështinë e vendit.
Megjithatë, në pandeminë aktuale – në kushtet materiale që janë më të mira se në çdo kohë tjetër në histori – Amerika i është nënshtruar përçarjes. Vendi nuk ka arritur të parandalojë një numër të tmerrshëm të vdekjeve të panevojshme, në vend që të lejojë që virusi të përhapet me shpejtësi.
Shumë vëzhgues ia atribuojnë këtë dështim politikës përçarëse, ndërsa të tjerët kritikojnë sistemin ekonomik që ka dhënë standarde të përmirësuara të jetesës dhe njohuri më të mëdha mjekësore ndër vite.
Kur merren parasysh propozimet për të ndryshuar sistemin ekonomik dhe politik të Amerikës, përfitimet e gjera të ofruara nga sistemi nuk duhet të harrohen ose injorohen.
Gjëja e fundit që na duhet është reforma që kërcënon ose sakrifikon përparimin që e ka bërë këtë pandeminë më pak të keqe deri më tani.
Anne O. Krueger, një ish -shefe ekonomiste e Bankës Botërore dhe ish-zëvendës drejtore menaxhuese e Fondit Monetar Ndërkombëtar, është profesoreshë e lartë kërkimore e ekonomisë ndërkombëtare në Shkollën e Studimeve të Avancuara Ndërkombëtare të Universitetit Johns Hopkins dhe anëtare e lartë në Qendrën për Zhvillim Ndërkombëtar në Universiteti Stanford.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Ekonomia e luftës” apo ”korona-ekonomia”?
“Nuk është krizë shëndetësore, por ekonomike”
“Ka disa gjëra që duhet t’i dimë, i takon Kinës të na i thotë”
