Të krijuara dhe stërvitura me një kosto prej 83 miliardë dollarësh gjatë dy-dekadave, forcat afgane të sigurisë u rrëzuan aq shpejt dhe plotësisht – në disa raste pa qëlluar asnjë të shtënë – saqë duket se ata që përfituan përfundimisht nga investimi amerikan ishin talibanët. Ata morën jo vetëm pushtetin politik, por edhe kapacitetet luftarake të ofruara nga SHBA – armë, municion, helikopterë dhe më shumë.
Talibanët kapën një sërë pajisjesh ushtarake moderne kur mposhtën forcat afgane, të cilat nuk arritën të mbrojnë kryeqytetet krahinore. Aty ndodheshin edhe materialet më të vyera, përfshirë avionët luftarakë që talibanët i shtjenë në dorë kur u futën në kryeqytete e baza ushtarake me një shpejtësi të paparashikuar, duke marrë të dielën edhe Kabulin.
Një zyrtar amerikan i mbrojtjes konfirmoi të hënën se pajisja e papritur e talibanëve me mjete luftarake të furnizuara nga SHBA është me përmasa të mëdha. Zyrtari nuk ishte i autorizuar për ta diskutuar çështjen publikisht dhe foli në kushte anonimiteti. Përmbysja e situatës së sigurisë është një pasojë e turpshme e gjykimit të gabuar nga ushtria amerikane si dhe agjencitë e zbulimit të rezistencës së forcave të qeverisë afgane, të cilat në disa raste zgjodhën të dorëzojnë automjetet dhe armët në vend që të luftojnë.
Dështimi i Shteteve të Bashkuara për të krijuar një ushtri dhe forcë efektive policore afgane dhe arsyet e kapitullimit të tyre, do të studiohen për vite me radhë nga analistët ushtarakë. Dimensionet themelore, megjithatë, janë të qarta dhe i përngjajnë asaj që ndodhi në Irak. Rezultoi se ekzistonte një hendek i madh: forcat ishin të pajisura me armë superiore, por u mungonte përbërësi vendimtar: motivimi për të luftuar.
“Paraja nuk mund të blejë vullnetin. Nuk mund të blesh me para rolin e udhëheqjes,” tha të hënën John Kirby, zëdhënësi kryesor i Sekretarit të Mbrojtjes, Lloyd Austin.
Doug Lute, gjeneral lejtnant në pension i ushtrisë, i cili ndihmoi drejtimin e strategjisë së luftës në Afganistan gjatë administratave të Presidentëve George W. Bush dhe Barack Obama, tha se afganët morën shumë në burime fizike, por u mungonin gjërat më të rëndësishme, të paprekshme.
“Parimi i luftës është: faktorët moralë janë primarë krahasuar me faktorët materialë,” tha ai. “Morali, disiplina, roli udhëheqës, fryma unitare e njësive specifike janë më vendimtare sesa numri i forcave dhe pajisjeve. Si të huaj në Afganistan, ne mund të ofrojmë materiale, por vetëm afganët mund të sigurojnë faktorët e paprekshëm moralë”.
Në dallim nga ushtria afgane, kryengritësit talibanë, në numër më të vogël, me armë më pak të sofistikuara dhe pa mbështetje ajrore, rezultuan një forcë superiore. Agjencitë amerikane të zbulimit në masë të madhe i nënvlerësuan përmasat e këtij superioriteti dhe madje edhe pasi Presidenti Joe Biden njoftoi në prill se ai po tërhiqte të gjitha trupat amerikane, zbulimi amerikan nuk parashikoi që talibanët do të arrinin një sukses të tillë.
“Nëse nuk do të kishim përdorur shpresën si strategji veprimi, … do të kishim kuptuar se tërheqja e shpejtë e forcave amerikane u dërgoi një sinjal forcave kombëtare afgane se ata po braktiseshin,” tha Chris Miller, i cili ka qenë i angazhuar në luftime në Afganistan në 2001 dhe ka qenë edhe sekretar i Mbrojtjes në detyrë në fund të mandatit të Presidentit Donald Trump.
Stephen Biddle, profesor i çështjeve ndërkombëtare dhe publike në Universitetin Columbia dhe ish-këshilltar i komandantëve amerikanë në Afganistan, tha se njoftimi i Presidentit Biden vuri në lëvizje kolapsin përfundimtar.
“Tërheqja e Shteteve të Bashkuara dërgoi një sinjal mbarëkombëtar se çdo gjë mbaroi, një sinjal që në mbarë Afganistanin u kuptua në të njëjtën mënyrë,” tha zoti Biddle. Para prillit, trupat e qeverisë afgane po e humbisnin luftën ngadalë, por në mënyrë të qëndrueshme, tha ai. Kur mësuan se partnerët e tyre amerikanë po ktheheshin në atdhe, një impuls për të hequr dorë pa luftuar “u përhap si zjarr i pakontrolluar”.
Por dështimet kanë një histori më të gjatë e më të thellë. Shtetet e Bashkuara u përpoqën me ngut të krijonin një strukturë të mirëfilltë të mbrojtjes afgane, ndërkohë që luftonin kundër talibanëve, përpiqeshin të zgjeronin themelet politike të qeverisë në Kabul dhe të vendosnin demokracinë në një vend të brejtur nga korrupsioni dhe tarafet.
Vit pas viti, udhëheqësit ushtarakë amerikanë i minimizonin problemet dhe këmbëngulnin se po ecej drejt suksesit. Të tjerët e shihnin kërcënimin që do të sillte e ardhmja. Në vitin 2015 një profesor në Institutin e Studimeve Strategjike të Kolegjit të Luftës, një institucion i studimeve të larta i ushtrisë amerikane, shkruante se ushtria nuk kishte nxjerrë mësime nga luftërat e kaluara; ai botoi një libër me titull:”Pse Forcat Afgane të Sigurisë Kombëtare nuk do të Rezistojnë”.
“Për sa i përket të ardhmes së Afganistanit, të flasim hapur, Shtetet e Bashkuara kanë qenë dy herë të tjera në këtë rrugë në nivelin strategjik: në Vietnam dhe Irak dhe nuk ka asnjë arsye të pranueshme që të mendosh se përfundimi do të jenë ndryshe në Afganistan,” shkruan Chris Mason. Ai shkruante në atë kohë: “Përkeqësimi i ngadaltë është i pashmangshëm dhe dështimi i qeverisë afgane është çështje kohe”.
Disa elementë të ushtrisë afgane luftuan fort, përfshirë komandot, përpjekjet heroike të të cilëve ende nuk janë dokumentuar plotësisht. Por në tërësi, forcat e sigurisë të krijuara nga Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre në NATO ishin “një kështjellë prej rëre”, kolapsi i së cilës u nxit po aq nga dështimet e udhëheqësve civilë amerikanë, sa edhe nga partnerët e tyre ushtarakë, sipas Anthony Cordesman, analist me eksperiencë mbi luftën në Afganistan dhe ekspert në Qendrën për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare.
Ky eksperiment për krijimin e një ushtrie afgane ishte plotësisht i varur nga mbështetja financiare amerikane, saqë Pentagoni paguante edhe pagat e trupave afgane. Shumë shpesh ato fonde dhe sasi të pallogaritshme karburanti vidheshin nga oficerë të korruptuar dhe zyrtarë të qeverisë që manipulonin dokumentacionet shtetërore, duke krijuar “ushtarë fantazmë” për të justifikuar zhdukjen e fondeve.
Nga afërsisht 145 miliardë dollarë që qeveria amerikane shpenzoi në përpjekjen për të rindërtuar Afganistanin, rreth 83 miliardë dollarë shkuan për zhvillimin dhe mbështetjen e ushtrisë së Afganistanit dhe forcave të tij policore, sipas Zyrës së Inspektorit të Përgjithshëm Special për Rindërtimin e Afganistanit, një post mbikëqyrës i krijuar me mandat të Kongresit që ka ndjekur ecurinë e luftës që nga viti 2008. Shuma prej 145 miliardë dollarë është veçmas nga 837 miliardë dollarë të tjera që Shtetet e Bashkuara shpenzuan për të zhvilluar luftimet, që në fillim të luftës në tetor 2001.
83 miliardë dollarë të investuar në forcat afgane gjatë 20 viteve janë gati dyfishi i buxhetit të vitit të kaluar për të gjithë Korpusin amerikan të Marinsave. 83 miliardë dollarë tejkalon edhe shumën që shpenzoi vjet qeveria amerikane për talonat ushqimorë për rreth 40 milionë amerikanë në nevojë.
Në librin e tij, “The Afghanistan Papers” – “Dokumentet e Afganistanit”, gazetari Craig Whitlock shkruan se specialistët amerikanë që stërvisnin forcat afgane u përpoqën t’u impononin rekrutëve afganë sjellje perëndimore dhe nuk shpenzonin shumë kohë për të pyetur veten nëse paratë e taksapaguesve amerikanë po investoheshin për të krijuar një ushtri vërtetë efektive.
“Megjithëse strategjia e luftës e SHBA varej nga suksesi i ushtrisë afgane, Pentagoni i kushtoi çuditërisht pak vëmendje pyetjes nëse afganët ishin të gatshëm të vdisnin për qeverinë e tyre,” shkruan ai./VOA
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Tërheqja e SHBA/ Anëtarët e Kongresit kërkojnë hetime
Pse Turqia, Rusia, Kina janë “shokë” me talebanët
