Javën e kaluar, Polonia, qeveritë e njëpasnjëshme të së cilës që nga viti 1989 kanë qenë mbështetëse të forta të BE -së, i ktheu shpinën traktatit të BE -së duke refuzuar disa prej neneve të saj.
Ky vendim do të bëjë ose do të thyejë aftësinë e BE -së për t’u integruar, për të mbrojtur vlerat e saj dhe për të siguruar një fener për vendet e tjera që aspirojnë t’i bashkohen bllokut. Është koha e vendimit për BE -në dhe Poloninë.
SFIDA LIGJORE
BE -ja është themeluar mbi një traktat që bazohet, ndër të tjera, në krijimin e “një bashkimi gjithnjë e më të ngushtë”; mbrojtjen e sundimit të ligjit; solidariteti gjatë krizave financiare, të sigurisë dhe shëndetit; dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Shtetet anëtare si Polonia bien dakord, si kusht i anëtarësimit në BE, të mbështesin këto parime themelore.
Por Polonia – me mbështetjen e Hungarisë – po teston integritetin ligjor dhe politik të BE -së duke vendosur se kushtetuta e saj zëvendëson nenet e BE -së.
Gjyqtarët në Gjykatën Kushtetuese të vendit vendosën që katër dispozita të traktatit të BE -së nuk ishin në përputhje me kushtetutën polake. Ato përfshinin Nenin 1, i cili prezanton një “fazë të re në procesin e krijimit të një bashkimi gjithnjë e më të ngushtë midis popujve të Evropës”.
Gjykatësit gjithashtu sfiduan nenin 2, i cili përmban vlerat kryesore të sindikatës për respektimin e dinjitetit njerëzor, përfshirë të drejtat e personave që i përkasin grupeve minoritare. Ata gjithashtu sfiduan nenin 19 të traktatit, në veçanti përgjegjësinë e Gjykatës së Drejtësisë të BE -së për të “siguruar që në interpretimin dhe zbatimin e Traktateve, ligji të respektohet”. Mbi të gjitha, gjyqtarët polakë vendosën që nenet 1 dhe 4 të traktatit të BE -së e lejuan sindikatën të vepronte “përtej kufijve të kompetencave të transferuara nga Republika e Polonisë në traktate”. Sa i përket neneve të tjera të traktatit, veçanërisht nenet 2 dhe 19, gjyqtarët thanë se Gjykata Evropiane e Drejtësisë ka shkelur në mënyrë të paligjshme kushtetutën polake.
Rrënjët e sfidës së Polonisë
Që nga viti 2015, kur partia konservatore e Ligjit dhe Drejtësisë (PiS) erdhi në pushtet, qeveria ka gërryer në mënyrë sistematike pavarësinë e gjykatës më të lartë të vendit, Tribunalit Kushtetues.
PiS është përpjekur të zëvendësojë gjyqtarët. Ajo ka shkelur ligjin e BE -së duke detyruar gjyqtarët të dalin në pension herët. Ajo i ka dhënë kompetenca të gjera Ministrisë së Drejtësisë të drejtuar nga PiS për të emëruar gjyqtarë dhe prokurorë edhe në nivel rajonal. PiS argumentoi se këto ndryshime kishin të bënin me përfundimin e punës së papërfunduar të vitit 1989. Atëherë, gjatë negociatave të tryezës së rrumbullakët midis Partisë Komuniste në pushtet dhe lëvizjes opozitare Solidariteti, të dyja palët ranë dakord për një tranzicion paqësor në demokraci.
Gjatë këtij tranzicioni, nuk pati spastrime të policisë sekrete apo zyrtarëve të lartë komunistë. Nuk pati hakmarrje. Nuk kishte asnjë ligj lustracioni që ndalonte komunistët të mbanin poste. Ideja ishte kalimi në zgjedhje të lira dhe të pavarura.
Shpejt në 2005, kur PiS fitoi zgjedhjet parlamentare. Drejtuesi i tij, tani Zëvendëskryeministër Jaroslaw Kaczynski, sfidoi marrëveshjet e vitit 1989. Ai bëri thirrje për spastrimin e gjyqësorit, për të cilin ai tha se ishte i mbushur me komunistë, dhe për një ligj lustracioni.
Për Kaczynskin, gjyqësori ishte në themel të transformimit të shtrembëruar dhe jo të plotë të Polonisë. Pikërisht për shkak të kësaj, gjyqësori duhej të kontrollohej dhe rishikohej.
PiS hyri në opozitë një vit më vonë. Por në vitin 2015, ajo u rishfaq më e fortë dhe më e vendosur.
Që atëherë, ajo ka filluar një politikë të shndërrimit të gjykatave në subjekte politike, dobësimit të pavarësisë së mediave dhe ndalimit të abortit (me shumë pak përjashtime). Mbrojtja e të drejtave LGBT nuk është në ekranin e radarit të tyre. Në thelb, politikat e PiS sfidojnë atë që përfaqëson BE.
STRATEGJITË E PESRGJIGJES SË BE -së
Komisioni Evropian – organi ekzekutiv i BE -së – në fillim kishte qenë i ngadalshëm në marrjen e Varshavës nga detyra lidhur me vendimin e tij për të shkarkuar gjyqtarët dhe për të dalë në pension para kohe. Kishte kërcënime për pezullimin e të drejtave të votës të Polonisë (dhe Hungarisë) në Këshillin Evropian, i cili përfaqëson shtetet anëtare. Por kjo ishte një fillim që nga fillimi, sepse kërkonte unanimitet që disa shtete anëtare të BE -së nuk kishte të ngjarë ta jepnin.
Pas presionit nga Parlamenti Evropian dhe disa shtete anëtare, komisioni mori një qëndrim. Vitin e kaluar, BE -ja ra dakord për një fond të rimëkëmbjes së pandemisë koronavirus prej mbi 750 miliardë eurosh, i përbërë nga grante dhe kredi të lira për të nisur ekonomitë pas pandemisë – por vonoi miratimin e planeve kombëtare të rimëkëmbjes së Polonisë dhe Hungarisë. Komisioni tani ka të ngjarë të marrë një qëndrim shumë më të ashpër.
Brukseli tani e kupton se Varshava po sfidon integritetin e vetë traktatit të BE -së. Dhe nëse Polonia i del me sfidën e saj, atëherë drejtimi i ardhshëm i BE -së – përfshirë një bashkim më të ngushtë, sundimin e ligjit dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut – është në rrezik. Do të jetë krijuar një precedent.
Presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen ka fuqinë për të përmbysur këtë prirje. Komisioni mund t’i kërkojë Gjykatës së Drejtësisë që të vendosë gjoba ditore për Poloninë derisa shkeljet të ndalen.
Opsioni alternativ – i cili mund të kërcënojë të ardhmen e PiS, por do të tregonte se BE është serioze në mbrojtjen e parimeve të saj – është mbajtja e parave nga fondet e BE -së për rimëkëmbjen e pandemisë. Polonia do të marrë 23 miliardë euro në grante dhe 34 miliardë në kredi me interes të ulët. Me zgjedhjet parlamentare në Poloni që priten në 2023, PiS ka nevojë për këto fonde për të rritur popullaritetin e saj.
Ndoshta më në fund duhet një përballje mes BE -së dhe Polonisë.
ÇFARË RREZIKON BE?
Komisioni i BE -së, i mbështetur nga disa shtete anëtare përfshirë Francën dhe Holandën, nuk ka zgjidhje tjetër përveçse të mbrojë traktatin. Nëse jo, mund të heqë dorë nga ideja e një Evrope më të fortë dhe më të integruar. Fragmentimi i tij do të dobësojë ambiciet e tij për të qenë një lojtar global.
Nëse komisioni dhe shumica e shteteve anëtare nuk mbajnë qëndrim, vendet e tjera, si Bullgaria, Hungaria dhe Sllovenia, do t’i shfrytëzojnë këto dobësi për të parandaluar Evropën që të ndjekë rrugën drejt më shumë integrimit. Për këto vende, më shumë integrim shihet si minim i sovranitetit kombëtar. Por kjo është ajo për të cilën të gjithë anëtarët e BE -së u regjistruan kur u bashkuan me bllokun.
Sa për Poloninë, vendi duhet të vendosë. Një shtet anëtar nuk mund të zgjedhë dhe zgjedhë cilin nen të traktatit dëshiron të refuzojë ose pranojë. Është e gjitha ose asgjë.
Përkthyer dhe përshtatur nga Carnegie Europe/ konica.al
