Historia e Bashkimit Europian përfshin histori të figurave kryesore. Nga Adenauer dhe de Gaulle (edhe pse ky i fundit hyri në histori, nuk kontribuoi shumë në përfshirjen e Britanisë së Madhe në BE), te Smith, Cole dhe Mitterrand, por edhe Michel Rocard dhe në një farë mënyre Margaret Thatcher (të paktën në mënyrë ajo negocioi në “marrëdhëniet speciale” të Britanisë me BE-në).
Në mënyrë të ngjashme, mund të theksohet se në vitet 1980, figurat kryesore në pjesën jugore të Europës, si Andreas Papandreu apo Felipe Gonzalez, luajtën një rol vendimtar në formimin e një modeli të financimit europian për rajonin. Gradualisht, ky model dukej sikur po humbiste. Jo se nuk kishte liderë në peizazhin europian që të binte në sy, por elementet kryesore nuk ishin aq të fortë.
Megjithatë, në të njëjtën kohë, ishte një periudhë në të cilën “Ndërtesa europiane” dukej se po ecte përpara, me futjen e euros dhe institucionet që e shoqëruan atë paralelisht me kursin institucional që çoi në Traktatin e Lisbonës. Natyrisht, gjatë rrugës problemi i legjitimitetit u vu në pah nga fakti se shoqëritë europiane nuk ishin plotësisht të bindura për bashkim, siç u evidentua në refuzimin e “Kushtetutës europiane”.
Merkel ishte shembull lidershipi në një epokë pa liderë
Angela Merkel gradualisht arriti të fitojë pozicionin e një figure udhëheqëse. Sigurisht, në një mënyrë proporcionale me rolin e saj brenda Gjermanisë, ajo nuk e bëri këtë vetëm në bazë të nismave të guximshme apo vizionit që u përpoq të vinte në praktikë, por në bazë të aftësisë së saj për të menaxhuar të tashmen dhe për të formuar një konsensus rreth saj.
Mandati i saj përkoi me një periudhë sfidash të mëdha krize në botë, nga kriza financiare e 2008-ës deri në pandemi, por edhe brenda BE-së me krizën e euros dhe shpërthimet e mëdha dhe të zgjatura sociale në vende si Greqia.
Në këtë periudhë, Merkel prezantoi një version të lidershipit europian që ishte mjaft i ndryshëm nga ai i mëparshmi. Çështja në fjalë nuk ishte më përparimi i BE-së apo “zhbllokimi” i një çështjeje kyçe, si për shembull në monedhën e përbashkët, por “menaxhimit të krizës”, një kontroll të vazhdueshëm me qëllimin kryesor që të mos shpërbëjë Bashkimin, të mos detyrojë një vend të largohet dhe të mos rrezikojë monedhën e përbashkët.
Në këtë nivel, Merkel mund të demonstrojë një rol udhëheqës në Europë, e ndihmuar nga njerëz kyç si për shembull Mario Draghi si kreu i BQE-së. Por në të njëjtën kohë ajo nuk mundi të hapte një rrugë tjetër përveç memorandumeve dhe parametrave të tyre që në fund nuk parandaluan as krizën sociale dhe as recesionin edhe më të thellë.
Ajo tregoi aftësi në menaxhimin e krizës në momentet kritike në emigracionin dhe refugjatët, kur të paktën për një kohë arriti të parandalojë zërat që kërkojnë mbylljen e të gjitha korridoreve për refugjatët nga Siria përpara shantazhit të vendeve që kërkonin një politikë më të ashpër dhe “kufij të mbyllur”.
Një peizazh europian që nuk prodhon lehtë liderë
Olaf Solz mund të ketë aftësi menaxheriale të shkëlqyera brenda Gjermanisë dhe të jetë në gjendje të ngrejë partinë e tij në këmbë, por ai nuk ka ndjenjën e një “lideri europian”. Emmanuel Macron, me retorikën e tij karakteristike franceze dhe prirjen ndaj fjalimeve vizionare, por edhe duke theksuar se Franca është një fuqi e madhe me arsenal bërthamor dhe botëkuptim, duket se pretendon këtë rol, duke u përpjekur në kohë të ndryshme të rivendosë ” boshtin franko-gjerman”, por vizioni dhe propozimet e tij për Europën karakterizohen më tepër nga paqartësia krijuese, përveç faktit se në një afat të shkurtër ai duhet të përballet me zgjedhjet presidenciale.
Mario Draghi është kryeministri i një Italie që po përballet me probleme serioze financiare dhe një koalicion qeverisës mjaft kontradiktor, ndaj nuk ka gjasa që ai të jetë në gjendje të luajë një rol udhëheqës. Britania nuk është më anëtare e BE-së dhe madje edhe në kohën e Toni Bler ishte e distancuar.
Nga ana tjetër, nëse shikoni peizazhin europian, do të shihni se ka politikanë të ndryshëm që dallohen për aftësinë e tyre për të qëndruar në pushtet dhe për të menaxhuar vështirësitë e qeverisjes , shembulli më tipik është ai i Kryeministrit holandez Mark Rutte, por jo për vizionin e tij.
Kjo ka të bëjë me mënyrën se si po shfaqen politikanët në Europë sot. Një politikan si Willy Bradt, për shembull, mund të cekë një përvojë që filloi me luftën antifashiste dhe kaloi nëpër aventura të mëdha historike si Lufta e Dytë Botërore dhe rindërtimi i pasluftës. Përkundrazi, politikanët modernë në Europë shihen më shumë si shtigje më të “mbrojtura” dhe dyer “rrotulluese” mes shtetit, biznesit dhe politikës, ndërkohë që janë jashtëzakonisht të njohur me perceptimin e politikës si komunikim, me të gjitha kufizimet që kjo përfshin.
Nuk është rastësi që në Europë nuk vihet re më lloji dikur i përhapur i “intelektual-politikanit”, ndërsa në polet e tjera të sistemit ndërkombëtar konsiderohet ende një element i lidershipit (Kina është një shembull i tillë siç tregohet nga Xi Jinping).
Që të ketë liderë, duhet të ketë vende udhëheqëse
Ndoshta problemi qëndron në faktin se sot nuk ka asnjë vend apo koalicion shtetesh që me të vërtetë dëshiron të marrë drejtimin e Europës. BE është në fund të fundit një treg i përbashkët, një monedhë e përbashkët dhe politika të përbashkëta në fusha specifike, por jo një zonë e bazuar në solidaritet dhe menaxhim të rrezikut të përbashkët.
Problemi është gjithashtu se edhe vendet që kanë pretenduar udhëheqje nuk janë në gjendje ta ushtrojnë realisht atë. Franca, për shembull, mund të pretendojë se është një fuqi e madhe, por në një masë më të vogël e ka zhvendosur peshën e saj në një drejtim ose në një tjetër kur bëhet fjalë për vendimet për të ardhmen e BE-së, nga masat shtrënguese të nënkuptuara nga arkitektura monetare dhe fiskale e euros.
Në mënyrë të ngjashme, Gjermania mund të jetë sundimtari de fakto i godinës europiane, por në praktikë është një sundimtar mjaft ngurrues. Sepse mund të përfitojë ndjeshëm si nga tregu i përbashkët ashtu edhe nga monedha e përbashkët. Edhe sot shkaku i mallkimit në politikën gjermane mbetet “unioni i transfertave” (domethënë rishpërndarja reale brenda BE-së) ose “reciprociteti i borxhit” (domethënë një huazim i qëndrueshëm i vetë BE-së).
Kriza e vizionit europian
Kriza e lidershipit në BE, në formën e shfaqjes së mungesës së figurave drejtuese, në fakt pasqyron një krizë më të thellë të vetë procesit të integrimit europian. Kufijtë e konsolidimit monetar dhe fiskal, në thelb një “çelës çeliku” i përbashkët i masave shtrënguese, u vendosën disa vite më parë kur BE-ja u gjend e papërgatitur përballë krizës së madhe ekonomike.
Çështja e një demokracie europiane, gjithmonë bie ndesh me faktin se vendimet kritike merren përmes negociatave të shteteve. Europa nuk ka qenë në gjendje të provojë se është një pol ndryshe, apo një version alternativ i “Perëndimit” ndaj Shteteve të Bashkuara. Ajo nuk ka mundur të artikulojë një model ekonomik alternativ me dinamikë më të madhe (përkundrazi, në periudha të ndryshme BE-ja ka qenë “pacienti i madh” i ekonomisë botërore).
Europa nuk ka artikuluar një alternativë ndaj “Luftës së Re të Ftohtë” dhe as nuk ka diskutuar në fakt pse është bërë pjesë e saj. Natyrisht, as nuk ka qenë në gjendje të propozojë apo garantojë në praktikë një mënyrë ndryshe për t’u përballur me krizat gjeopolitike (kryesisht sepse nuk ka qëndrim të përbashkët).
Në një situatë të tillë, duhet të kuptojmë që liderët nuk mund të gjenden lehtësisht…
