Mund të duhet pak imagjinatë për të parë se si disa risi mund të ndryshojnë një ekonomi. Jo kështu me mjetet më të fundit atë inteligjencës artificiale (AI). Është e lehtë – nga këndvështrimi i një shkrimtari, në mënyrë të pakëndshme – të mendosh për kontekste në të cilat diçka si Chatgpt, një chatbot i zgjuar që ka pushtuar rrjetin që nga publikimi i tij në nëntor, mund të rrisë në mënyrë dramatike produktivitetin e një punonjësi njerëzor ose t’i zëvendësojë ato plotësisht. Gpt në emrin e tij qëndron për “transformator gjenerues të trajnuar paraprakisht”, i cili është një lloj i veçantë modeli gjuhësor. Mund të jetë fare mirë për teknologjinë me qëllime të përgjithshme: një lloj inovacioni tronditës i cili qëndron për të rritur produktivitetin në një gamë të gjerë industrish dhe profesionesh, në mënyrën e motorëve me avull, energjisë elektrike dhe informatikës. Revolucionet ekonomike të mundësuara nga ato GPT të mëparshme mund të na japin një ide se sa i fuqishëm ai mund të transformojë ekonomitë në vitet në vijim.
Në një punim të botuar në vitin 1995, Timothy Bresnahan i Universitetit të Stanfordit dhe Manuel Trajtenberg i Universitetit të Tel Avivit parashtruan atë që ata i shihnin si karakteristikat e një teknologjie me qëllime të përgjithshme. Ai duhet të përdoret në shumë industri, të ketë një potencial të natyrshëm për përmirësim të vazhdueshëm dhe të krijojë “plotësime inovative” – që do të thotë, të nxisë inovacion të favorshëm në industritë që e përdorin atë, ai po miratohet gjerësisht, duket se po përmirësohet nga dita në ditë dhe po vendoset në kontekste gjithnjë e më shumë të kërkimit dhe zhvillimit. Pra, kur fillon revolucioni ekonomik?
Mësimi i parë nga historia është se edhe teknologjia e re më e fuqishme kërkon kohë për të ndryshuar një ekonomi. James Watt patentoi motorin e tij me avull në 1769, por fuqia me avull nuk e kapërceu ujin si një burim i kuajfuqive industriale deri në vitet 1830 në Britani dhe 1860 në Amerikë. Në Britani, kontributi i avullit në rritjen e produktivitetit arriti kulmin pas vitit 1850, gati një shekull pas patentës së Watt, sipas Nicholas Crafts nga Universiteti i Sussex. Në rastin e elektrifikimit, përparimet kryesore teknike ishin arritur të gjitha përpara vitit 1880, por rritja e produktivitetit amerikan në fakt u ngadalësua nga 1888 në 1907. Gati tre dekada pas qarqeve të para të integruara të silikonit, Robert Solow, një ekonomist fitues i çmimit Nobel, ishte ende duke vëzhguar se epoka e kompjuterit mund të shihet kudo, por në statistikat e produktivitetit. Vetëm në mesin e viteve 1990 u shfaq në Amerikë një bum produktiviteti i fuqizuar nga kompjuteri.
Hendeku midis inovacionit dhe ndikimit ekonomik është pjesërisht për shkak të rregullimit të imët. Motorët e hershëm me avull ishin jashtëzakonisht joefikas dhe konsumonin grumbuj thëngjill jashtëzakonisht të shtrenjtë. Në mënyrë të ngjashme, performanca mahnitëse e mjeteve AI të fundit përfaqëson një përmirësim të madh në krahasim me ato që ndezën një bum entuziazmi AI afërsisht një dekadë më parë. (Siri, asistenti virtual i Apple, u lëshua në vitin 2011, për shembull.) Kufizimet e kapitalit mund të ngadalësojnë gjithashtu vendosjen. Robert Allen i Universitetit të Nju Jorkut në Abu Dhabi argumenton se rritja e ngadaltë e rritjes së produktivitetit në Britaninë e industrializuar reflektoi mungesën e kapitalit për të ndërtuar fabrika dhe makineri, e cila u tejkalua gradualisht ndërsa kapitalistët riinvestonin fitimet e tyre të majme.
Puna më e fundit thekson kohën e nevojshme për të grumbulluar atë që njihet si kapital jo-material, ose njohuritë bazë të nevojshme për të përdorur efektivisht teknologjinë e re. Në të vërtetë, Erik Brynjolfsson i Universitetit të Stanfordit, Daniel Rock i Institutit të Teknologjisë në Masaçusets dhe Chad Syverson i Universitetit të Çikagos sugjerojnë se një teknologji e re shkatërruese mund të lidhet me një “kurbë J-produktiviteti”. Rritja e matur e produktivitetit mund të bjerë në fakt gjatë viteve ose dekadave pas shfaqjes së një teknologjie të re, pasi firmat dhe punëtorët devijojnë kohën dhe burimet për të studiuar teknologjinë dhe për të dizajnuar proceset e biznesit rreth saj. Vetëm më vonë kur këto investime japin fryte, J rritet lart. Autorët mendojnë se investimet e lidhura me ajrin në kapitalin jo-material tashmë mund të jenë duke frenuar rritjen e produktivitetit, megjithëse jo ende shumë.
Sigurisht për shumë njerëz, pyetjet rreth efekteve të AI-t në rritje zënë vendin e dytë ndaj shqetësimeve rreth pasojave për punëtorët. Këtu, mesazhet e historisë janë të përziera. Ka një lajm të mirë: pavarësisht ndryshimeve epokale teknologjike dhe ekonomike, frika e papunësisë masive teknologjike nuk është realizuar kurrë më parë. Megjithatë, teknologjia mund të ndikojë në profesionet individuale në mënyra që mund të rezultojnë shkatërruese shoqërore. Në fillim të Revolucionit Industrial, mekanizimi rriti në mënyrë dramatike kërkesën për punëtorë relativisht të pakualifikuar, por shtypi të ardhurat e zejtarëve që kishin bërë pjesën më të madhe të punës më parë, kjo është arsyeja pse disa zgjodhën t’i bashkoheshin lëvizjeve Luddite që shkatërronin makineritë. Dhe në vitet 1980 dhe 1990, automatizimi i punës rutinë në dyshemetë e fabrikave dhe në zyra zhvendosi shumë punëtorë me mjete modeste, ndërkohë që rriti punësimin si për punëtorët me kualifikim të lartë ashtu edhe për ata me aftësi të ulëta.
Epo, shumë e mrekullueshme
AI mund të rrisë produktivitetin e punëtorëve të të gjitha niveleve të ndryshme të aftësive, madje edhe të shkrimtarëve. Megjithatë, çfarë do të thotë kjo për një profesion në tërësi varet nëse produktiviteti i përmirësuar dhe kostot më të ulëta çojnë në një rritje të madhe të kërkesës ose vetëm në një rritje të vogël. Kur linja e montimit – një risi e procesit me karakteristika të ngjashme me gpt – lejoi Henry Ford të ulte koston e prodhimit të makinave, kërkesa u rrit dhe punëtorët përfituan. Nëse ai rrit produktivitetin dhe ul kostot në mjekësi, për shembull, kjo mund të çojë në një kërkesë shumë më të lartë për shërbime mjekësore dhe profesionistë.
Një teknologji e aftë për të përballuar pothuajse çdo detyrë që një person tipik mund të bëjë do ta sillte njerëzimin në një territor të paeksploruar ekonomik. Megjithatë, edhe në një skenar të tillë, e kaluara ka disa mësime. Rritja e qëndrueshme ekonomike që shoqëroi revolucionin e avullit dhe përshpejtimi i mëtejshëm që erdhi së bashku me elektrifikimin dhe inovacione të tjera të mëvonshme, ishin vetë të paprecedentë. Ata nxitën një përleshje të jashtëzakonshme për të shpikur ide dhe institucione të reja, për t’u siguruar që ndryshimi rrënjësor ekonomik të përkthehet në prosperitet me bazë të gjerë dhe jo në kaos. Së shpejti mund të jetë koha për të luftuar edhe një herë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Lufta” e profesioneve në periudhën post COVID-19
“Nesër” – me çfarë ndryshimesh pritet të përballemi?
