Jeni duke ecur pranë shtëpisë së ish-diktatorit komunist të Shqipërisë, Enver Hoxha në qendër të Tiranës dhe mund të mos jeni në dijeni të këtij fakti. Shtëpia nuk ka asnjë shenjë për të shënuar rëndësinë e saj historike.
Rezidenca dykatëshe, e përzgjedhur sipas standardeve të diktatorit, duket sikur po rimodelohet në vend që të ruhet dhe dritaret e saj të gjera të kryqëzuara. Shtëpia u hap për publikun vetëm një herë në vitin 2018, dhe pak njerëz e kanë vizituar nga brenda që atëherë.
Gjendja aktuale e rezidencës së ish-diktatorit Hoxha përmbledh atë se çfarë ndjejnë shumë shqiptarë për vitet e komunizmit.
Duke pësuar një traumë kolektive të mizorisë, shumë do të preferonin të harronin se ai ka ekzistuar ndonjëherë. Gjatë kulmit të sundimit komunist, Hoxha famëkeq, paranojak dhe izolues mbylli kufijtë e Shqipërisë, vrau ata që u përpoqën të largoheshin dhe ndërtoi bunkerë që ishin të mjaftueshëm për të strehuar çdo familje në vend.
Mosbesimi i regjimit ndaj aleatëve komunistë, përdorimi i mbikëqyrjes shtetërore dhe brutaliteti i stilit stalinist i dhanë Shqipërisë pseudonimin e papërshtatshëm (por jo të pasaktë), “Koreja e Veriut e Evropës”
Pas përfundimit të mbretërimit 44-vjeçar të terrorit të Hoxhës në vitin 1985 – dhe përfundimit të sundimit komunist në vitet 1990 – Shqipëria trashëgoi rreth 143 bunkerë dhe objekte ushtarake, të cilat për dekada kanë shërbyer si kujtime solemne të ditëve të errëta – deri vonë.
Sot, Shqipëria po përjeton një rilindje turistike, e mbështetur nga sipërmarrës dhe emigrantë të kthyer që po i japin një jetë të dytë strukturave ushtarake komuniste që dikur përdoreshin për të vendosur armët e luftës.
Për të rimarrë historinë e tyre dhe për të rikthyer traditat e vjedhura prej tyre, shqiptarët tani po ripërdorin bunkerët dhe ish-kazermat ushtarake.
Restorante që shërbejnë ushqim dhe verë tradicionale, ambiente interesante unike për bujtina, muzetë e artit dhe historisë, madje edhe studiot e tatuazheve.
Teksa Shqipëria vuan nga pasojat e epokës komuniste, disa janë të vendosur të rimarrin kontrollin e narrativës dhe të mos lejojnë që e kaluara e errët e vendit të tyre t’i përcaktojë ata.
Pak hapa larg xhamisë së Et’hem Beut të epokës osmane në sheshin qendror Skënderbej të Tiranës është një tjetër bunker ushtarak i epokës së Hoxhës. Bunk’Art 2 është muzeu më i rëndësishëm i vendit që katalogon mizoritë e kryera nën sundimin komunist në Shqipëri dhe ndodhet në një bunker të ruajtur të shkallës bërthamore që dikur lidhte zyrat politike të qeverisë qendrore. Hyrja me kube në bunkerin nëntokësor shërben si një njoftim i zymtë i asaj që do të vijë. Hapësira e brendshme të kupolës gri është e mbuluar nga fotot e viktimave të vrarë nga ish-diktatori Enver Hoxha që ishte aq paranojak dhe mizor sa që vetëm njohja e tij mund të vinte jetën në rrezik.
Një nga pamjet që qëndron mbi shkallët e bunkerit është ajo Sabiha Kasimatit, shoqe e vjetër e shkollës së mesme e Enver Hoxhës, e cila i kërkoi atij të ndalonte vrasjen e njerëzve të pafajshëm dhe më vonë ajo u burgos pa gjyq.
Bunk’Art 2 ka verifikuar se rreth 5,500 njerëz të vrarë nga ekzekutimet politike gjatë viteve të Enver Hoxhës, por vlerësimet jozyrtare tregojnë se deri në 100 mijë janë zhdukur me urdhër të regjimit komunist.
Kjo do të thotë se trupa të panumërt nuk janë gjetur kurrë, duke i lënë shqiptarët të presin zbulimin përfundimtar të varreve masive.
“Shqipëria kishte një nga regjimet më të ashpra komuniste në botë”, kujton Eni Koço, 50 vjeç, themeluesja e grupit turistik Albania My Ëay, e cila jetoi gjatë atyre viteve.
“Ne u krahasuam me Korenë e Veriut sepse qeveria krijoi një kult personaliteti, duke na thënë se ajo ishte perëndia dhe ne duhej ta adhuronim atë, duke krijuar një sistem për të kontrolluar kufijtë dhe duke vrarë këdo që përpiqej të arratisej ose të hynte në vend”, shprehet Koço.
Thellë në tunelet e mbrojtura nga bombat bërthamore, ekspozitat shpjegojnë se çfarë ndodhi këtu gjatë gjithë atyre viteve që Shqipëria ishte e shkëputur nga bota.
“Sigurimi, ose policia lokale e mbikëqyrjes, kontrollonte çdo gjë dhe po përgatiste njerëz për të spiunuar familjen dhe miqtë,” thotë Koco.
Mes artikujve të ekspozuar është një fshesë prej druri me një pajisje dëgjimi, një mjet që u mundëson fqinjëve të spiunojnë fqinjët.
“Në vitin 1990, ne ishim në prag të urisë,” kujton Koco. “Edhe rrobat dhe këpucët ishin në mungesë. Kishte vetëm pesë modele për të zgjedhur dhe të gjithë dukeshin njësoj.”
Në një paralele tjetër me Korenë e Veriut, shqiptarëve u tha se nuk kishin asgjë për të pasur zili nga bota e jashtme, shkruan CNN.
“Ushqeheshim me propagandë të vazhdueshme që thoshte se ne ishim i vetmi vend në botë që po ndërtonim komunizmin e vërtetë dhe se ne ishim ylli i ndritshëm. Kjo ishte në kontrast të thellë me atë që po jetonim çdo ditë dhe kjo krijoi një sindromë të caktuar të gënjeshtrës dhe maskimit të realitetit. Në ditët e sotme ne ende kemi shumë frikë të shprehim ndjenjat tona të vërteta”, thotë më tej Koço.
Qyteti i Gjirokastrës së epokës osmane në Shqipërinë jugore ka lidhjen e vet me trashëgiminë e Hoxhës, duke qenë vendlindja e diktatorit.
Sot, ndërtesa ku ai lindi njihet zyrtarisht si “Muzeu Etnografik i Gjirokastrës”. Vetëm një pllakë mermeri e vetme në dyshemenë e një dhome të dekoruar rrallë përkujton ardhjen e Hoxhës në botë më 16 tetor 1908.
Pikërisht në rrugë, në qendër të Gjirokastrës, Manushaqe Zhuli, 65 vjeç, ka ngritur në një bunker koleksionin privat me artikuj që datojnë nga antikiteti.
Ajo ekspozon artikuj që datojnë nga koha bizantine deri në vitet komuniste dhe kërkon një tarifë të vogël për njerëzit për t’i vizituar.
Sipërmarrja është private dhe ajo ende nuk ka marrë ndonjë mbështetje nga qeveria vendore. Në Shqipëri, përballja me realitetet e papërpunuara të së shkuarës duket se është ende një punë në progres.
“Opinioni i botës për ne u dëmtua nga ngjarjet e viteve ’90 kur u hapëm. Ne ishim krejtësisht të pavetëdijshëm për vlerat që mbartnim dhe ndiheshim inferiorë ndaj vendeve të tjera. U deshën mbi 20 vjet që një numër i konsiderueshëm turistësh ta shikonin Shqipërinë si një destinacion që ia vlen të vizitohet”, thotë Koço.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Mund të rrënohet nga emigracioni, por e bekuar me bukuri të bollshme natyrore”
