Në kuadrin e shqetësimeve dhe debateve të shumta për rreziqet apo sfidat e mëdha ekonomike e financiare që duhen përballuar në javët dhe muajt në vazhdim, në mjediset ekonomike, financiare e bankare po diskutohet e analizohen me kujdes skenarët më të mundshëm post-COVID-19.
Bëhet fjalë për dilemën dhe vështirësitë e parashikimit “se çfarë na pret në një periudhë afatmesme: një periudhë inflacioniste, apo një periudhë deflacioniste”? Ekonomia botërore, dhe për pasojë, edhe ekonomitë e vendeve të veçanta, qofshin këto ekonomi të zhvilluara apo në zhvillim, me çfarë rreziku mund të përballen, çfarë politikash monetare e financiare duhet të bëjnë: politika anti-inflacion, apo anti-deflacion?
Natyrisht, megjithëse mund të duket si një “problematikë ndërkombëtare, shqetësim teorik apo akademik” për ekonominë dhe stabilitetin financiar në Shqipëri, njohja dhe kuptimi i “skenarëve të pritshëm ekonomiko-financiarë në nivel ndërkombëtar”, ndihmon për t’i paraprirë me vendimet e duhura të politikës monetare, politikave ekonomike e financiare, ndikimit në kursin e këmbimit dhe përqindjen e interesit të kredive, eficencën e investimeve, zhvillimeve në sferën e importeve dhe eksporteve, madhësinë e borxhit publik, çmimeve dhe fuqisë blerëse etj.
Çdo krizë ekonomiko-financiare është njëkohësisht dhe një sfidë për teoritë ekonomike dhe parashikimet e skenarëve potencialë në muajt apo vitet në vazhdim. E njëjta gjë ndodhi edhe me krizën aktuale të pandemisë së COVID-19. Fillimisht u vlerësua si një krizë ekonomiko-financiare atipike, që paralizoi prodhimin dhe gjithë aktivitetin ekonomik, duke prekur rëndë ofertën; më vonë u konstatua se kjo krizë preku po kaq rëndë dhe kërkesën.
Kjo situatë shkaktoi jo pak polemika e debate mbi “mjetet, instrumentet dhe politikat më eficente për përballimin dhe mposhtjen e krizës në shkallë botërore, apo në nivele nacionale”. Goditja e saj në ekonominë dhe konsumin botëror ishte e paprecedentë në historinë ekonomike. Kombinimi i “goditjes masive” që ajo shkaktoi, me “terapinë po kaq masive” nxori në plan të parë “nevojën e kuptimit dhe përgatitjes së asaj se çfarë tendence afatmesme pritet të shfaqet në ekonominë botërore: inflacioni apo deflacioni? Edhe ekspertët e nivelit të lartë ndërkombëtar duket se janë të ndarë në analizat dhe përgjigjet e tyre për këtë dilemë.
Ekspertët financiarë dhe monetarë mendojnë se për të realizuar një analizë eficente të efekteve ekonomike e financiare të pandemisë së COVID-19, është e nevojshme të dallohen qartë 3 fazat që po kalojnë ekonomitë e vendeve të ndryshme: faza e parë – “bllokimi total i ekonomisë” që u zbatua në Evropë, SHBA etj.; faza e dytë – “normaliteti jonormal”, që korrespondon me fazën e parë të lehtësimit të kushteve të lëvizjes e prodhimit; faza e tretë – “normaliteti i shpresuar” që korrespondon me vënien nën kontroll të pandemisë dhe rifillimin e jetës sociale e ekonomike në nivele pak a shumë të ngjashme me periudhën para pandemisë.
Në fazën e parë të “bllokimit total”, kriza shkaktoi një goditje të fortë simultane të ofertës dhe kërkesës. Papunësia u rrit ndjeshëm, tregtia pothujase u bllokua, aktiviteti ekonomik u ndërpre, shërbimet dhe transporti iu afruan pikës zero. Nga këndvështrimi i kërkesës, i gjithë ky bllokim frenoi ndjeshëm konsumin. Indeksi i çmimeve u ul ndjeshëm. Fakti që kërkesa dhe çmimet u ulën si pasojë e goditjes që mori konsumi, ishin më të forta se goditja ndaj ofertës, lidhet ngushtë me uljen e çmimit të energjisë, naftës dhe një numri të konsiderueshëm lëndësh të para. Të njëjtin trend ndoqi pak a shumë dhe faza e dytë e “normalitetit jonormal”.
Ndërkohë, faza e tretë, “normaliteti i shpresuar” është akoma e mbushur me pikëpyetje të shumta. Kufizimet ndaj ofertës filluan të reduktohen, por “protokollet e rrepta sanitare dhe distancimi social” vazhduan të ndikonin negativisht në nivelin e prodhimit dhe produktivitetin e shumë sektorëve ekonomikë. Edhe nga ana e kërkesës, paqartësitë vazhdojnë të jenë të mëdha, sidomos ato që lidhen me efektet e papunësisë, punës me kohë të pjesshme, të ardhurave më të ulëta për një pjesë të madhe të popullsisë. Këtyre tendencave u shtohet dhe një e tretë që ka të bëjë me “paqartësitë rreth evolucionit të pandemisë së koronavirusit dhe frikës për mundësinë e një vale të dytë në vjeshtën dhe dimrin e ardhshëm”.
Kjo paqartësi po jep efekte direkte në shtyrjen e mjaft investimeve nga ana e bizneseve, bllokimin e blerjeve të mëdha që kanë të bëjnë kryesisht me pasuritë e patundshme, makinat etj. Në këtë fazë të tretë ku jemi futur të gjithë, vende të zhvilluara e vende në zhvillim, “efektet e kërkesës së dobët dhe presionit mbi çmimet pritet të dominojnë mbi efektet pozitive graduale të ofertës që po rimëkëmbet ngadalë”. Faza e “normalitetit të shpresuar” mendohet se mund të përfundojë kur të zbulohet dhe të fillojë përdorimi masiv i vaksinës anti-COVID-19, ose të gjendet një ilaç efektiv për kurimin e koronavirusit.
Me rikthimin e shpresuar në jetën dhe aktivitetin ekonomik e social normal, siç ishte në periudhën përpara pandemisë, kufizimet ndaj ofertës do të vijnë duke u eliminuar njëri pas tjetrit deri sa të zhduken, ndërkohë që kërkesa dhe “konsumi” pritet të kenë një zhvillim më të ngadaltë se oferta. Nga ana tjetër, edhe bilancet e bizneseve do të vazhdojnë të jenë problematike dhe të pastabilizuara për një kohë më të gjatë, duke “limituar mundësitë për investime masive për zgjerimin e prodhimit apo shërbimeve, modernizimin teknologjik e digjitalizimin e aktivitetit të tyre”.
Për të luftuar krizën e pandemisë së COVID-19, pjesa dërrmuese e vendeve të botës, veçanërisht vendet më të zhvilluara, rritën ndjeshëm shpenzimet publike dhe bënë reduktime domethënëse të mjaft taksave e detyrimeve të tjera të bizneseve e individëve. Këto politika antikrizë rritën deficitet buxhetore dhe nivelin e borxheve publike, duke bërë që në fazën e ardhshme, që korrespondon me një fazë të katërt, të cilësuar si “faza e normalitetit të vërtetë”, shumica dërrmuese e vendeve do të jetë të detyruara të ndërmarrin politika buxhetore shtrënguese, të shoqëruara me vënien nën kontroll të borxhit publik “që tashmë ka fluturuar”. Në këto kushte, nuk pritet që gjatë fazës së tretë, “normalitetit të shpresuar”, të ketë presione inflacioniste mbi çmimet.
Në këto kushte, mjaft ekspertë e analistë të njohur të tregjeve financiare e monetare mendojnë se “për muajt në vazhdim, për aq sa do zgjasë faza e tretë e “normalitetit të shpresuar”, rreziku më i madh është përballja me një periudhë disamujore me inflacion shumë të ulët ose deflacion. Kjo do të varet shumë edhe nga eficenca dhe rezultatet që shumë vende do të kenë në luftën ndaj papunësisë dhe të ardhurave të ulëta për pjesë të rëndësishme të shoqërisë.
Vlerësohet që në vendet e zhvilluara si SHBA-ja, Japonia, Gjermania, Franca, Kanadaja, Australia, Britania e Madhe, etj., kjo fazë mund të rezultojë më e shkurtër, ndërsa për vende me nivel të lartë të borxhit publik dhe deficitit buxhetor, si Italia, Greqia apo Spanja, kjo fazë mund të jetë më e shtrirë në kohë. E njëjta logjikë vlen dhe për vende si Shqipëria, Maqedonia e Veriut, Serbia, Bullgaria, Rusia etj.
E thënë ndryshe, vendet që pritet të kenë një kurbë ringritjeje apo rimëkëmbjeje në formë V-je, pritet ta kenë të shkurtër fazën e deflacionit apo inflacionit të ulët, për t’u rikthyer shpejt, në ritme të larta rritjeje ekonomike dhe, për pasojë, edhe në situata inflacioniste; ndërsa për vendet e grupit të dytë, ku rimëkëmbja pritet të jetë në formën e kurbës U, periudha e inflacionit të ulët dhe e rikthimit në rritje ekonomike të lartë pritet të jetë më e gjatë dhe më e vështirë. Analistët e tregjeve monetare mendojnë se “herët a vonë, afërsisht mbas një apo dy viteve, inflacioni i lartë do jetë prezent në gjithë ekonominë botërore”./ Fjala.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
ANALIZA/ Adrian Civici: Paketa ekonomike – përballë sfidës
