Është e lehtë të admirosh guximin dhe vendosmërinë e popullit Bjellorus, por bota e lirë nuk duhet të presë shumë nga protestat që kohët e fundit mbushën rrugët e Bjellorusisë.
Nëse kjo lëvizje ndjek rrugën që Polonia, fqinja fqinje e Bjellorusisë, ndoqi rreth 40 vjet më parë, bota e lirë po sheh vetëm hapat e parë në një rrugë të gjatë e me pengesa drejt demokracisë.
Deri më tani, polakët kishin nënvlerësuar bjellorusët dhe dëshirën e tyre për liri, të bindur se pas 26 vitesh diktature, çdo rezistencë ndaj presidentit të tyre, Alexander Lukashenko, do të shuhej shpejt.
A do të jetë ndryshe kjo? Duke filluar tre javë më parë, policia, rrahu brutalisht protestuesit, arrestoi drejtuesit e tyre dhe mijëra të tjerë dhe torturoi shumë prej tyre në burgje.
Sipas raporteve të pakonfirmuara që arritën në Gazeten Wyborcza, gazeta ku unë punoj, të paktën pesë njerëz vdiqën në Bjellorusi dhe dhjetëra janë zhdukur.
Punëtorët në shumë fabrika të rëndësishme për ekonominë Bjelloruse hynë në grevë. Dhe disa oficerë policie lanë punën e tyre pasi nuk pranuan të zbatonin urdhra për të përdorur dhunë ndaj njerëzve të tyre.
Këto ngjarje frymëzuan krahasimet me atë që ndodhi rreth 40 vjet më parë në gusht 1980, në qytetin port Gdansk të Polonisë. Atje, punëtorët në Kantierin e Leninit sfiduan regjimin Komunist, hynë në grevë dhe u ndoqën shpejt nga njerëzit në pjesën tjetër të vendit. Atëherë u themelua sindikata e parë tregtare e lirë në të gjithë Bllokun Lindor.
Përmbysja në Gdansk ishte gjithashtu e papritur. Në atë kohë, dominimi Sovjetik mbi Evropën Lindore ishte i padiskutueshëm dhe ndryshimi i vetëm që mund të imagjinohej kur punëtorët hynë në grevë ishte shtypje.
Në të vërtete: Një vit më vonë, qeveria Komuniste shpalli ligjin ushtarak dhe arrestoi mijëra mbështetës të Solidaritetit. Por nuk arriti të shkatërrojë lëvizjen polake të lirisë.
Në 1989, me ekonominë e Polonisë në rënie të lirë, komunistët u detyruan të negociojnë dhe të bien dakord për zgjedhjet e lira parlamentare, të cilat ata i humbën. Brenda një viti, i gjithë Blloku Lindor u shemb.
Në fakt, shembja e Komunizmit nuk u vulos vetëm nga Polakët. Vitet 1980 filluan me Bashkimin Sovjetik të dobësuar dhe të prapambetur teknologjikisht, duke e lënë të gjithë Bllokun Lindor me vështirësi ekonomike në rritje.
Në vitin 1985, Mikhail Gorbaçov u shfaq si një udhëheqës reformist Sovjetik, duke premtuar ndryshime të thella brenda sistemit Komunist për ta mbajtur atë gjallë. Fushata e tij e Perestrojkës, ose ristrukturimi, lejoi një liberalizim ekonomik dhe politik, i cili i dha mundësi qeverisë polake të përfshinte Solidarnostin në një dialog.
Përkundër optimizmit aktual të opozitës Bjelloruse, e cila tani ka ndjerë forcën e saj për herë të parë, ndjekja e rrugës së gjatë të Polonisë duket se është skenari i vetëm pozitiv për të fituar lirinë.
Por është ndryshe nga Polonia, në atë që Bjellorusia ishte një pjesë integrale e Bashkimit Sovjetik deri në 1990, ashtu si edhe Ukraina, ku protestat e mëdha popullore në 2004 dhe 2014 çuan në ndryshime të shpejta. Në të kundërt, Bjellorusët nuk e kanë provuar kurrë demokracinë nën udhëheqjen e Lukashenkos, vendi i të cilit është ende, në shumë aspekte, një trashëgimtar i drejtpërdrejtë i regjimit sovjetik para-Gorbaçov, i varur nga Moska.
Në të vërtetë, Presidenti Vladimir Putin i Rusisë tashmë e ka ndihmuar Lukashenkon duke dërguar ekipet e televizionit rus në Minsk për të zëvendësuar gazetarët e mediave shtetërore Bjelloruse. Javën e kaluar, ai bëri gjithashtu një premtim më shqetësues: të dërgojë trupa.
Pra, ajo që i duhet Bjellorusisë është një lëvizje lirie e krahasueshme me Solidaritetin që mund të përqafojë njerëzit, të përballet me qeverinë dhe t’i rezistojë shtypjes së policisë.
Programi aktual i opozitës Bjelloruse është përgjithësisht i kufizuar në parullën “Lukashenko largohu”. Kjo duhet të ndryshojë. Opozita duhet të trajtojë një gamë shumë më të gjerë të çështjeve, duke filluar me një rimëkëmbje nga katastrofa ekonomike. Sigurisht që qëllimi përfundimtar duhet të jetë zhvillimi i një shoqërie të lirë dhe të hapur, me zgjedhje të lira dhe të ndershme.
Akoma, Bjellorusia gjithashtu ka nevojë për një udhëheqës të ri së shpejti, një personalitet karizmatik, të fortë që mund të sfidojë një diktator. Svetlana Tikhanovskaya, e cila garoi në zgjedhjet kundër Lukashenkos si kandidatja kryesore e opozitës, mund të përshtatet me një rol të tillë. Mungesa e përvojës politike nuk është domosdoshmërisht pengesë për të qenë udhëheqës. Lech Walesa, i cili udhëhoqi Solidarnostin, ishte elektricist.
Çështja e ngutshme për Perëndimin tani është të sigurojë që Lukashenko të respektojë liritë themelore politike dhe të mos përsërisë dhunën kundër opozitës. Qeveria e tij është e sigurt që do të reagojë në mënyra të tjera.
Më 22 gusht, përpara tubimeve të mëdha të opozitës, më shumë se 50 faqe të pavarura në internet që ofrojnë informacion mbi protestat u bllokuan nga regjimi.
Një pyetje tjetër shqetësuese është sjellja e Rusisë.Putin duhet ta dijë që zhvillimet drejt demokracisë së vërtetë në Bjellorusi mund të inkurajojnë njerëzit e Rusisë të sfidojnë sundimin e tij.
Në vitet 1980, ekzistonte një mundësi serioze që Kremlini të dërgonte tanket e tij në Poloni. Në vitin 2015, Putin dërgoi luftëtarë në Krime. E njëjta gjë mund të ndodhë me Bjellorusinë. Do të jetë detyra e Perëndimit të përdorë të gjitha mjetet diplomatike për ta mbajtur Putinin larg.
Në vitet 1980, Perëndimi investoi shumë në Poloni, jo vetëm me para, por edhe duke ndarë njohuri me universitetet dhe mediat tona dhe duke na ndihmuar drejt demokracisë. Bjellorusia ka nevojë për të njëjtën mbështetje sot.
Por të gjithë Bjellorusët dhe miqtë e tyre në Perëndim duhet të kenë durim.
Kërkimi për liri ka shumë të ngjarë të zgjasë vitet dhe të ketë pengesa. Ka nevojë për të njëjtën mbështetje që Perëndimi i dha Polonisë në ditët e Solidarnostit.
Bartosz T. Wielinski është zëvendës kryeredaktor i gazetës së përditshme polake Gazeta Wyborcza, themeluar në 1989 nga ish-anëtarët e Solidarnostit.
Përkthyer dhe përshtatur nga New York Times/Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Bjellorusia rrezikon të kthehet në dramatike”
