Rrëzimi i Bashkimit Sovjetik preku një varg luftërash kufitare në Euroazi, më e përgjakshmja prej të cilave përqendrohej në Nago-Karabak, një enklavë malore, e populluar nga Armenët brenda Azerbajxhanit.
Pasi forcat armene dëbuan Azerijtë nga rajoni dhe pushtuan territoret ngjitur, një armëpushim i vitit 1994 krijoi një nga “konfliktet e ngrira” në hapësirën post-Sovjetike. Javën e kaluar, pas viteve të qeta, luftimet kanë shpërthyer përsëri, me potencialin shpërthyes për të rikthyer masakrën që vrau dhjetëra mijëra, shkatërroi furnizimet evropiane të energjisë dhe përfshiu fuqitë fqinje.
Si gjithmonë, ka kontradikta se cila palë filloi të shtënat. Por ajo që duket e qartë është se sundimtari autokratik i Azerbajxhanit, Ilham Aliyev, ka filluar një ofensivë për të rifituar territoret që vendi i tij humbi në vitet 1990 – dhe se ai po e bën këtë me mbështetjen e drejtpërdrejtë të Turqisë.
Kjo pasqyron ndikimin sa vjen e më të dobët të Shteteve të Bashkuara nën Presidentin Trump dhe ambiciet në rritje të mikut të tij të dikurshëm Rexhep Tajip Erdogan, sundimtari autokratik i Turqisë.
Turqia dikur ishte një aleat i besueshëm i NATO-s.
Por në disa vitet e kaluara, Erdogan ka kërkuar gjithnjë e më shumë ta bëjë kombin e tij në një fuqi gjeopolitike më vete, edhe pse ai ka shpërbërë demokracinë e tij.
Në muajt e fundit Ankaraja ka furnizuar me materiale dhe luftëtarë në njërën anë të luftës civile të Libisë; rrezikoi luftë me Greqinë për ujërat e diskutueshme në Mesdheun lindor; dhe ndërhyri për të bllokuar një përpjekje nga qeveria Siriane për të rimarrë provincën veriore të Idlib.
Tani Erdogan po ofron mbështetje të plotë në sulmin azer, dhe kërkon që Armenia të tërhiqet nga Nagorno-Karabak.
Sipas Francës dhe Rusisë, Turqia ka transportuar qindra mercenarë sirianë në fushën e betejës dhe kryeministri armen Nikoll Pashinyantold i Postit David Ignatiusthat një turk F-16 rrëzoi një aeroplan luftarak armen të martën. Mohimet e Turqisë janë jo bindëse.
Nisma e Erdogan e ka vënë atë në kundërshtim me Rusinë, e cila ka një bazë ushtarake në Armeni dhe është zotuar ta mbrojë atë nga agresioni.
Ai dhe Aliyev deri më tani kanë injoruar thirrjet për armëpushim nga Rusia, Franca dhe Shtetet e Bashkuara, duke përfshirë një deklaratë të përbashkët nga presidentët e tyre të Enjten. Këto tre vende kanë sponsorizuar bisedimet e paqes Armeni-Azerbajxhan për vite me radhë, por Aliyev tha të martën se “çdo proces negociimi është jashtë diskutimit” për shkak të atyre që ai tha se janë kërkesa të papranueshme nga Armenia.
Nuk është e qartë se sa larg do të shkojë Rusia për të ndaluar ofensivën turko-azeriane; Pashinyan u zgjodh në mënyrë demokratike në 2018 pas një kryengritje popullore, dhe kështu nuk është i preferuari i Vladimir Putin.
Por është në interesin e SHBA për të ndaluar luftimet dhe për të rifilluar negociatat. Kjo do të kërkojë frenim të Aliyev dhe Erdogan dhe ambiciet e tyre. Trump, i cili ka qenë një admirues i hapur i të fortit turk, duhet t’i thotë atij të tërhiqet.
Përkthyer dhe përshtatur nga The Washington Post/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Gjashtë konfliktet që mund të nisin një Luftë tjetër Botërore
A do t’i bëjë ky konflikt armiq Putinin e Erdoganin?
Erdogan: Armenia, shtet hajdut!
