Ashtu siç po mbaronte 2020, Bashkimi Evropian dhe Kina njoftuan përfundimin e një Marrëveshje Gjithëpërfshirëse për Investime (CAI) midis dy gjigandëve ekonomikë. Kjo “do të jetë marrëveshja më ambicioze që Kina ka lidhur ndonjëherë me një vend të tretë”, mburrej njoftimi zyrtar nga Komisioni Evropian.
CAI u jep firmave evropiane akses të zgjeruar në tregun kinez, heq (ose relakson) kërkesat e qeverisë kineze për ndërmarrjet e përbashkëta dhe transferimin e teknologjisë në disa sektorë, dhe premton trajtim të barabartë me ndërmarrjet shtetërore dhe transparencë më të madhe rregullatore. Për më tepër, qeveria kineze ka ndërmarrë disa detyrime mbi qëndrueshmërinë mjedisore dhe të drejtat e punës, veçanërisht duke rënë dakord të bëjë “përpjekje të vazhdueshme” për të ratifikuar Konventën e Punës së Detyruar.
Në letër, kjo është një fitore jo vetëm për industrinë evropiane, por edhe për të drejtat e njeriut. Por, pritja që CAI ka marrë nuk ka qenë njëtrajtësisht pozitive. Reagimi i SHBA varionte nga zhgënjimi te armiqësia e plotë. Për personat e linjës së ashpër, duke përfshirë zyrtarë të administratës në largim të Trump, vendimi i Evropës dukej sikur iu nënshtrua fuqisë ekonomike kineze dhe duke i dhënë vendit një fitore të rëndësishme diplomatike.
Por shumë të moderuar, përfshirë këshilltarin e caktuar të Presidentit të zgjedhur Joe Biden për sigurinë kombëtare, gjithashtu u tronditën. Administrata e ardhshme e Biden do të kishte preferuar të paraqiste një front të unifikuar kundër Kinës, duke arritur së pari një marrëveshje ekonomike me Evropën.
Për të tjerët, ishte naiviteti i dukshëm i BE mbi premtimet e të drejtave të njeriut nga Kina. Guy Verhofstadt, një ish-kryeministër belg dhe anëtar i Parlamentit Evropian, shkroi në Twitter se “çdo nënshkrim kinez mbi të drejtat e njeriut nuk ia vlen në letra”.
Marrëveshja Evropë-Kinë nënvizon një pyetje themelore të rendit botëror post-pandemik: Si duhet të menaxhohen marrëdhëniet strategjike dhe ekonomike midis fuqive të mëdha me rregullime shumë të ndryshme institucionale dhe politike? Në veçanti, a munden demokracitë të qëndrojnë besnike ndaj vlerave të tyre ndërsa angazhohen në tregti dhe investime me Kinën?
Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, duhet të njohim dy fakte. Së pari, është e pamundur të parashikohet një shkëputje e konsiderueshme e ekonomisë kineze dhe ekonomive të Perëndimit që nuk shkakton katastrofë ekonomike. Së dyti, ka shumë pak që vendet perëndimore mund të bëjnë, individualisht ose kolektivisht, për të riformuar modelin ekonomik të drejtuar nga shteti të Kinës ose regjimin shtypës të të drejtave të njeriut dhe të punës.
Marrëveshjet e tregtisë dhe investimeve nuk mund ta shndërrojnë Kinën në një ekonomi tregu të stilit perëndimor ose ta shndërrojnë atë në një demokraci. Shpresa jonë më e mirë, pra, është të kërkojmë një regjim të ri global që njeh shumëllojshmërinë e mjediseve ekonomike dhe politike pa dëmtuar rëndë fitimet nga tregtia ndërkombëtare dhe investimet.
Asnjë nga këto nuk nënkupton që vendet perëndimore duhet të lënë mënjanë të drejtat e njeriut ose konsideratat politike kur angazhojnë Kinën në sferën ekonomike. Thjesht do të thotë që SHBA dhe Evropa duhet të ndjekin qëllime më të kufizuara, më të arritshme dhe përfundimisht më të mbrojtura.
Dy qëllime të tilla janë kryesore. Së pari, rregullat e tregtisë dhe investimeve duhet të sigurojnë që firmat dhe konsumatorët perëndimorë nuk janë drejtpërdrejt bashkëpunëtorë në abuzimet e të drejtave të njeriut në Kinë. Së dyti, rregulla të tilla duhet të mbrojnë vendet demokratike nga praktikat kineze që mund të minojnë rregullimet e tyre institucionale të brendshme për punën, mjedisin, teknologjinë dhe sigurinë kombëtare. Objektivi duhet të jetë mbështetja dhe mbrojtja e vlerave të Perëndimit, në vend që t’i eksportojë ato.
Pra, pyetja e rëndësishme për CAI nuk është nëse BE do të jetë në gjendje të ndryshojë sistemin ekonomik kinez ose të përmirësojë të drejtat e njeriut dhe regjimin e punës të Kinës. Edhe nëse trajtimi i pakicës kryesisht myslimane Ujgure përmirësohet, shtypja e disidentëve dhe fjala e lirë do të vazhdojnë. Dhe edhe nëse Kina ratifikon Konventën e Punës së Detyruar dhe zbaton dispozitat e saj, një çështje e dyshimtë, udhëheqësit kinezë nuk planifikojnë të njohin sindikatat e pavarura. Pyetja përkatëse është nëse BE-ja ka hequr dorë nga liria e saj për të ndjekur politika që kufizojnë bashkëpunimin në të drejtat e njeriut dhe abuzimet e punës ose ruajnë sigurinë kombëtare evropiane dhe standardet e punës.
Komisioni Evropian ka pohuar se CAI lejon BE-në të ruajë “hapësirën e saj të politikave”, veçanërisht në sektorë “të ndjeshëm” siç janë energjia, infrastruktura, bujqësia dhe shërbimet publike. Në zonat e mbetura, BE është tashmë mjaft e hapur për investime kineze. Kjo ngre pyetjen se çfarë mendon qeveria kineze se po merr me këtë marrëveshje.
Përgjigja duket të jetë se Kina po blen sigurime kundër kufizimeve të ardhshme në Evropë. Marrëveshja përmban një skemë arbitrazhi që u mundëson palëve të paraqesin ankesa për shkelje kundër njëri-tjetrit. Nëse konsultimet dështojnë për të zgjidhur çështjen, mosmarrëveshjet duhet të sillen në panelet e arbitrazhit me procedura specifike të pajtueshmërisë. Ndërsa Komisioni Evropian e shikon këtë si një mekanizëm për të parandaluar prapambetjen kineze nga angazhimet, ai gjithashtu mund të shërbejë si një mjet për qeverinë kineze për të sfiduar pengesat specifike të hyrjes kundër firmave kineze.
Një kornizë për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve është thelbësore për çdo rend global të zbatueshëm. Por çfarë nëse, të themi, një vend evropian dëshiron të ndalojë një firmë kineze që i trajton keq punëtorët e saj ose operon në Xinjiang? Franca tashmë kërkon që kompanitë e mëdha franceze të respektojnë të drejtat e njeriut dhe normat mjedisore ndërkombëtare në operacionet e tyre të jashtme.
Çfarë ndodh nëse vendet evropiane miratojnë masa më të ashpra që parandalojnë firmat kineze me punë problematike ose praktika mjedisore të veprojnë në BE? A i gjen mekanizmi i arbitrazhit këto rregullore në përputhje me CAI? Në mënyrë të ngjashme, sa respekt do të tregojnë panelet përjashtimet nga hyrja në treg bazuar në konsideratat e “sigurisë kombëtare”?
Përgjigjet për pyetje të tilla nuk janë të qarta. Shumë do të varet nga teksti përfundimtar i CAI dhe shkalla në të cilën panelet e arbitrazhit zgjedhin t’i japin përparësi hyrjes së tregut mbi “qëllimin publik” të vetë-përshkruar të vendeve.
Në çdo rast, as dëshira e SHBA për të krijuar një front të bashkuar kundër Kinës, as realiteti se CAI nuk do të krijojë një Kinë më të lirë, më të orientuar drejt tregut nuk është një argument i vlefshëm kundër CAI dhe marrëveshjeve të tjera të ngjashme të tregtisë dhe investimeve. Ne nuk duhet ta gjykojmë CAI nëse i mundëson Evropës eksportimin e sistemit dhe vlerave të saj. Ne duhet ta gjykojmë nëse lejon që Evropa të mbetet besnike ndaj vetes së saj.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
