Pandemia COVID-19 është përhapur globalisht dhe nuk do të mbarojë derisa të vihet nën kontroll kudo. Prandaj, përpjekjet ndërkombëtare janë duke u zhvilluar për të mbështetur vendet më të varfra të botës. COVAX, një iniciativë shumëpalëshe e organizuar nga Organizata Botërore e Shëndetësisë dhe Gavi, Aleanca e Vaksinave, po rregullon blerjet e vaksinave për t’u shpërndarë në mënyrë të barabartë në vendet në zhvillim.
Ky program i vlefshëm tashmë ka mbledhur rreth 2 miliardë dollarë, por do të duhet më shumë fonde për të përfunduar misionin e tij. Që nga dhjetori i vitit 2020, shumica e vendeve të pasura të botës kishin porositur doza të mjaftueshme për të vaksinuar popullatat e tyre tre herë, ndërsa 90% e njerëzve në vendet më të varfra të botës nuk kanë gjasa të marrin një vaksinë deri në vitin 2022. Ndërsa çdo mbështetje shtesë për vendet e varfra sigurisht që do të ndihmonte, thjesht nuk ka burime të mjaftueshme për të përmbushur të gjitha nevojat. Të gjitha burimet e disponueshme do të duhet të drejtohen në mënyrë sa më efikase dhe efektive për të luftuar pandeminë.
Megjithëse shumë komentatorë kanë bërë thirrje për lehtësimin e borxhit për të liruar burimet në vendet e varfra, pezullimi i detyrimeve të pagesës nuk është pothuajse me siguri opsioni më efektiv i disponueshëm. Majin e kaluar, G20 nisi një Iniciativë të Pezullimit të Shërbimit të Borxhit (DSSI) në koordinim me Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe Bankën Botërore. Deri në Dhjetor 2020, rreth 40 vendeve të pranueshme u ishte dhënë shtyrja për rreth 5 miliardë dollarë të shërbimit të borxhit që do të kishte ardhur para qershorit 2021.
Problemi me këtë qasje është se nevojat e vendeve të varfra nuk janë shumë të ndërlidhura me nivelet e tyre të borxhit. As borxhi dhe as kostot e shërbimit të borxhit, në terma absolutë ose si përqindje e PBB-së, nuk janë një tregues i mirë i nevojave relative të një vendi. Për shkak se pezullimi i borxhit shpërblen vendet pavarësisht nëse ata kanë një rekord të fortë apo të dobët makroekonomik, nuk ka asnjë garanci se kjo do të rezultojë në më shumë burime të alokuara aty ku ato janë të nevojshme më shumë për të luftuar COVID-19.
Vërtetë, sipas DSSI, shtyrjet supozohet të jepen vetëm për aplikantët që kanë miratuar reforma nën një program të FMN-së ose përndryshe kanë miratuar politika ekonomike të gjykuara të përshtatshme për rritje të qëndrueshme. Sidoqoftë, në praktikë, urgjenca e situatës i ka tejkaluar këto kushte.
Merrni parasysh Zambia, e cila mori lehtësim të borxhit tetë herë midis 1983 dhe 2002 dhe iu fal borxhi nën iniciativën e Vendeve të Varfëra me nivel të lartë borxhesh në 2005. Midis 2011 dhe 2018, borxhi i Zambisë u rrit nga 21% e PBB-së në 120%, dhe më pas ai kishte 165.4 milion dollarë (0.7% të PBB) të detyrimeve të saj për shërbimin e borxheve të pezulluara nën DSSI. Sidoqoftë, në nëntor 2020, Zambia bëri default.
Përvoja Zambiane tregon për një problem tjetër me përdorimin e lehtësimit të borxhit për të ndihmuar vendet e varfra. Në rastet kur borxhi është i lartë, pezullimet e dhëna nga një grup kreditorësh thjesht lejojnë që kreditorë të tjerë, më pak durues, të nxjerrin më shumë pagesa të shërbimit të borxhit përpara se të mos paguajë huamarrësi.
Këta “kreditorë të tjerë” mund të përfshijnë huazuesit sovranë dhe atë të sektorit privat të cilët nuk kanë rënë dakord të marrin pjesë në iniciativën për lehtësimin e borxheve. Zambia vazhdoi të shërbejë borxhet e saj deri në paracaktimin e saj në nëntor 2020. Tani, kur kreditorët e vendit bien dakord për ristrukturimin e borxhit, shuma në dispozicion për t’i kompensuar ata do të jetë më e vogël se sa do të kishte qenë nëse shërbimi i borxhit do të pezullohej më shpejt.
Në rastin e DSSI, 33 vendet me më shumë borxhe që kanë të drejtë për lehtësim i detyrohen rreth një të katërtës së borxhit të tyre publik ndaj Kinës, kreditori më i madh zyrtar në botë. Ndërsa Kina ka nënshkruar iniciativën dhe ka siguruar një lehtësim të borxheve, ajo e ka bërë këtë me kushte të ndryshme nga pjesëmarrësit e tjerë të DSSI. Më keq, shumica e kreditorëve të sektorit privat nuk kanë nënshkruar fare.
Megjithatë, një arsye tjetër për të vënë në pikëpyetje strategjinë e lehtësimit të borxhit është se nuk ka siguri që fondet do të përdoren për shpenzime të lidhura me COVID. Merrni parasysh Afrikën e Jugut, e cila nuk është e përshtatshme për mbështetjen e DSSI. Ashtu si Zambia, ajo ka rritur borxhin e saj ndjeshëm, nga 22% në 2008-09 në 82% në vitin aktual fiskal. Tani në një krizë fiskale, deficiti i tij këtë vit pritet të arrijë 15% të PBB-së. Ndërsa qeveria e Afrikës së Jugut fajëson COVID-19 për problemet e saj aktuale fiskale, çështja e vërtetë është se për dekadën e kaluar, shpenzimet e saj janë rritur pa rritje proporcionale të të ardhurave.
Duke qenë se Afrika e Jugut do të kishte përjetuar vështirësi në shërbimin e borxheve edhe pa COVID-19, duke i ofruar lehtësim të borxhit ndoshta nuk do të çlironte shumë burime për të luftuar pandeminë. Është e sigurt të supozohet se disa vende që kanë marrë tashmë ndihmë janë në të njëjtën varkë.
Për shkak të këtyre dobësive, do të ishte shumë më mirë për vendet e pasura të alokonin burimet e disponueshme drejtpërdrejt në shpenzimet e lidhura me pandeminë, ose duke blerë vaksina, pajisje mbrojtëse personale dhe gjëra të tjera të nevojshme dhe duke i dërguar atje ku duhen (modeli COVAX), ose duke financuar drejtpërdrejt blerjet e brendshme. Në këtë mënyrë, vendet me nivele të larta dhe të paqëndrueshme të borxhit mund të marrin ende mbështetje, por kjo do të shkonte drejt shpenzimeve më urgjente, ndërsa detyrimet e pagesave ndaj kreditorëve të tjerë dhe shpenzimet e padrejta fiskale mund të duhet të shtyhen. FMN mund të mbështesë vendet me barrë të paqëndrueshme borxhi në mënyrën e zakonshme.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Bota është në luftë! Kina fitoi betejën e parë!
Kina e SHBA dështuan një herë, është koha të provojnë sërish…
G20 duhet të marrë situatën në dorë, sërish…
