Procesi i paqes është bërë një pengesë për përparimin.
A është kushtuar kohë dhe përpjekje procesit të paqes dhe ka kaq pak efekt? Amerika filloi mbikëqyrjen e bisedimeve midis izraelitëve dhe palestinezëve tre dekada më parë. Por Toka e Shenjtë mbetet e kontestuar nga dy popuj që nuk mund të jetojnë së bashku.
Luftimet në maj që lanë 242 palestinezë dhe dhjetë izraelitë të vdekur nuk arritën asgjë përveç pastrimit të fushës për raundin tjetër të luftimeve.
Procesi i paqes i vendosur në marrëveshjet e Oslos në 1993 synon të krijojë dy shtete që bien dakord duke përdorur shkëmbime tokash, garanci sigurie, një marrëveshje për të ndarë Jeruzalemin dhe një “të drejtë kthimi” të kufizuar për palestinezët.
Çmimi i Izraelit do të ishte një demokraci e lulëzuar dhe një vend i shenjtë për hebrenjtë; për palestinezët ishte premtimi i vetë-qeverisjes. Ndonjëherë, paqja ka qenë shumë afër, por vetëm për t’u tërhequr përsëri midis ndëshkimeve reciproke.
Sot, megjithatë, në vend që të jetë një rrugë për paqen, “procesi” me dy shtete po bllokon rrugën. Të gjithë pretendojnë se paqja është ende në rendin e ditës kur, në të vërtetë, nuk është kështu. Kjo është një formulë për grindje. Pothuajse gjithçka që ka rëndësi mund të shtyhet me premtimin se, një ditë, do të zgjidhet në një marrëveshje që është vazhdimisht mbi horizont.
Është gjithashtu një formulë që, si parazgjedhje, çon në një gjendje të vetme.
Ideja që korniza e dy shteteve është e dëmshme nuk do të vijë si lajm për palestinezët. Nën të, vizioni i një Palestine sovrane të zbatueshme, fqinje është zmbrapsur. Territori palestinez në Bregun Perëndimor është një arkipelag në një det në zgjerim të vendbanimeve izraelite që janë të paligjshme sipas ligjit ndërkombëtar.
Gaza është një ishull i vetmuar, i prerë nga një bllokadë izraelite dhe egjiptiane. Autoriteti Palestinez supozohej të ishte një qeveri në pritje. Palestinezët e rinj e shikojnë atë si agjent të okupimit të Izraelit, edhe pse ata lavdërojnë Hamasin, grupin e dhunshëm Islamist që sundon Gaza, për qëndrimin në këmbë ndaj Izraelit.
Në vend të përpjekjes së ndenjur të dy shteteve, vizioni i ri palestinez është të kërkojë të drejtat individuale në një shtet. Ata në Gaza dhe Bregun Perëndimor urrejnë që kanë nevojë për lejen e Izraelit (shpesh të ndaluar) për të udhëtuar për të parë familjet e tyre.
Luftimet e fundit u nxitën nga një mosmarrëveshje mbi pronën në Jeruzalemin Lindor, ku shumica e Palestinezëve janë thjesht “banorë”. Edhe arabët izraelitë ankohen për pabarazi dhe u ngritën gjatë luftimeve në Gaza.
Kjo e lë Izraelin në një gjendje të vështirë. Ajo ka lulëzuar nën Oslo. PBB për kokë është rritur me mbi gjysmën në 30 vitet e fundit. Sistemi i tij i mbrojtjes nga raketat Iron Dome në masë të madhe dhe e mbron atë nga sulmet e Hamasit.
Një udhëheqje e ndarë, e dobët palestineze i përshtatet Binyamin Netanyahu, kryeministri, i cili tregon pak interes për palestinezët. Dhe nuk është vetëm ai: konflikti nuk paraqiti shumë interes në asnjë nga katër zgjedhjet që Izraeli ka mbajtur që nga viti 2019.
Kjo nuk mund të zgjasë. Shigjeta e Oslos lejon Izraelin të pretendojë se okupimi do të zhbëhet në një marrëveshje përfundimtare. Si pushtet i përkohshëm i ngarkuar, ai nuk ka asnjë detyrë të shtrijë të drejta të plota në Bregun Perëndimor.
Pa shpresë për një marrëveshje, kritikët e Izraelit kanë filluar të flasin për një “realitet një-shtet”. Kjo sfidon Izraelin: pasi Toka e Shenjtë ka po aq hebrenj sa palestinezë, ajo nuk mund të mbetet hebraike dhe demokratike ndërsa kontrollon përgjithmonë të gjithë atë territor. Shumë kritikë të politikës izraelite, përfshirë disa hebrenj liberalë, tani e krahasojnë trajtimin e palestinezëve me aparteidin.
Kërkesa palestineze për të drejtat po rezonon jashtë vendit, jo më pak në sallat e Kongresit të Amerikës. Duke aleatuar Izraelin me Partinë Republikane, Netanyahu ka ndihmuar që palestinezët të bëhen pjesë e luftërave të kulturës së Amerikës. Progresistët në Partinë Demokratike kanë filluar të deklarojnë se Palestinezët kanë rëndësi.
Amerika është aleati më i rëndësishëm i Izraelit. Vërtetë, ndihma amerikane ka më pak rëndësi sesa kishte dhe Izraeli tani prodhon shumicën e armëve të veta të përparuara. Ajo ka marrëdhënie me më shumë vende, përfshirë fqinjët e saj arabë përmes marrëveshjeve të Abrahamit.
Megjithatë nëse largohet nga Evropa dhe Amerika dhe drejt vendeve si Rusia, Kina dhe India populiste, do të jetë një goditje për Izraelin si një ideal perëndimor, liberal dhe demokratik.
Më e rëndësishmja, “anti-solucionizmi” i Netanyahu e lë vendin e tij më pak të aftë se kurrë për të lundruar në një të ardhme me palestinezët. Përqafimi i tij i së djathtës ekstreme hebraike i bën shpërthimet më të mundshme edhe kur zjarri i bën palestinezët militantë, dëshmitarë të dhunës së fundit komunale në qytetet izraelite.
Muri që mbyll Izraelin nga Bregu Perëndimor ka çuar në mosbesim më të thellë midis arabëve dhe hebrenjve. Vendbanimet, dikur të menduara të negociueshme, janë bërë pengesa të përhershme për paqen.
Status quoja i ka shërbyer mirë Izraelit por nuk është e qëndrueshme. Herët ose vonë do të ketë një llogari që kërkon një formulë të re për të jetuar pranë palestinezëve. Aderimi në Oslo ndërsa e minon atë në praktikë ushqen realitetin e një shteti sepse i bën dy shtete më të vështira për t’u realizuar.
Në vend që të imponohet paqja në një goditje nga lart-poshtë të shkëlqimit diplomatik, një qëllim më realist do të ishte ndërtimi i saj me durim nga poshtë-lart.
Parimi udhëzues duhet të jetë përqendrimi në të drejtat njerëzore dhe civile të palestinezëve. Izraeli nuk do t’u japë të drejtën e plotë palestinezëve nesër. Por kjo mund t’i bëjë qytetarët e saj arabë më të barabartë duke u kushtuar burime komuniteteve të tyre.
Kjo mund ta bëjë administrimin e Jeruzalemit më gjithëpërfshirës, në mënyrë që mosmarrëveshjet rreth rrethimit të mos kalojnë në luftë. Duhet të marrë më shumë përgjegjësi për vuajtjet në Bregun Perëndimor dhe Gaza dhe të punojë më shumë për ta lehtësuar atë.
Një fokus në të drejtat gjithashtu i bën udhëheqësit palestinezë më të përgjegjshëm. Ata nuk mund të kërkojnë lehtësisht të drejta nga Izraeli që të mohojnë njerëzit e tyre. Mahmoud Abbas është në vitin e 17-të të një mandati katër-vjeçar si president. Partia e tij Fatah është sklerotike. Hamasi shkel të drejtat e njerëzve të saj, përfshirë gratë dhe pakicat. Liderët më të mirë palestinezë janë një parakusht për paqen.
Braktisja e Oslos mbart rreziqe, padyshim. Kolonët izraelitë të pakufizuar mund të shtyhen më larg në territorin palestinez. Hamasi, i cili dëshiron një shtet të vetëm në të cilin palestinezët do të tejkalojnë hebrenjtë, mund të dyfishojë rezistencën e tij. Por rruga e sotme është edhe më e rrezikshme.
Paqja gjithmonë fillon duke pranuar realitetin. Ai zë rrënjë duke përmirësuar jetën dhe rinovuar politikën. Kjo mund të lulëzojë në diçka të re. Pastaj, një ditë, palët mund të fillojnë të flasin përsëri për një marrëveshje, qoftë e një shteti apo dy.
Përkthyer dhe përshtatur nga The Economist/ F.H, Konica.al
