Njëzet vjet më parë, sulmet terroriste të 11 shtatorit tronditën botën.
“Ne jemi të gjithë amerikanë” u bë një slogan global i solidaritetit. Papritur, paprekshmëria e Perëndimit pas Luftës së Ftohtë ishte ekspozuar si një iluzion.
Globalizimi, i cili ishte bërë paradigmë në fuqi dhe kishte vendosur dominimin ekonomik perëndimor në vitet 1990, doli të kishte një anë të errët.
Dy dekada pas sulmeve, është e vështirë të mbivlerësohen pasojat e tyre për Perëndimin dhe botën më gjerë. Një aktor i dhunshëm jo-shtetëror përcaktoi axhendën ndërkombëtare në një shkallë të jashtëzakonshme.
Ndërsa hegjemonia e Perëndimit, e udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara, mbeti e padiskutueshme, momenti njëpolar i viteve 1990 dukej se po mbaronte dhe politika e jashtme amerikane do të riformësohej rrënjësisht nga “lufta globale kundër terrorizmit”.
Në kontekstin e kohës, nuk ishte befasi që pushtimi i udhëhequr nga SHBA në Afganistan u ndesh me një mbështetje dërrmuese ndërkombëtare.
Sulmet e 11 shtatorit nuk mund të kalonin pa përgjigje dhe ishin talebanët ata që kishin siguruar një strehë për al-Kaedën për të planifikuar, organizuar dhe nisur operacionin.
Por lufta në Afganistan do të mbahet mend si një dështim i madh. Kostot e larta dhe kthimet e ulëta ngrenë një pyetje të qartë: Për çfarë ishte gjithçka?
Më shumë se 48,000 civilë afganë, të paktën 66,000 trupa afganë dhe 3,500 ushtarë të NATO-s u vranë gjatë konfliktit 20-vjeçar.
Shtetet e Bashkuara shpenzuan më shumë se 2 trilionë dollarë duke u përpjekur për të ndërtuar institucionet shtetërore afgane, vetëm për t’i parë ato të zhduken brenda hapësirës së javëve ndërsa talebanët përparuan për të rimarrë vendin.
Rivendosja e një qeverie talebane në Kabul është dëshmi e mëtejshme se “lufta globale kundër terrorizmit” ishte një përpjekje e gabuar.
Afganët – veçanërisht gratë dhe vajzat – janë lënë përsëri të përballen me realitetet e jetës nën një regjim fundamentalist. Për Perëndimin, detyra tani është të reflektojë mbi mësimet e kësaj përvoje të dhimbshme.
Mësimi i parë është se forca e jashtme ushtarake nuk është një mënyrë e arsyeshme për të prodhuar një ndryshim efektiv dhe të qëndrueshëm të regjimit.
Perëndimi dështoi plotësisht të krijojë një shtet afgan, modern, demokratik dhe elastik, i aftë të përballojë kërcënimin e talebanëve. SHBA ranë në të njëjtin kurth pas pushtimit të paligjshëm të Irakut në 2003, ku së shpejti u përball me një kryengritje që do të mbillte farën e Shtetit Islamik.
Dhe pastaj e bëri përsëri në Libi, ku fiksimi i NATO-s për rrëzimin e Muammar el-Gaddafi la pas një vend në trazira dhe gati për luftë civile.
Me pak fjalë, ndërtimi i kombit nga lart poshtë është diskredituar gjerësisht. Ky model supozon se krijimi i një pranie ushtarake dhe derdhja e burimeve në një vend do të sigurojë në mënyrë të pashmangshme siguri, zhvillim dhe qeverisje demokratike.
Ky element mungonte në Afganistan. Duke mbështetur komandantët e luftës si Abdul Rashid Dostum, forcat e të cilit kryen mizori të shumta, Perëndimi nënvlerësoi përpjekjet e veta për ndërtimin e kombit dhe tjetërsoi pjesën më të madhe të popullsisë afgane.
Në përgjithësi, ideja që institucionet ekzistuese të një vendi thjesht mund të zëvendësohen me të reja duhet të ishte njohur si e pabesueshme. Shumica e shteteve janë ndërtuar gradualisht dhe endogjenisht përmes bashkëpunimit dhe kompromisit për periudha të zgjatura kohore, jo nga diktatet e huaja.
Emulimi dhe joshja janë shumë më të fuqishme sesa forca dhe detyrimi.
Duke i bërë gjërat më keq, administrata e Presidentit amerikan George W. Bush përqafoi forcën ushtarake pas 11 Shtatorit në kurriz të diplomacisë, e cila kishte mbështetur prej kohësh pasurinë më të vlefshme të Amerikës: atraktivitetin e saj për pjesën tjetër të botës.
Muri i Berlinit ra jo për shkak të forcës ushtarake, por sepse ata që jetonin nën komunizëm kuptuan se modeli ekonomik perëndimor prodhonte standarde më të larta jetese nga sa mund të aspironin.
Mësimi i dytë prej 20 vitesh në Afganistan është se shtetndërtimi i brendshëm duhet të shoqërohet me strategjitë rajonale. Qasjet që përjashtojnë lojtarët kryesorë rajonalë nuk janë të zbatueshëm, veçanërisht në botën e sotme multipolare.
Duke e trajtuar atë vetëm, Perëndimi nuk arriti të kuptojë ndryshimin e ekuilibrit ndërkombëtar të fuqisë.
Lagjja e Afganistanit ofroi mundësi që shkuan dëm. Kina nuk ishte në gjendje të kontribuonte ndjeshëm në fillim të luftës, por me ngritjen e saj si një fuqi globale, ajo mund të kishte qenë një partner i dobishëm. Koordinimi më i ngushtë midis përpjekjeve të stabilizimit të udhëhequra nga SHBA dhe investimeve të huaja kineze në Afganistan mund të ketë maksimizuar përfitimet e projekteve të zhvillimit për njerëzit vendas.
Në mënyrë të ngjashme, angazhimi më i madh rus mund të kishte lejuar më shumë burime për të arritur në Afganistan përmes Rrjetit të Shpërndarjes Veriore, duke lehtësuar nevojën për të kaluar nëpër Pakistan, i cili fitoi një ndikim të konsiderueshëm si rezultat.
Për më tepër, Arabia Saudite, një përfituese e armëve amerikane dhe një investitor i madh në Pakistan, mund të kishte ushtruar ndikimin e saj mbi qeverinë pakistaneze për ta bindur atë të luante një rol më konstruktiv në zgjidhjen e çështjeve rajonale.
Një mësim përfundimtar i debaklit afgan ka të bëjë me Evropën, e cila është kujtuar për nevojën për të zhvilluar aftësitë e veta në përputhje me interesat e saj strategjike.
Ndryshimi në politikën e jashtme amerikane nga shërbimi si mbikëqyrës i botës duhet ta bëjë Evropën të mendojë më shumë për varësinë e saj nga aftësitë dhe politikat amerikane.
Evakuimi nga Kabuli ofron një shembull të papërpunuar të asaj që është në rrezik. Pa aeroplanët ushtarakë amerikanë, aleatët e Amerikës nuk mund të kishin evakuuar personelin e tyre nga vendi.
Dhe me perspektivën e një krize tjetër evropiane të refugjatëve tani, kanosja për mungesën e kapacitetit për të vepruar në mënyrë autonome në Afganistan mund të vijë së shpejti.
Fryma e “të mësuarit duke bërë” duhet të shtyjë Bashkimin Evropian të rrisë operacionet e tij civilo-ushtarake në rajonet kryesore për të shmangur paqëndrueshmërinë që vjen më pranë vendit.
Megjithëse bota ka ndryshuar ndjeshëm gjatë 20 viteve të fundit, çështja e terrorizmit ndërkombëtar është ende larg zgjidhjes. Situata shqetësuese e sigurisë në Sahel, për shembull, duhet të na bëjë të gjithëve të reflektojmë se çfarë veprimi duhet ndërmarrë në të ardhmen.
Por një gjë është e qartë: “Luftërat përgjithmonë” janë të paqëndrueshme, veçanërisht për ata që duhet t’i durojnë ato. Ne të gjithë ishim amerikanë pas 11 shtatorit, por harruam të ishim afganë gjithashtu.
Përkthyer dhe përshtatur nga The Guardian/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Afrimi i rrezikshëm Kinë-Rusi
Afganët mes nesh dhe Perëndimit
Afganistani, “furtunë” kritikash ndaj Joe Biden
